Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

90 
 
bir-b irinin  ardınca  qayıt mağa  baĢladılar;  dərəni əvvəlcə Əbu Səid, sonra Əh məd  
ibn Xə lil, hə mçin in Cəfər  ə l-Xəyyatın adamlarından bir neçəsi keçdi. Xürrə milər 
öz  səngərlərin in  qapısını  açdı  və  on  nəfər  süvarı  çıxıb  Cəfər  əl-Xəyatın  orda 
qalmıĢ  adamlarına    hücum  etdi.  QoĢun  içərisində  qıĢqırıq  qopdu  və  Cəfər    ö z 
təĢəbbüsü  ilə  bölüklə rdən biri götürüb geri qayıtd ı, atlıla ra   hücum edib  onları 
Bə zz  qapılarına  tərəf  geri  qovdu.  La kin  düĢ ərgədə  qalmaqal  və  q ıĢqırtı  dava m 
edirdi.  AfĢin  geri  döndü,  Cəfər    və  onun  adamları  isə  o  biri  tərəfdə  döyüĢü 
davam etdirirdi. Onun adamlarının  böyük toplusu [ona qoĢulmaq üçün] ü zə çıxd ı.  
Sonra  Babək  sayca    ço x  olan   süvarı  ilə   irə li  ç ıxd ı.  Tə rəflərin  heç  b irində,  nə  
AfĢinin adamları içərsində, nə də Babəkin adamları arasında  piyadalar  yo x  id i. 
ToqquĢma  oldu  və  hər  iki  tərəf  tələfat  verd i.  Sonra  AfĢin   geri  qayıtdı,  dəri 
döĢənək  onun  üstünə  sərildi  və  onun  üstünə  kürsü  qoyuldu,  öz  adəti  üzrə  o, 
kürsüyə  oturdu.  Ancaq onda  Cəfərə  qəzəb  alovlandığ ından  söylədi:  ―O  mən im 
qoĢunlarımızın n izamını və mənim planlarımı pozdu‖.  
  QıĢqırt ıla r daha da güclən məyə baĢladı. Əbu    Dulə fin
1
 alayında    Bəsrə 
və  digər  yerlə rdə  bir  neçə  fədai  var    idi,  onlar    cəfə rin    döyüĢdüyünü    görüb, 
AfĢinin  əmri  o lmadan  aĢağı  endilər  və  dərinin  o  biri  ü zünə  keçib  Bəzzin  
yaxınlığınadək [irəlilədilər].  Orada  onlar   ona (Cəfərə) qoĢularaq onun ardınca  
getdilər və onlar  ha mısı yu xarı qalxdılar; onla r  Əl  Bə zzə so xulmaq  ərə fəsində 
idilər. Sonra Cə fər AfĢinə xəbər göndərib xah iĢ etdi: ―Mənə 500 o xatan  göndər, 
allah ın kö məy i  ilə  mən  Bəzzə soxu lmaq ü midindəyəm. Mən sənin ətrafında  bu 
gördüyün    bölükdən  o,  Azin in  bölüyünü    nəzərdə  tuturdu,  baĢqa    ayrı  bir 
[düĢmən] görürəm‖. 
  AfĢin  cavab  verdi:  ―Sən  artıq    mənim  plan ımı  pozdun.  Ça lıĢ  onlardan 
bir a z  ara lan, ada mlarını qoru və geri qayıt‖. 
  Fədailə r  Bəzzə  ya xın laĢdıqda    onalrın  arasında  s əs-küy  və  qıĢqırtı 
baĢlandı  və  Babəkin  pusquya  göndərdiyi  adamlar    düĢündülər  ki,  artıq    döyüĢ 
qızıĢıb  və  onlar    cəld  ü zə  çıxaraq  Bu xaraxudatın  əsgərlərindən  aĢağıdakı  g izli 
sığınacaqlardan  göründülər,  eyni  zamnada    pusquda  duran  baĢqaları  da  AfĢini 
dayandığı təpənin yanında  irəli atıld ılar. Xü rrəmilər  hər tərəfdən irəli cu mdular, 
onlardan    yu xarıda    dayanan  ərəb  əsgərləri  onları  heç  b irini  dayandırmadı  və 
AfĢin dedi: ―Allaha  Ģükür  o lsun ki, bizim üçün [pusqu] yerini də ü zə çıxardı‖. 
  Daha    sonra  Cə fər  ö z  ada mları  və  fədailəri  ilə   birgə   qayıdıb   AfĢinin  
yanına    gəldi  və  dedi:  ―Mən im  ağam!  Mö min lərin  əmiri  mən i  sən  gördüyün 
müharibəyə göndərib. O məni burada  oturub gizlən mək üçün göndərmiĢdir. Sən  
mən im üçün ən məsul anda  maneə oldun- Bə zzə  da xil olmaq və onun [Babəkin] 
                                                                 
1
   Qasın  ibn  Ġsa  əl-Ġcli  (Əbu  Duləf  adı  ilə tanınmıĢdır.) Xəlifə Linin fanatikcəsinə tərəfdarı 
olub;  839—40-  ci  ildə yaĢamıĢdır.  AfĢin ona həsəd  apardığı  üçün, hətta    bir  dəfə onu həbs  etmiĢdi, 
lakin o, ölümdən yaxa qurtara  bildi. 

---

91 
 
mövqeyinə  soxu lmaq  üçün  mənim  yalnız  beĢ  yüz    p iyadaya    ehtiyacım  vard ı, 
çünki qarĢımda  kim olduğunu mən yaxĢı b ilird im‖. 
  AfĢin  ona    cavab  verdi:  ―Sən  qarĢında    dayananlara  deyil,  səni 
arxandakılara, b ir də Bu xaraxudat  və onun adamalrına  hücum edənlərə bax‖. 
  Sonra    Fəzl  ibn  Ksvus  Xəfər  ə l-Xəyyata  dedi:  ― Əgər  iĢ  təkcə   səndən 
asılı  o lsa    idi,  sən  dayandıığın  həmin  bu  yerə  qalxa    bilməzdin  və  deməzdin  : 
―Mən burada  belə, orada  elə edərəm‖. 
  ―Bu  müharibədir,-deyə  Cə fər  qıĢqırd ı,  -burada    iz  kənardan    kiminsə 
gələcəyini gözləyərə k dayanıb qalmıĢıq‖. 
  ―Əgər bu, ə mirin  məsləhəti olmasa  idi, onda   mən dərhal sənin dərsini 
verərdim‖ - deyə Fə zl cavab verdi. Lakin AfĢin onla rın hər ikisini niza m-intiza ma  
çağırdı və onlar [mübahisəni] kəsdilər. 
  Sonra AfĢin  Əbu  Dulə fə  öz  fədailə rin i  qala    divarla rının  dibindən  geri 
çağırmağı əmr etdi.  Ona  görə də Əbu Duləf onları səslədi: ―Geri qayıdın.  Lakin  
onlardan    biri  ə lində  daĢ  irə li  gəlin  dedi:  ―Doğrudanmı  s ən  bizi  indi  geri 
çağırırsan.  Mən  bu  daĢı  qala    divarlarından  götürmüĢ ən‖.  Lakin  o,  cavabında 
dedi:  ―Dərhal  geri  qayıt,  onda  baĢa    düĢ ərsən  ki,  sənin  yolunu  kim  kəsib‖. 
Bununla  o, a rxada Bu xa ra xudatın üstünə atılmıĢ əsgərləri nə zərdə tuturdu. 
  Mənim inandığım adamla rdan biri dedi:   iki həftə sonra  AfĢin hazırlığ ı 
görüb, gecə yarısı min nəfərə  kimi p iyada  atıcı çağırtdırd ı, onların hər birinə su 
üçün  tuluq    və  suxarı  verdi,  bəzilərinə  isə  qara  bayraq  və  baĢqa  əmlak  təqdim 
etdi.  O,  gün  batana    ya xın  onla rı  bə lədçiləri  ilə  b irlikdə   irəli  göndərdi.  On lar  
bütün  gecəni  tanıĢ  olmayan,  çətin   [keçilən],  yolsuz    dağlarda  dolan ıb,  Azinin  
yerləĢdiyi təpənin arxasına  çatana  kimi hərə kət etdilə r.  Bu, hündür  bir dağ idi. 
AfĢin  onlara  əmr  etmiĢdi  ki,  səhər  namazından  sonra  onun  AfĢinin  içarəsini 
görənədək  öz    yerlərin i  heç  kəsə  b ild irməsinlər,  toqquĢma    görsələr,  yalnız  o  
halda [onun verdiyi] bayraqları nizə lərə  keçirsinlər, təbil çalıb, dağda  üzü aĢağı 
ensinlər, xü rrə milərin baĢına  o x  və daĢ atsınlar. Əgər [onun] iĢarəsini görməslər,  
onda onun təlimat ının alana   kimi yerlə rindən tərpənməsinlə r.  Buna əmə l edild i. 
Hava  iĢıqlananda    onlar  dağın   baĢına    çatdılar.  Onlar  dərdə  tuluqları  su  ilə 
doldurub, dağın baĢına  qalxdılar. Sonra b ir dəfə gecə AfĢin onların baĢçılarının  
yanına    adam  gönədrib,  silahları  hazırlamağı  xəbər  verdi,  çünki  sübh  çağı  o, 
hücum  etmək  n iyyətində  id i.  Eyni  zamanda  o,  gecə  türk  BəĢiri  fərqanəli
1
 
döyüĢçü baĢçıları ilə birgə göndərin, əmr etdi ki, on lar  dərin in su götürülən aĢağı 
hissəsindəki  təpənin  ətəyinədək  getsinlər,  bu  [yer]  A zin in  yerləĢdiyi  dağ-daĢ 
aĢağıda idi; çünki o, (AfĢin), qoĢunlar gedən vaxt öyrən miĢdi ki, dinsizlər həmin  
damın  altında    gilzən iblər.  BəĢir  və  fərqanəlilə r  AfĢinin  xəbər  ala    bid iyi  kimi, 
                                                                 
1
   ―Fərqanəli‖,  ―fərqanəlilər‖  dedikdə  Mö`təsiminq  Fərqanədən  topladığı  türklərdən  ibarət 
qoĢunlar (və baĢçıları nəzərdə tutulur.) 

---