Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsinin daha çox miqdarda ölkə və əmtəələrə aid edilməsi
- İki ölkəli və ikidən artıq əmtəəli modellər
- Azərbaycan
87
Neoklassik məktəbin nailiyyəti kimi həmçinin müqayisəli üstülüklər nəzəriyyəsinin ikidən artıq əmtəə və ölkə modelləri üçün də keçərli olduğunu sübut etməsini göstərmək olar. Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsinin daha çox miqdarda ölkə və əmtəələrə aid
iqtisadçısı Pol Samuelson olub. O, müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsinin müddəalarının iki ölkəli və ikidən artıq əmtəəli modellər, həmçinin iki əmtəəli və ikidən artıq ölkəli modellər üçün də doğru olduğunu sübut edib. Hər iki modeli ardıcıllıqla nəzərdən keçirək. İki ölkəli və ikidən artıq əmtəəli modellərdə müqayisəli üstünlükləri tətbiq etmək üçün, hər əmtəənin hər iki ölkədəki dəyərləri müqayisə edilir və bunun nəticəsinə görə, əmtəələr müqayisəli dəyəri ən aşağı olandan ən yüksək olanına doğru sıralanır. Beləliklə, ölkənin nisbətən daha ucuz istehsal etdiyi əmtəə sıralamada ilk yerdə, daha bahalı istehsal etdiyi əmtəə isə son yerdə qərar tutur. Yəni başda gələn əmtəələr ixrac, sondakılar isə idxal istiqamətli əmtəələrdir. Bu iki qrup arasındakı sərhədi isə ölkə valyutaları arasındakı məzənnə fərqi müəyyən edir. Yuxarıda izah olunanları bir nümunədə aydınlaşdırmağa çalışaq: Azərbaycan və ABŞ-ın buğda, avadanlıq, parça və şərab olmaqla dörd əmtəə istehsal etdiklərini fərz edək. Bu əmtəələrin daxili qiymətləri aşağıdakı kimi olsun:
Avadanlıq Parça Şərab
Azərbaycan 2AZN
20AZN 10AZN
6AZN
ABŞ 2$
6$ 4$
8$
Ölçü vahidi kimi buğda qiymətlərini əsas götürsək əmtəələrin dəyərləri aşağıdakı kimi formalaşar:
Buğda Avadanlıq Parça Şərab
Azərbaycan 1 10 5 3
ABŞ 1 3 2 4
Yuxarıdakı rəqəmlərə görə, tutaq ki, Azərbaycanda 1 vahid avadanlıq istehsalı üçün buğda istehsalında istifadə edilən amillərin 10 dəfə artığına ehtiyac vardır. Digər əmtəələr üzrə göstəricilər də bu cür izah edilə bilər. Dəyərlərin sıralanmasından sonra, hər əmtəənin hər iki ölkədəki dəyərlərinin müqayisə edilməsi lazımdır. Bu müqayisə aşağıdakı kimi əksini tapmışdır:
Əmtəələr
Buğda Parça Avadanlıq
4:3
1:1 2:5
3:10
səmərəlidir. Cədvəl göstərir ki, ABŞ-ın müqayisəli üstünlüyü soldan sağa, Azərbaycanınkı 88
isə sağdan sola doğru artır. Buna görə də, ABŞ cədvəlin sağ küncünə daha yaxın olan əmtəələri istehsal və ixrac etməyə çalışacaq. Azərbaycan isə əksinə cədvəlin sol küncündəki əmtənin istehsalında ixtisaslaşmağa meyl göstərəcək.
Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsini iki əmtəəli və ikidən artıq ölkəli modellər üçün də tətbiq etmək çətin deyil. Burada da əvvəlki nümunəyə oxşar hərəkət edilməlidir. Sadəcə, burada əmtəələrin yerinə ölkələr müqayisəli üstünlüklər dərəcəsinə görə sıralanmalıdırlar. Bir əmtəə üzrə daha yüksək müqayisəli üstünlüyə sahib olan ölkə o əmtəənin ixracatçısı olmağa ən şanslı namizəddir. Sıralamada ixracatçı ölkələrlə idxalatçı ölkələr arasında sərhəddi yenə də beynəlxalq mübadilə nisbəti (ticarət həddləri) müəyyən edir.
Deyilənləri yenə də bir nümunə ilə izah etməyə çalışaq. Dünyanın, A, B, C, D və E olmaqla beş ölkədən formalaşdığını və bunların hər birində yalnız buğda və düyü çəltiyinin istehsal edildiyini fərz edək. Bu ölkələrdə çəltiyin buğda vasitəsilə ifadə olunmuş istehsal dəyərlərini aşağıdakı kimi sıralayaq:
A B C D E
Buğda/Çəltik
1 2 4 6 10
Bu nümunəyə görə, çəltik istehsalında ən yüksək müqayisəli üstünlüyə A ölkəsi sahibdir. E ölkəsi isə çəltik istehsalında ən əlverişsiz vəziyyətdədir. Eyni şeyi əksinə söyləsək, buğda istehsalında ən yüksək müqayisəli üstünlüyə E ölkəsi, ən aşağı müqayisəli üstünlüyə isə A ölkəsi sahibdir. Əgər beynəlxalq mübadilə nisbəti 1 vahid çəltik üçün 4 vahid buğdaya bərabər olsa, çəltik A və B ölkələrində, buğda isə D və E ölkələrində nisbətən daha ucuz əmtəələr olarlar. Dolayısıyla, birinci qrup ölkələr ikinci qrup ölkələrə çəltik ixrac edər və onlardan buğda idxal edərlər. C ölkəsində isə daxili qiymətlər beynəlxalq mübadilə nisbətinə bərabər olduğundan, bu ölkə ticarətə qoşulmur. Amma, məsələn, beynəlxalq mübadilə nisbəti 5-ə bərabər olsa, C ölkəsi də çəltik ixrac edən ölkələrin sırasına qatılar.
Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi çox əmtəəli və çox ölkəli dünya üçün də keçərlidir. Lakin belə bir vəziyyətin izahı edilməsi analitik baxımından həddən artıq mürəkkəb olduğundan bu kitabın çərçivəsindən kənara çıxır. Lakin ümumi nəticə yenə də eyni olacaq: hər bir ölkə müqayisəli üstünlüyə malik olduğu əmtəələri istehsal edir və bu əmtəələri ixrac edərək onlara baha başa gələn əmtəələri xaricdən idxal edir.
Neoklassik məktəbin beynəlxalq ticarət barədə işlədiyi nəzəriyyələrdən danışarkən beynəlxalq ticarətdə tarazlıq modellərinə toxunmamaq olmaz. Tarixi olaraq beynəlxalq ticarət nəzəriyyələri işlənərkən daha çox əmtəə və istehsal amillərinin təklifinə diqqət yetirilir və tələb amili lazımi səviyyədə nəzərə alınmırdı. Lakin məlumdur ki, dünya bazarında əmtəə təklifi tələbin ardınca meydana gəlir və buna görə də həm tələbə, həm də təklifə eyni səviyyədə diqqət yetirilməlidir.
Neoklassik müddəalara əsaslanan tələb və təklif balansı və ya başqa sözlə beynəlxalq ticarətin standart modeli bir çox neoklassik iqtisadçıların səylərinin ümumi nəticəsidir. Həmin iqtisadçılar cəmiyyət çərçivəsində məcmu tələbə xüsusi diqqət yetirirdilər. Standart modeldə istifadə edilən baza anlayışlarını müxtəlif illərdə irland iqtisadçısı Frensis Ecuort və avstriya mənşəli amerikan iqtisadşısı Qottfrid Heberler formalaşdırmışlar.
Klassik modellər konkret əmtəələrin məhdud dairəsi üzrə tələb və təklifə əsaslanırdılar. Standart model isə dairəni məcmu tələb və təklifə qədər artırmışdır. Sadəlik üçün qəbul edilir ki, dünyada ancaq iki ölkə və bu ölkələrdə istehsal olunan iki əmtəə Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|