Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.1 İstehsal amillərindən istifadə
103
nəzəriyyələri inkar etmədən onları müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf etdirirlər. Bundan əlavə, bu qrup ən yeni nəzəriyyələr yalnız klassik nəzəriyyələrin düzgün olduğu ehtimalına söykənilərək sübut edilə bilərlər. Nəhayət, beynəlxalq ticarətdə masştab effekti, texnoloji artım və əmtəənin həyat dövrləri nəzəriyyələri, sahədaxili ticarət, qeyri-azad rəqabət və bir sıra digər nəzəriyyələr beynəlxalq ticarəti izah edərkən tamamilə yeni, klassik nəzəriyyələrdən fərqli yanaşmalardan istifadə edirlər. Onlar praktik olaraq, klassik nəzəriyyələri inkar edirlər, onları yarandıqlar dövrlər üçün keçərli, lakin qeyri-müasir və beynəlxalq ticarətin hazırkı mürəkkəb strukturunu izah edə bilmək iqtidarında olmadıqlarını hesab edirlər. Əgər klassik nəzəriyyələri inkişaf etdirən və ya bu nəzəriyyələrdən çıxan beynəlxalq ticarətin ən yeni nəzəriyyələri beynəlxalq ticarətə əsasən təklif baxımından yanaşırlarsa, klassik nəzəriyyələri inkar edən digər qrup ən yeni nəzəriyyələr beynəlxalq ticarətdə əmtəələrə olan hən təklifə, həm də tələbə bərabər surətdə diqqət yetirirlər. II FƏSİL Müasir beynəlxalq ticarət konsepsiyalarının əsas istiqamətləri və məzmunu 2.1. Spesifik istehsal amilləri nəzəriyyəsi, beynəlxalq ticarətin gəlirlərin bölgüsünə və yenidən bölgüsünə təsirini izah edən nəzəriyyələr
Həm müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi, həm də istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi ondan çıxış edirdilər ki, ölkə sahələr arasında (ölkələr arasında deyil) sərbəst hərəkət edən istehsal amilləri ilə təmin olunmuşdur. Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsində belə bir amil kimi əmək çıxış edirdi ki, o da daha çox əmək haqqı ödənilən sahələrə məhdudiyyət olmadan axın edə bilərdi. Istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsində isə hər iki amil (əmək və kapital) mobil hesab edilirdilər ki, onlar da sahələr arasında hərəkət edə bilərdilər. Lakin, real həyatda amillərin tam sərbəst hərəkəti, hətta qısamüddətli planda belə, çətin təsəvvür olunur. Bu baxımdan ortaya belə bir sual çıxır: əgər istehsal amillərinin bir hissəsi mobil deyilsə və sahələr arasında hərəkət edə bilmirsə, onda beynəlxalq ticarət necə inkişaf edir? Birinci istiqaməti təmsil edən Pol Samuelson və digər amerikan iqtisadçısı Ronald Cons işləyib hazırladıqları spesifik istehsal amilləri nəzəriyyəsində bu suala cavab verilməyə çalışılmışlar. Bu nəzəriyyə barədə fikirlər ilk dəfə 1971-ci ildə nəşr edilib. Qəbul edək ki, ölkə iki əmtəə - əmtəə 1 və əmtəə 2 istehsal edir. Lakin, bu zaman o, müqayisəli üstünlüklər modelində olduğu kimi, bir istehsal amilindən deyil, istehsal millərinin nisbəti modelində olduğu kimi, iki istehsal amilindən deyil, üç istehsal milindən - əmək, kapital və otrpaqdan istifadə edir. Əmək ölkə daxilində mobil amildir, sahələr arasında sərbəst hərəkət edir və həm əmtəə 1-in, həmdə əmtəə 2-nin istehsalında istifadə edilir. Eyni zamanda, kapital və torpaq spesifik istehsal amili kimi çıxış edirlər: kapital yalnız əmtəə 1-in istehsalında, torpaq isə yalnız əmtəə 2-nin istehsalında istifadə edilir.
arasında hərəkət edə bilməyən istehsal amili nəzərdə tutulur. Mobil istehsal amili isə sahələr arasında sərbəst hərəkət edə bilən amildir. İstehsal amilləri aşağıdakı kimi istifadə edilir.
104
Əmtəə 1 Əmtəə 2 Əmək (mobil amil) L 1
2
Kapital (əmtəə 1 üçün spesifik amil) K
Torpaq (əmtəə 2 üçün spesifik amil)
T
Şərti işarələr: L 1 – əmtəə 1-in istehsalında istifadə edilən əmək; L 2 – əmtəə 2-nin istehsalında istifadə edilən əmək; K – əmtəə 1-in istehsalında istifadə edilən kapital; T – əmtəə 2-nin istehsalında istifadə edilən torpaq; Q 1 – əmtəə 1-in istehsal həcmi; Q 2 – əmtəə 2-nin istehsal həcmi; L – iqtisadiyyatda istifadə edilən işçi qüvvəsinin ümumi həcmi. Beləliklə, Q 1 = Q 1 (K,L 1 ), (2.1) Q 2
2 (T,Q
2 ), (2.2) L = L 1
2 (2.3)
Spesifik istehsal amilləri nəzəriyyəsinə görə, beynəlxalq ticarətin əsasında əmtəələrin nisbi qiymətlərində olan fərqlər durur. Bu fərqlər isə ölkələrin spesifik istehsal amilləri ilə qeyri-bərabər təmin olunması nəticəsində meydana çıxır. Özü də ixrac üçün spesifik olan istehsal amilləri inkişaf edir, idxalla rəqabətdə olan sektor üçün spesifik olan amillər isə azalır.
Bu nəzəriyyənin sübut edilməsində P.Samuelson və R.Cons fiziokratizm nəzəriyyəsinin nümayəndəsi J.Turqonun ―azalan məhsuldarlıq qanunu‖ndan istifadə etmişlər. Bu qanuna görə, istehsala sərf olunan hər bir əlavə əmək vahidi onun əvvəlkinə nisbətən daha az artımını təmin edir. Yəni əmək məhsuldarlığının son həddi aşağı düşür: əmək xərcləri daha çox artdıqca onun son həddə məhsuldarlığı azalır. Bəllidir ki, əmtəə 1-in əmtəə 2-nin qiyməti vasitəsilə ifadə edilmiş nisbi qiyməti beynəlxalq ticarətdə nisbi dünya təklifi ilə nisbi dünya tələbinin kəsişməsi nöqtəsində müəyyən edilir (şəkil 2.1). Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|