Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal

STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014
356 
Azərbaycanda neft sənayesinin inkişafı digər sənaye sahələrinin  inkişafına 
da təsir göstərir. Hal-hazırda özəl sektorda kiçik və orta sənaye şirkətlərinin 
yaranmasında  çoxlu  sayda  təşəbbüslər  müşahidə  edilir.  Təcrübə  göstərir  ki, 
əksər hallarda kiçik və orta biznesdə biznes təhsili olmayan əsas idarə edənlər 
ya təsisçilərin özləri, ya da onlara yaxın adamlar olur. Lakin həmin insanların 
şəxsi həyat təcrübələri və geniş əlaqələri olur. Bu şəxsi təcrübələrin əsas hissəsi 
satışlarla bağlı olur. Belə bir ifadə var ki, mal istehsal etmək üçün həmin malın 
satışında təcrübənin olması vacibdir. 
Son  2-3  il  ərzində  bu  sahədə  dəyişikliklər  müşahidə  edilir.  Belə  ki,  kiçik 
və orta sənaye şirkətləri muzdlu idarəçilər axtarmağa başlayıblar. Fikrimizcə, 
belə vəziyyət 10-15 il davam edəcək. Getdikcə daha peşəkar kadrlar, xüsusilə 
menecerlər, yaxşı texniki təhsili və idarəetmə bacarığı olan mühəndislər tələb 
olunacaq. Bu, biznesdə azad rəqabətin tələbidir. Çünki menecerin hər bir kiçik 
səhvi böyük itkilərə səbəb ola bilər. Burda belə bir sual yaranır: Orta və kiçik 
sənaye şirkətləri üçün bu qədər peşəkar mühəndis-menecer hardan tapılacaq? 
Çünki, demək olar ki, bu kiçik şirkətlər təcrübəsi olmayan şəxsləri işə qəbul 
etmirlər, gənc kadrların kiçik şirkətlərdə sıfırdan başlamalarına fürsət verilmir, 
işçi heyətin inkişaf proqramları yoxdur. Bu, o deməkdir ki, öz şirkətində (kiçik 
və orta biznesdə) zəruri peşəkar kadr əldə etmək çətindir. Müşahidələr göstərir 
ki,  belə  kadrların  əsas  mənbəyi  iri  sənaye  müəssisələridir.  Xoşbəxtlikdən 
Azərbaycanda belə iri şirkətlər mövcuddur və gənc kadrların yetişdirilməsində 
onların böyük rolu var.
1994-ci ildə neft müqavilələrinin imzalanması təkcə ölkənin dinamik iqtisadi 
inkişafının  təməlini  qoymadı,  eyni  zamanda  gənc  kadrların  yetişdirilməsi 
üçün də geniş imkanlar yaratdı. Bu, ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən 
olduqca vacib və vaxtında atılmış strateji addım idi. “BP”, “Statoil”, “Halliburton”, 
“Shlumberger” və digər bu cür beynəlxalq şirkətlərin fəaliyyəti gənc kadrların 
yetişdirilməsi üçün geniş imkanlar yaratdı. Bu şirkətlərin proqramlarında minlərlə 
menecer  uğurlu  karyera  qura  bildi.  Bu  gün  isə  həmin  menecerlər  yerli  kiçik 
və  orta  sənaye  şirkətləri  tərəfindən  işə  dəvət  olunur.  Yüksək  məvacib,  aparıcı 
vəzifə kimi üstünlüklərlə bərabər, gənc menecerlər bəzən qeyri-adi hadisələrlə 
də  rastlaşırlar.  Misal  üçün,  sistemli  strukturdan  qarma-qarışıq  struktura, 
bürokratiyadan dinamikaya və yaxud demokratiyadan diktator sahibkarın əlinə 
düşürlər. Belə olan halda bu gənc kadrların bir çoxu iş yerlərini dəfələrlə dəyişir, 
bəziləri yenidən iri şirkətlərə qayıdır, amma nəticədə orta və kiçik biznesin əsl 
liderləri qalır. Onların fikrincə, “okeanda kiçik balıq olmaqdansa, kiçik akvariumda 
iri  balıq  olmaq  yaxşıdır”.  Onlar  başa  düşürlər  ki,  iri  şirkətlərdə  onlar  böyük 
kompressorun kiçik boltuna bənzəyirlər və bu bolt hər an dəyişdirilə bilər. Bir 
sözlə, belə proseslər zamanı orta və kiçik biznes sahibləri çətin şəraitdə işləməyə 
öyrəşən peşəkar menecerləri əldə etməklə qabağa düşürlər. 
Gəlin,  kiçik  və  orta  sənaye  biznesində  baş  menecerin  üzərinə  düşən 
vəzifələrə nəzər salaq və iri şirkətlərdəki kadrlar ilə müqayisə edək.

---

Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 
357
Kiçik  şirkətlərdə  əksər  hallarda  istehsalat  ilə  bağlı  problemlərin  həlli 
üçün  qısa  bir  zamanda  tez  qərar  qəbul  etmək  zərurəti  yaranır.  Misal  üçün, 
kompressorun  motoru  sıradan  çıxıb,  ehtiyatda  da  yoxdur,  hətta  avadanlığın 
xüsusiyyətlərinin  məlumat  bazası  və  qeydiyyat  nömrəsi  yoxdur,  onun 
pasportunu tapmaq çətindir, hətta ola bilər ki avadanlığın üstündə birkası da 
olmasın.  Bütün  bunlara  baxmayaraq  problemi  həll  etmək  lazımdır,  istehsalı 
dayandırmaq olmaz. Bu cür hallarda iri şirkətlərdən olan gənc menecerlər tez 
hərəkətə keçməyə çətinlik çəkirlər, çünki standart və prosedur üzrə işləməyə,  
birgə qərar verməyə öyrəşiblər. Hər hansı bir avadanlığın və ya onun ehtiyat 
hissəsinin  sifarişini  vermək  üçün  mütəxəssislərdən  bir  neçə  təsdiq  almağa 
öyrəşdiklərinə görə onlar bəzən məsuliyyəti üzərlərinə götürməkdən çəkinirlər. 
Neft  senayesindən  gələn  menecerlər  istehsalat  prosesinin  və  işçi  heyətinin 
təhlükəsizliyinə və ətraf mühitin qorunmasına xüsusi diqqət yetirirlər. Sözsüz ki 
bu, çox vacib amildir, amma həddindən artıq ehtiyatlı davranış işin kecikməsinə 
səbəb ola bilər. Şübhəsiz, bu, təsisçilər tərəfindən yaxşı qarşılanmır. Amma bir 
müddət keçəndən sonra həmin menecerlər yeni, müasir struktur tətbiq edir və 
hər kəsə vəzifəsini bildirirlər. Bunun üçün qısa yollardan istifadə etmək və artıq 
kağız işindən çəkinmək lazımdır.
Baş menecer (baş direktor) şirkətin strateji planlaşmasına məsul şəxsdir. O, 
təkcə istehsalat prosesinin planlaşdırılmasına görə deyil, eyni zamanda satış, 
marketinq, maliyyə, təchizat, filialların açılması, bağlanması və digər məsələlərə 
görə də cavabdehdir. Texniki təhsilli, iri sənaye şirkətlərindən olan menecerlər 
bu məsələlərdə daha inamlıdırlar. Çünki onlar əvvəlki iş yerlərində (transmilli 
korporasiyalarda) təkcə bir istiqamətdə yox, bir neçə istiqamətdə hazırlanırlar. 
Təcrübə göstərir ki, qısa müddətə (1-2 ilə) böyük şirkətlərdən gələn mühəndis-
menecerlər  orta  və  kiçik  biznesdə  baş  direktor  kimi  şirkəti  strateji  inkişafa 
aparmağa qadirdirlər. Bunun üçün hər bir kiçik detal barəsində fikirləşib, hər 
şeyi mükəmməl yerinə yetirməyə ehtiyac yoxdur. Əsas amil təsisçiləri bütün 
sahələr üzrə strateji inkişaf planının hazırlanmasının vacibliyinə inandırmaqdır.
Baş  menecer  şirkətin  maraqlarını  təmsil  edən  əsas  şəxsdir.  Qeyd  etmək 
lazımdır  ki,  gənc  mühəndis-menecerlər  şirkətin  maraqlarını  lazımi  qaydada 
təmsil etməyi bacarırlar. Yaşlı nəsildən fərqli olaraq, gənc menecerlər ünsiyyət 
qaydalarını,  danışıqlar  aparmağı  bacarır  və  etimadı  doğruldurlar.  Sovet 
dövrünün  təcrübə  məktəbini  keçmiş  menecerlərin  özlərinə  məxsus  danışıq 
aparmaq üsulları var. Onlar hər zaman fikirləşirlər ki, tərəfdaşları onları aldadır. 
Onlar  danışıq  protokollarını  qeyd  etmir,    işçilərə  vəzifələrini  tam  bildirmir, 
hətta komanda üzvlərinə bütün məlumatı açıqlamırlar. Belə məsələlərdə gənc 
menecerlər  diqqətli  olmalı  və  yaşlı  nəslin  nümayəndələri  ilə  mübahisədən 
çəkinməlidirlər. 
Gənc  baş  menecer  üçün  şirkətin  idarəetmə  və  inkişaf  konsepsiyasını 
hazırlamaq çox vacibdir. Köhnə sistem ilə işləyib, ona alışmaq əksər hallarda 
nəticə vermir. Yeni konsepsiyada informasiya texnologiyaları, müasir marketinq 

---