Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
_________Milli Kitabxana_________ 117 kəmər və qamçı var, əllərilə toppuz tutmuşdur. Sərkərdə də, şah da əmr edən, başçılıq edəndir. Sərkərdə ilə şahın səlahiyyətlərini tabeçilik baxımından fərqləndirməyə müvəffəq olan rəssam bu portretdə şahla sərkərdə arasındakı fərqi və oxşarlığı aydın şəkil- də nəzərə çarpdırmağa müvəffəq olmuşdur. Portretdə təsvir olu- nan əlamət və cizgilər pəhlivandan çox qoşun başçısının olduğu- nu təsdiq edir: sərkərdənin üzünün fərdi cizgiləri – enli alnı, düz burnu, uzun bığları, irəliyə doğru dikilmiş gözləri və kiçik ağzı rəssamın obrazı konkretləşdirməyə çalışdığını göstərir. Bu əsər- lər, eləcə də akvarel və tempera ilə işlənmiş, sonrakı variantları (Azərbaycan İncəsənət muzeyi) Azərbaycan incəsənətini orta əsr miniatürlərinə xas olan şərtilikdən realist boyakarlığa keçid döv- rünün ən yaxşı nümunələridir. Bu cəhətdən Mirzə Qədim İrəvani- nin 1860-1870-ci illərdə yaratdığı “Vəcihulla Mirzə”, “Molla”, “Ayaq üstə dayanmış qadın”, “Gənc oğlan” (Azərbaycan Incəsə- nət muzeyi), “Mah tələti” (Gürcüstan Dövlət Incəsənət Muzeyi) portretləri surətlərin ifadəliliyi, zəngin koloriti ilə fərqlənir. İrəva- ninin ikifüqurlu tematik kompozisiyalarına (“Şahzadə Aleksandr arvadı ilə” və s.) məişət lövhələri daxil edilmişdir. Rəssamın “Oturmuş qadın portreti”ndə gözəl bir qadın surəti təsvir edilir. Qadın rəngarəng naxışlarla toxunmuş xalçanın üzərində əyləşib, arxasındakı mütəkkələrə söykənib. Təsvir olunan otaq şəraiti, qadının geyimi, boynundakı qızıl boyunbağı onun varlı ailəyə, zadəgən silkinə məxsusluğunu bildirir. Qadının bir əlini dizinin üstünə qoyması, digərində dəsmal tutaraq gözlərini bir nöqtəyə zilləməsi nə barədəsə düşündüyünü andırır. Mirzə Qədim İrəvaninin əsərlərində təsvir olunan xalça, ge- yim və ev əşyalarının üzərində çəkilmiş zərif naxışlar, mürəkkəb ornamentli şəbəkələr, gül, çiçək və quşların canlı, real əksi (“Çi- çəklər və quşlar”, Ermitaj, Sankt-Peterburq) bir çox məşhur mu- zey və qalareyalarda qorunub saxlanılır. Onun “Türk sultanı” və tarixi şəxsiyyətlərə həsr etdiyi portretləri, “İkinəfərlik səhnə” ki- mi əsərləri mövcuddur [178]. _________Milli Kitabxana_________ 118 Rəssamın nəvəsi, Əməkdar incəsənət xadimi İsmət Axundo- vun fikrincə, “İrəvana müxtəlif vaxtlarda gəlmiş səyyahlar, incə- sənət həvəskarları onun (M.Q.İrəvaninin – Z.M.) rəsmlərini öz öl- kələrinə aparmışlar”. İ.Axundov Fransada olarkən Parisdə məşhur “Mütəfəkkir” heykəlinin müəllifi Rodenin ev muzeyində babası- nın bir əsərinin saxlandığını qeyd edir. ...Mirzə Qədim İrəvani Sərdar sarayını bəzəyən şəkilləri çəkərkən səhhəti korlanmış, sə- nətinin çiçəkləndiyi bir vaxtda, 1875-ci ildə 50 yaşında vəfat et- mişdir. M.Q.İrəvaninin nəticəsi Gülşən xanımın verdiyi məlumat- lara görə Sankt-Perterburqdakı məşhur Ermitaj muzeyində iki otaq yalnız Mirzə Qədimə ayrılmışdır. Təxminən 1979-1982-ci illərdə burada onun əsərlərininin orijinalı və fotoşəkilləri nümayiş etdirilmişdir. Bu reallıqları əks etdirən tablolar tamaşaçıların də- rin marağına səbəb olduğu üçün muzeylərin “rəy dəftərlərində” vəcdlə yazılmış təşəkkürlər vardır. M.Q.İrəvaninin bir tərəfdən klassik Şərq miniatürü və xalq sənətinin zəngin ənənələrinə, digər tərəfdən Avropa realist boyakarlığına əsaslanan yaradıcılığı ilə Azərbaycan təsviri sənətinin inkişafında yeni mərhələ başlan- mışdır. _________Milli Kitabxana_________ 119 II FƏSİL MÜHİTİN FOLKLOR ÖRTÜYÜNDƏ ŞİFAHİ SÖZ SƏNƏTİ VƏ AŞIQ YARADICILIĞI İnsanın mənəvi-estetik inkişafı prosesində müstəsna əhəmiy- yət kəsb edən vasitələrdən biri də bədii ədəbiyyatdır. Görkəmli söz sərraflarından N.Çernışevskinin sözləri ilə desək, ədəbiyyat insanları elmi cəhətdən nadanlıqdan, bədii cəhətdən kobudluq və bayağılıqdan xilas edir. Bədii ədəbiyyat geniş miqyaslı hadisədir, onu yalnız pedaqoji proseslə məhdudlaşdırmaq düzgün olmaz. Onun tərbiyəvi rolunu bədii-estetik zövqün formalaşması ilə de- yil, insanı ömrü boyu müşayiət edən bədii oxu vasitəsi ilə yanaşı, teatr, kino, televiziya vasitəsi ilə ona mənəvi-estetik mühit yara- dan əvəzsiz dünyagörüş formalaşdırır. Hüseyn Cavid bədii ədə- biyyatı millətdəki əhvali-ruhiyyənin inikası adlandırırdı. Azərbaycan haqqında, onun mədəniyyəti, ədəbiyyatı, incəsənəti barədə müxtəlif mənşəli və xarakterli elmi mənbələrdən məlumat- lara malik olsaq da, elmi məlumatlar qədim dövrlərdən bəri mövcud olsa da, azərbaycanşünaslıq bir elm kimi əsasən XIX əsrin sonların- da və XX əsrin əvvəllərində formalaşmağa başlamışdır. Azərbay- canşünaslığın meydana gəlməsi Azərbaycanda elmi təfəkkürün inki- şafı ilə bərabər azərbaycançılıq milli-ictimai təfəkkürünün müxtəlif sahələrində dünyagörüşün təşəkkülü ilə vəhdət təşkil etmişdir. Azərbaycanşünaslığın aparıcı problemi hesab edilən Azər- baycan xalqının etnogenezi (mənşəyi), tarixi Azərbaycan dili, onun yazılı və şifahi ədəbiyyatı, folkloru, mədəniyyəti, Azərbay- canda yaşayan müxtəlif mənşəli etnosların öz dillərini, etnoqrafik xüsusiyyətlərini qoruyub saxlaması, aparıcı etnokulturoloji möv- qeyin yalnız və yalnız Azərbaycan türklərinə məxsusluğu barədə kifayət qədər elmi cəhətdən əsaslandıdılmış faktlar vardır. Azərbaycanşünaslıq Azərbaycan adlanan məkanın bütün əra- zilərində yaşayan qeyri-türk etnoslarının əhatəsində formalaşmış- dır. Bu ərazilərdə mühafizə olunan antropoloıi, etnoqrafik, etno- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|