Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 4,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 193 üç ildı ölkımizdı böyük neft gılirlırinin aktiv dövriyyıyı cılbinin sürıtlınmısi davam edıcıkdir. Dünya tısırrüfat sistemindı yüksılın xıtlı davam edın ılveriıli neft konyunkturası Azırbaycan iqtisadiyyatının imkanlarını getdikcı artırır. “Büdcı zırfinin” tırkibinı 2008-ci il üçün yaıayıı minimumu vı ehtiyac meyarının müıyyınlııdi- rilmısi haqda qanun layihılırinin daxil edilmısi vı ilk dıfı olaraq 2008-2011-ci illır üçün dövlıt investisiya proqramının ısas istiqamıtlıri vı layihılırin siyahısının ılavı edilmısi isı müzakirı olunan zırfin tıkmilliyini tızahür edir. Yeni maliyyı ilinin büdcı prosesini fırqlındirın mühüm cıhıtlırdın biri, son illırdı ilk dıfı olaraq qarııdakı ildı vergi qanunvericiliyinin tıkmillııdirilmısi haqda tıkliflırin “Büdcı zırfinin” müzakirısindın ıvvıl nızırdı tutulmasıdır. 2008-ci ildı dövlıt büdcısinin xırclırinin ıvvılki illırdın fırqli olaraq daha aıaıı artım sürıti ilı planlaıdırılması, hökumıtin sürıtli inkiıaf ııraitindı iqtisadiyyatda inflyasiya tızyiqinin yumıaldılması vı dayanıqlı inkiıafın tımin edilmısi mıqsıdlırinı istiqamıtlınmısi kimi qiymıtlındirilı bilır. Qarııdakı ildı dı büdcı gılirlırinin artım sürıtinin ÜDM-in artım sürıtindın daha yüksık nızırdı tutulması hökumıtin büdcınin tınzimlıyici rolunu yüksıltmık meyli kimi müsbıt qiymıtlındirilmılidir. Büdcı gılirlırinin strukturunda da ısaslı dıyiıikliklır vardır. Bu baxımdan, ümumi gılirlır sırasında qeyri-vergi dövlıt gılirlırinin payının artması meylinin bırpa olunması qeyd edilmılidir. 2008-ci ildı büdcı xırclırinin artımının ÜDM-in artım sıviyyısini üstılıyıcıyi gözlınilir. Xırclırin istiqamıtlıri üzrı tıhlili göstırir ki, ın böyük artım qeyri- maliyyı aktivlıri, o cümlıdın, ısas vısaitlırin alınması maddısi üzrıdir. Eyni zamanda, büdcı xırclırinin strukturunun tarazlaıdırılması meyli hiss olunur. Bu isı ölkınin iqtisadi inkiıafında dayanıqlııın güclındirilmısinin tızahürü kimi qiymıtlındirilı bilır. Расим Щясянов 194 Бцджя сийасятиндя сон иллярдя баш верян бир сыра мцщцм дяйишикликлярин йухарыдакы гыса шярщи эюстярир ки, дювлят бцджяси бир игтисади категорийа кими чох мцщцм сийасят васитясидир. Диэяр тяряфдян бу бцджя сийасяти юлкянин игтисади инкишаф сявиййясини ян йахшы тязащцр етдирян мцщцм васитядир. Азяр- байжанда ися бу сийасят алятинин ящямиййяти даща бюйцкдцр. Чцнки юлкяиздя игтисадиййатын дювлят тянзимлянмясинин ясас тясир васитяляри мящз дювлят бцджясидир. FƏS L 6. SOS AL S YASƏT N ƏSASLARI 6.1. Sosial siyasət: mahiyyəti, formaları, məqsədləri və modelləri Ə məli baxımdan sosial-siyasət dedikdə adətən əhalinin həyati təminatına yönəlmiş konkret fəaliyyət və tədbirlər sistemi (kompleksi) başa düşülür. Tədbirlərin təşəbbüsçüsü və icraçıla- rından asılı olaraq sosial siyasətin –dövlət, regional, korporativ və s. növləri fərqləndirilir. Lakin sosial siyasətə belə yanaşma bitkin hesab oluna bilməz. Çünki ən azı, belə yanaşmada qeyd olunan tədbirlər və ya fəaliyyətin olmaması sosial siyasətin olmaması kimi dəyərləndirilməlidir. Bu isə mümkün deyildir. Sosial siyasət səhv, zəif və ya qeyri-rəvan ola bilər. Məsələ ondadır ki, elmi prizmadan sosial siyasət, geniş mənada, sosial qruplar və cəmiy- yətin sosial təbəqələri arasında qarşılıqlı münasibətlər və fəaliyyət münasibətlərini əhatə edir. Belə münasibətlərin mərkəzində isə insanın rifahı, onun sosial müdafiəsi və sosial inkişafını, bütöv- lükdə əhalinin sosial təhlükəsizliyi və həyati təminatını əhatə edən məqsədlər dayanır. Başqa sözlə, sosial siyasət çoxcəhətli və mü- rəkkəb strukturlu anlayışdır. Onun predmeti və obyekti çox səviyyəli və sistemli olmaqla bərabər qeyri-xətti xarakterlidir. Sosial siyasətin obyekti və predmetini sosial əmək münasi- bətləri sferasının (SƏMS) qarşılıqlı əlaqəli elementləri təşkil edir. Sosial əmək münasibətləri sferası (SƏMS) işçi qüvvəsinin geniş təkrar istehsalı prosesinin üç fazasını əhatə edir: Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 195 - sosial sfera, yəni sosial-mədəni kompleks sahələri; - əmək bazarı, əhali məşğulluğu, kadr hazırlığı və yenidən hazırlıq; - məhsuldar əməyin motivasiyası sferaları (əməyin ödə- nişinin təşkili, həyat səviyyəsi və s.). Təcrübədə SƏMS-ə aşağıdakı elementlər aid edilir: - sosial sfera sahələri (təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, idman, turizm, mənzil-kommunal sektoru və s); - əmək bazarı, məşğulluq, işsizlik; - sosial əməkdaşlıq; - əməkhaqqı və əməyin qorunması; - sosial sığorta; - pensiya sistemi və s. Sosial siyasət və sosial əmək münasibətləri sferası passiv xarakterli deyildir. Özünü təminat və inkişaf üçün ciddi maliyyə resursları tələb edən hər iki proses, aktiv şəkildə iqtisadiyyata, iqtisadi artıma, ÜDM-in dinamikasına, bütövlükdə cəmiyyətin tə- rəqqiyə istiqamətlənmiş inkişaf trayektoriyasına təsir edir. Məş- ğ ulluğun səmərəli təşkili, əmək, təhsil sistemi, səhiyyə, mədəniy- yət və s. sahələrin ciddi stimullaşdırılması sistemi yaradılmadan, istehsalı inkişaf etdirmək və digər sosial iqtisadi parametrləri zə- ruri səviyyəyə qaldırmaq mümkün deyildir. Məhz, bu baxımdan, dövlətin sosial siyasətdə iştirakı olduqca vacibdir. Başqa sözlə, sosial siyasət və sosial əmək münasibətləri sistemi cəmiyyətə, iqtisadiyyata, bütün səviyyəli büdcələrin gəlir hissələrinin forma- laşmasına əks təsir edir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, belə təsirin səmərəsi, ilkin sərf olunmuş resurslardan əhəmiyyətli dərəcədə çoxdur. Sosial siyasətin realizasiyasının səmərəliliyi əhəmiyyətli də- rəcədə iqtisadi inkişafdan, büdcə təminatından, dövlətin maliyyə ehtiyatlarından asılıdır. Eyni zamanda, sosial siyasət və onun əsa- sını təşkil edən sosial-əmək münasibətləri sferası iqtisadi artım, maliyyə axınları və büdcə siyasətinə fəal təsir edə bilər və et- məlidir. Belə məntiqi nəticə müasir neoliberalizmin hər iki ən mü- Расим Щясянов 196 hüm nəzəri istiqaməti – monetarizm və keynsçi inkişaf nəzəriy- yələrinin mahiyyətindən doğur. Beləliklə, aydın olur ki, iqtisadiyyat və sosial siyasət üzvi ə laqəli və qarşılıqlı asılıdır. Ona görə də bütün ölkələrdə, bu iki istiqamətin uzlaşdırılmasını təmin etmək üçün, müxtəlif səviyyə- lərdə sosial siyasətin prioritetlərinin düzgün və düşünülmüş seçiminə xüsusi diqqət verilir. Sosial siyasət − əhalinin bütövlükdə və onun tərkibini təşkil edən sosial icmaların (ailə, xalq, şəhərin, kəndin, regionun əhalisi və s.), sosial demoqrafik, sosial həmkar qruplarının, sosial təbəqələrin və siniflərin sosial vəziyyətinin qorunması, saxlanıl- ması və dəyişdirilməsi prosesində yaranan qarşılıqlı münasi- bətlərdir. Göründüyü kimi, sosial siyasətin əsas mövzusu xalqın bütövlükdə və ayrı-ayrı hissələri kəsimində sosial vəziyyəti mə- sələləridir. Sosial vəziyyət əhali və onun tərkib hissələrinin həyati fəaliyyətinin əsas kompleks xarakteristikasıdır. Sosial vəziyyət cəmiyyətin struktur hissələrinin yaranması və mövcudluğunun ictimai şərtlərini təşkil edən mühüm faktorlar sisteminin (səbəb- lər) təsiri ilə formalaşır. Belə ictimai şərtlərə cəmiyyətin ictimai quruluşu, cəmiy- yətdə mülkiyyət hakimiyyət münasibətləri, iqtisadi şərait, ekoloji təhlükəsizlik və sosial müdafiə şərtləri aid edilir. Sosial vəziy- yətin parametrlərini – onun əsas ölçü meyarları, kəmiyyət və key- fiyyət xarakteristikaları təşkil edir. Belə problemlər sistemi sosial vəziyyətin kompleks qiymət- ləndirilməsində, onun real proqnozlaşdırılan və proqramlaşdırılan vəziyyətinin dəyərləndirilməsində əsas götürülür. Bu parametrlər həm də rifah halının nisbi səviyyələrinin kəmiyyət qiymətlən- dirilməsi zamanı istifadə edilir (kasıblıq, varlılıq, yoxsulluq və s.). Sosial siyasətin subyektləri − insanlar və sosial qruplar, həmçinin onları təmsil edən və onların maraqlarını müdafiə edən, sosial sferada real fəaliyyət göstərən institutlar, hakimiyyət Yüklə 4,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|