Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.2. Ticarət nəticəsində əldə edilən gəlirlərin bölgüsünü izah edən nəzəriyyələr 10
- Samuelson-Consun teoremi
- Stolper-Samuelson teoreminə
107
4.
Amillərdən birinin təklifinin artması istehsalın həcminə və gəlirlərə necə təsir göstərəcək? Bu suallara beynəlxalq ticarətin ən yeni nəzəriyyələrinə aid edilən Stolper- Samuelsonun əmtəələrin qiymətinin dəyişməsinin istehsal amillərinin qiymətinə təsiri nəzəriyyəsi və Rıbçinskinin amillərin artımının istehsalın artımına təsiri nəzəriyyəsi cavab vermişdir. Nəzəriyyələrin məntiqi izahı cədvəl 2.2-də verilmişdir.
Mütləq və müqayisəli üs-tünlüklər nəzəriyyələri Gəlirlərin bölgüsü məsələsinə baxılmır İstehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi Hekşer-Olin: nisbətən daha bol istehsal amillərinə sahib olanlar udur, daha qıt istehsal amillərinə sahib olanlar isə uduzurlar Hekşer-Olin-Samuelson: ticarət nəticəsində əmtəələrin nisbi qiymətlərinin istehsal amillərinin nisbi qiymətlərinin bərabərləşməsinə gətirib çıxarması son nəticədə istehsal amillərinin sahiblərinin gəlirlərini bərabərləşdirir Spesifik istehsal amilləri nəzəriyyəsi
sahiblərinin gəlirləri artır, idxalla rəqabətdə olan sahələr üçün spesifik olan istehsal amilləri sahiblərinin gəlirləri isə azalır
istehsalında intensiv şəkildə istifadə edilən istehsal amilinin sahibinin gəlirlərinin artmasına və qiyməti azalan əmtəənin istehsalında intensiv şəkildə istifadə edilən istehsal amilinin sahibinin gəlirlərinin azalmasına gətirib çıxarır
amilin daha intensiv şəkildə istifadə edildiyi sahələrdə istehsalın çoxalmasına və gəlirlərin artmasına və digər sahələrdə istehsalın və gəlirlərin azalmasına gətirib çıxarır
Nisbətən bol amillər əmtəələrin istehsalında nisbətən daha çox intensiv və nisbətən daha az intensiv şəkildə istifadə edilə bilərlər. Müvafiq olaraq, nisbətən qıt amillər də əmtəələrin istehsalında nisbətən daha çox intensiv və nisbətən daha az intensiv şəkildə istifadə edilə bilərlər. Əgər, məsələn, kapital ölkədə nisbətən bol amildirsə və o, kapitaltutumlu əmtəəyə sərf edilirsə, onda onun nisbətən daha çox intensiv edildiyini söyləmək olar. Lakin, o hardasa müəyyən qədər əməktutumlu əmtəəyə sərf edilirsə, bu haldan ondan daha az intensiv şəkildə istifadə edilir. İstehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsini inkişaf etdirən Samuelson-Consun spesifik istehsal amilləri nəzəriyyəsi göstərdi ki, ticarət nəticəsində bol istehsal amillərinin bütün sahiblərinin gəlirləri deyil, ölkənin ixrac sahələri üçün spesifik olan amillərin sahiblərinin gəlirləri artır. Əksinə, qıt amillərin bütün sahiblərinin gəlirləri deyil, idxalla rəqabətdə olan sahələr üçün spesifik olan amillərin sahiblərinin gəlirləri azalır. Praktiki nəticə aydındır:
10 А.Киреев. Международная экономика. Москва, «Международные отношения», I cild, səh. 170 108
nisbətən bol istehsal amillərinin heç də bütün sahibləri azad ticarətin tərəfdarı olmayacaqlar, onlardan yalnız ixrac üçün spesifik olan amillərə sahib olanlar azad ticarət ideyasını dəstəkləyəcəklər. Analoji olaraq, heç də bütün nisbətən qıt amil sahibləri azad ticarət fikrinin əleyhinə çıxmayacaqlar, onlardan bu ideyanın əleyhinə çıxanlar idxalla rəqabətdə olan sahələr üçün spesifik olan amiləərin sahibləri olacaqlar. Bu zaman, beynəlxalq ticarət mobil amillərin sahiblərinin gəlirlərinə birmənalı təsir göstərmir: onların gəlirləri ya arta, ya da azala bilər. Beləliklə, Samuelson-Consun teoremi göstərir ki, ticarət nəticəsində ixrac sahələri üçün spesifik olan istehsal amili sahiblərinin gəlirləri artır, idxalla rəqabətdə olan sahələr üçün spesifik olan istehsal amilləri sahiblərinin gəlirləri isə azalır. Əmtəələrin qiymətlərinin artması və ya azalmasının bu əmtəələrin istehsalı zamanı istifadə edilən istehsal amillərinin qiymətinə necə təsir edəcəyi sualının cavabını Pol Samuelson özü ABŞ iqtisadçısı Volfqanq F. Stolperlə bir yerdə 1941-ci ildə vermişdir. Burada qeyd edək ki, klassiklərə görə, azad ticarət ölkə əhalisinin rifahını yüksəldir. Onlara görə, sərbəst ticarət ölkəyə bütünlüklə xeyir, müdafiə (proteksionizm) siyasəti isə bütünlüklə ziyandır. Lakin Pol Samuelson və Volfqanq F.Stolper buna qarşı çıxdılar. Müəlliflər öz modellərini aşağıdakı ilkin ehtimallardan (bu ehtimallardan bəziləri istehsal amillərinin nisbətinin baza modelindən götürülüb, bəziləri isə yenidir) çıxış edərək qurdular: ölkə iki istehsal amilindən istifadə edərək iki əmtəə istehsal edir; hər iki əmtəə və istehsal amilləri bazarında azad rəqabət mövcuddur; istehsal amillərinin təklifi daimidir; əmtəə 1 nisbətən əməktutumludur, əmtəə 2-nin istehsalında isə nisbətən daha çox torpaqdan istifadə edilir; istehsal amilləri mütləq daxili mobilliyə malikdirlər, lakin xarici mobilliyə malik deyillər; əmtəələrin qiyməti onların istehsal qiymətinə bərabərdir; ticarətin inkişafı əmtəə 1-in nisbi qiymətinin artmasına gətirib çıxarır.
əmtəənin istehsalında nisbətən daha intensiv istifadə olunan amillərin qiyməti artır və əksinə, qiyməti azalan əmtənin istehsalında nisbətən daha intensiv istifadə olunan amillərin qiyməti azalır. Başqa sözlə, müdafiə siyasətindən ölkə iqtisadiyyatı bir vahid olaraq ziyan çəksə də, o, idxaləvəzedici sektor üçün bu siyasət mənfəətlidir. Bu zaman, amillərin qiymətlərinin artması və ya azalması həmin amillərin köməyi ilə istehsal edilən əmtəələrin qiymətlərinin artması və ya azalmasına nisbətən daha böyük ölçüdə baş verir. Qəbul edək ki, ölkə əmək (l) və torpağın (t) köməyi ilə əmtəə 1 və əmtəə 2-ni istehsal edir və P 1 – əmtəə 1-in qiymətidir; P 2 – əmtəə 2-nin qiymətidir; w – əmək vahidinə görə əmək haqqı dərəcəsidir (əməyin qiymətidir); r – torpaq vahidinədn istifadəyə görə renta dərəcəsidir (torpağın qiymətidir); AT 1 – əmtəə 1-in istehsalı üçün lazım olan torpağın kəmiyyətidir; AL 1 – əmtəə 1-in istehsalı üçün lazım olan əməyin kəmiyyətidir; AT 2 – əmtəə 2-nin istehsalı üçün lazım olan torpağın kəmiyyətidir; AL 2 – əmtəə 2-nin istehsalı üçün lazım olan əməyin kəmiyyətidir. Bu halda hər bir əmtəənin qiymətinin formulası onların istehsalı üçün istifadə edilən əmək və torpağın qiymətlərinin cəminə bərabərdir, yəni P 1 = AL 1 ×w + AT 1 ×r (2.6) P 2
2 ×w + AT
2 ×r (2.7)
Əmtəə 1-in nistehsalının əmtəə 2-nin istehsalına nisbətən daha çox əmək xərci tələb etməsi o deməkdir ki, Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|