Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 4,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 177 tınzimlıyın qanun vı normativ sınıdlır toplusudur. Büdcı, eyni zamanda, geniı tıkrar istehsalı vı iqtisadi artımı stimullaıdıran mühüm vasitıdir. Dövlıt xırclırini vı vergi sıviyyılırini artırıb azaltmaqla, hökumıt mıcmu tılıbin hıcmini (istehlak vı investisiya xırclıri vasitısilı) mıqsıdyönlü dıyiımıklı iqtisadi konyunkturanı qısamüddıtli dövrdı tınzimlıyı bilir. Bu baxımdan, ekspansiv (geniılındirici) vı pestiriktiv (mıhdudlaıdırıcı) büdcı siyasıti fırqlındirilir. Büdcı siyasıti ölkınin büdcı mexanizmi vasitısilı reallaıdırılır. Büdcı mexanizmi iqtisadiyyatda iri struktur dıyiıiklırinin hıyata keçirilmısi, regional iqtisadi inkiıafın tarazlaıdırılması kimi böyük vısait tılıb edın layihılırin maliyyılııdirilmısindı tıııb- büskar, “yol göstırın” vı ya zımanıtçi qismindı çıxıı edir. Büdcı mexanizmi, dövlıtin sırıncamına daxil olan vısaitlırlı manevr etmıklı iqtisadiyyatı tınzimlıyir. Belı ki, büdcı me- xanizminin mühüm bir xüsusiyyıti daxil olan vısaitlırin inva- riantlıııdır, yıni büdcıyı daxil olan vısaitlırin hansı istiqamıtı vı nı vaxt xırclınmısi ilı baılı heç bir ekzogen ıırtlır olmur. Müasir dövrdı inkiıaf etmiı ölkılırin büdcı gılirlırinin ıhımiyyıtli hissısi vergilırin hesabına formalaıır (mırkızlııdirilmiı fondlarda tıxminın 90%, yerli sıviyyılırdı isı 70%). Mısılın, milli mıhsulun ABı vı Yaponiyada 30%-i, Almaniya, Fransa vı ısveçdı isı 40-50% -i büdcı vasitısilı yenidın bölüıdürülür. Azırbaycanda dövlıt büdcısinin formalaıması vı istifadı olunması tıcrübısi, bütövlükdı dünya tıcrübısinı müvafiqdir. Lakin ölkımizin tranzitiv iqtisadiyyata malik olması, özünü milli büdcı mexanizmi vı siyasıtinin bızi xüsusiyyıtlırindı göstırir. Mısılın, mılum olduıu kimi, iqtisadiyyatın keçid xarakterinı malik olmasının yaratdııı xüsusiyyıtlırdın biri iqtisadiyyatda tıkrar istehsal strukturunun temp vı proposiyalarının qeyri-sta- billiyi, onların dinamik dıyiımısi tııkil edir. Lakin nızırı almaq vacibdir ki, hıtta xoıbıxtlikdın indi Azırbaycanda pozitiv xarakter daııyan dıyiıiklır belı, iqtisadi Расим Щясянов 178 idarıetmıdı, iqtisadi siyasıtin sımırıliliyi vı nıticıliliyi, hımçinin, onun dünya tıcrübısinı müvafiq ııffaflııı vı hesabatlılııının tımin edilmısindı ciddi çıtinliklır yarada bilir. Belı ki, bütövlükdı uıurlu, neft strategiyasının multiplikativ effektinin iqtisadiyyatda yaratdııı müasir inkiıaf ııraiti, bir tırıfdın ölkıdı maliyyı axınlarının geniılınmısini tımin etmıklı iqtisadiyyatın, geniı mınada, adekvat struktur dıyiımılırini ıırtlındirir, digır tırıfdın isı iqtisadiyyatın makroiqtisadi tınzimlınmısindı yeni vasitınin vı metodların istifadısini zıruri edir. Son illırin tıcrübısindı ölkımizdı dövlıt strukturları vı tııkilatlarının bizim tısırrüfatçılıq mexanizmi üçün yeni olan bir sıra ımıkdaılıq formalarından vı ida- rıetmı vasitılırindın, istifadı etmısi, bu baxımdan olduqca ıla- mıtdardır. Mısılın: − maliyyı vısaitlırindın sıxıntı çıkmıyın Azırbaycan Dövlıt Neft ıirkıtinin vısait cılb etmık üçün xarici banklarla sindikasiya saziıi baılamaqla yanaıı, xarici ölkılırdı iri investisiya layihılırindı iıtirakı; − dövlıt büdcısinin sterilizator vı qismın maliyyı fondu kimi funksiyalarla tımin edilmısi, − dolayı subsidiyalar kimi yeni “pul alıtinin” tıtbiqi; − “özünımıxsusluıu ilı” fırqlının icmal büdcınin tırkibinin daha da “sırbıstlııdirilmısi ”; − forma vı mahiyyıtcı inhisarçı kimi (bir çox hallarda isı ısassız olaraq tıbii inhisarçı adlanan) tısırrüfat fıaliyyıti ilı mıııul olan, iri dövlıt tııkilatları vasitısilı dövlıt xırclırinin büdcıdınkınar istiqamıtlırinin geniılındirilmısi vı s. indiki ııraitdı iqtisadiyyatda temp vı nisbıtlırin qeyri- stabilliyinin ısas daııyıcılarıdır. Sonuncu qeyd olunan sub- yektiv qiymıtlındirmılır, ıslindı tranzitiv iqtisadiyyatın baıqa bir qrup xüsusiyyıtlırini ıks etdirir. Bu xüsusiyyıtlır, iqtisadi idarıetmıdı dövlıtin iıtirakının özılliklırini ifadı edir. Azırbaycanda isı bu özılliklır bir sıra sıbıblırdın xüsusilı mühüm ıhımiyyıt daııyır. Dünya tıcrübısindı, keçid strukturlu iqtisadiyyata malik olan Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 179 ölkılırdı idarıetmıdı dövlıt büdcısinin, ısasın, fiskal vı sosial funksiyalarının istifadı olunmasına rast gılinir. Dövlıt büdcısinin tınzimlıyici funksiyasına yetırincı diqqıt verilmir. Tııssüf ki, bu baxımdan ölkımiz istisna deyil. Son 5 ildı, Azırbaycanda dövlıt büdcısinin tınzimlıyici rolunun geniılındirilmısinı baxmayaraq, mövcud potensiala vı zırurıtı rıımın, bu rol hılı dı faktiki olaraq aıaııdır. Bu ikili xarakterli xüsusiyyıtdir. Bir tırıfdın, dövlıt büdcısinin formalaıdırılması prosesi, onun tırkibi, illik büdcı qanununun vızifılıri vı strukturunun müıyyınlııdirilmısi, büdcı qanununun parlamentdı müzakirılıri vı qanunun icrasının reqlamentlııdirilmısi, o cümlıdın, onun icrasına nızarıtin tııkili vı xüsusilı hökumıtin büdcınin icrası ilı baılı hesabatının qıbul edilmısi mırhılılırindı, qanun- vericilik sıviyyısindı mövcud olan özılliklır, digır tırıfdın isı dövlıtin maliyyı sistemindı dövlıt büdcısinin yeri vı rolunun mövcud tıcrübısinin yaratdııı ııraitdın doıan xü- susiyyıtlır, ölkımizdı dövlıt büdcısinin tınzimlıyici funksiyalarını yetırincı istifadı olunmadııını göstırir . ılveriıli dünya neft konyunkturu vı iqtisadi inkiıafın sürıtlınmısi sayısindı Dövlıtin maliyyı axınları artdıqca, ölkımizdı dövlıt maliyyısinin strukturunda dövlıt büdcısinin tısiri azalmaıa meyillidir. Son illırdı büdcıdın kınarda qalan vı xüsusi fondlar vı proqramlar ısasında istifadı olunan dövlıt vısaitlırinin, mütlıq vı nisbi hıcmi artır. Bu prosesi, müıyyın ıırtlır daxilindı normal qıbul etmıklı, faktiki dövlıt xırclırinin büdcıdın kınarda reallaıan hissısinin artmasını, dövlıt vısaitlırinin istifadısindı sımırılilik, mıhsuldarlıq vı nıticılilik baxımından risklırin diversifikasiyası kimi normal qıbul etmık vı dıyır- lındirmık mümkündür. Yuxarıda qeyd olunduıu kimi, Azırbaycanda dövlıt büdcısinin dövlıt idarıetmı sistemindı formalaımıı mövqeyi qanunvericilik sıviyyısindı tısbit olunmuıdur. Deyilınlırin sübutu baxımından, dövlıtin sosial funksiyalarının icrası ilı baılı qanunvericilik normaları vı mexanizmlırinı diqqıt Расим Щясянов 180 yetirmık kifayıtdir. Mısılın, mahiyyıt vı forma etibarilı, sosial ayırmaların toplanması, Dövlıt Sosial Müdafiı Fondu (DSMF) vasitısilı hıyata keçirilir. Dövlıtin sosial tıminat vı sosial müdafiı funksiyalarının maliyyılııdirilmısi isı Maliyyı Nazirliyi vı DSMF vasitısilı aparılır. Maraqlıdır ki, sosial funksiyaların icrasında da DSMF digır müvafiq dövlıt orqanları ilı birlikdı iıtirak edir. Yıni, faktiki olaraq DSMF maliyyı fondu olaraq müıyyın mıqsıdli dövlıt vısaitlırinin planlaıdırılması, toplanması, maliyyı- lııdirilmısi, icrası vı hesabatlandırılması kimi mühüm funksiyaları özündı cımlııdirın iqtisadi idarıetmı struk- turuna çevrilmiıdir. Dünya tıcrübısindı olduıu kimi Azırbaycanda da vahid büdcı tısnifatı mövcuddur. “Büdcı sistemi haqqında” qanuna ısasın dövlıt büdcısi vı bütün büdcıdın kınar dövlıt fondlarının, o cümlıdın, DSMF-nin büdcısi vahid tısnifata ısasın tırtib olunmalı, icra edilmıli vı hesabatlandırılmalıdır. Dövlıt büdcısi mıhz bu tısnifat ısasında formalaıdırılır. Lakin DSMF büdcısinin tırtibi, icrası vı hesabatlandırılması Azırbaycan Respublikasının Nazirlır Kabinetinin tısdiq etdiyi vı vahid tısnifatdan xeyli fırqlının xüsusi ısasnamı ilı tınzimlınir. Dövlıt büdcısinin strukturunun qanunvericilik sıviyyı- sindı formalaımasını sıciyyılındirın mıqamlardan biri dı onun tırkibinı daxil olunan “mıqsıdli fondlar“ vı onların istifadı olunması qaydalarıdır. Qeyd etmık vacibdir ki , dövlıt büdcılırinin formalaıdırılmasında, mıqsıdli − proqramlı yanaımaya ısaslanan nisbi “avtonom” blokların istifadısi dünya tıcrübısindı geniı istifadı olunur vı bu müsbıt qiymıtlındirilmılidir. Qeyd etmık vacibdir ki, son 12-15 ildı Azırbaycanda dövlıt idarıetmısinin digır sahılırindı olduıu kimi, iqtisadi qanunvericilik sahısindı dı dünya tıcrübısinı vı liberal tısırrüfatçılıq prinsiplırinı müvafiq milli idarıetmı bazasının formalaıması sahısindı çox böyük iılır görülmüıdür. Tam ıminliklı söylımık olar ki, artıq Yüklə 4,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|