Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 2.3. İstehsal amilinin artımının istehsaldan əldə edilən gəlirə təsiri.
- Şəkil 2.4. Masştab effekti modelində beynəlxalq ticarət.
111
Şəkil 2.3. İstehsal amilinin artımının istehsaldan əldə edilən gəlirə təsiri.
Ehtimal edək ki, kapitalın həcmi GG ’ qədər artdı və bu zaman digər istehsal amilinin (əməyin) həcmi və əmtəə 1 və 2-nin qiymətləri dəyişməz qaldı. Əgər G ’ nöqtəsindən kapitalla təmin olunma dərəcəsinin dəyişmiş səviyyəsini əks etdirən yeni paraleloqram çəksək aydın olar ki, kapitalla təmin olunma dərəcəsi artdıqdan sonra əməktutumlu əmtəə 1- in istehsalı F ’ nöqtəsinə, kapitaltutumlu əmtəə 2-nin istehsalı isə E ’ nöqtəsinə keçəcəkdir. Kapitalın həcminin artması nəticəsində kapitaltutumlu əmtəə 2-nin istehsalı EE ’ qədər artmış, əməktutumlu əmtəə 1-in istehsalı isə FF ’ qədər azalmışdır. Bununla da, amillərdən biri ilə təmin olunhma dərəcəsi yüksəldikdə, istehsalında həmin amildən daha çox intensiv şəkildə istifadə edilən əmtəənin istehsalı artır və əksinə, istehsalında həmin amildən daha az intensiv şəkildə istifadə edilən əmtəənin istehsalı azalır. EE ’ /OE > GG ’ /JG görmək də çətin deyil. Bu o deməkdir ki, kapitalın həcminin artımı kapitaltutmlu əmtəə istehsalının həmin artıma müvafiq çoxalmasına gətirib çıxarmışdır. T.M.Rıbçınskinin teoreminin beynəlxalq ticarət üçün nəticələrini aşağıdakı kimi formalaşdırmaq olar. Hekşer-Olinin istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsinə görə, ölkə daha yaxşı təmin olunduğu amillərin istifadə edilməsi ilə istehsal olunmuş əmtəələri ixrac edir. Rıbşinski teoremi isə göstərir ki, nisbətən daha bol olan amilin köməyi ilə ixrac istehsalının genişlənməsi digər sahələrdə istehsalın düşməsinə səbəb olacaq və bu sahələrdə idxal əmtəələrinə ehtiyac artacaq. Əksinə, nisbətən daha qıt olan amildən istifadənin genişləndirilməsi idxaləvəzedici sahələrdə istehsalın artımına və idxala ehtiyacın azalmasına gətirib çıxaracaq. Rıbçinski teoremi ―holland sindromu‖nun daha ümumiləşdirilmiş halıdır və göstərir ki, bir sahədə və ya sahələrdə istehsalın və ixracın aktiv şəkildə genişlənməsi, digər sahələrdə istehsalın dayanmasına və hətta tənəzzülünə, onun idxal ilə əvəz edilməsinə gətirib çıxarır. Ayrı-ayrı hallarda bu cür azalma böhran vəziyyətinə gətirib çıxara bilər, yəni istehsalın genişlənməsindən və ixracın artmasından əldə edilən mənfəət mənfi halları ərtmək üşün kifayət etməz və bu hətta, desənayeləşmə ilə nəticələnə bilər. 2.2. Beynəlxalq ticarəti masştab effekti və qeyri-təkmil rəqabət baxımından izah edən nəzəriyyələr
Son zamanlar daha çox sayda iqtisadçılar belə bir qənaətə gəlirlər ki, klassik nəzəriyyələr daha beynəlxalq ticarəti izah etmək iqtidarında deyillər. Çünki, əsas ticarət ölkələri istehsal amilləri ilə demək olar ki, eyni nisbətlərdə təmin olunublar, ya da ticarət eyni bir sahə çərçivəsində baş verir. Buna görə də, müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi və istehsal amilləri nisbəti nəzəriyyəsi ilə əlaqədar olmayan beynəlxalq ticarətin alternativ nəzəriyyələri, yeni modelləri meydana gəlmişdir ki, onlar da bazarın inhisarlaşmasının müxtəlif səviyyələrini və istehsal amillərindən qeyri-optimal istifadə kimi faktorları nəzərə alırlar. Bu nəzəriyyələrdən biri ticarəti masştab effekti əsasında izah edir. Ümumi iqtisadi nəzəriyyədən məlumdur ki, istehsalın masştabının artması nəticəsində əmtəə vahidinin istehsal dəyəri azalır. Bu bir neçə səbəbdən baş verir:
təkmil surətdə həyata keçirilməsinə nail ola bilər;
istehsalın ayrılmazlığı – istehsalın masştabı artdığı hakda istehsala birbaşa surətdə cəlb olunmayan yardımçı sahələrə çəkilən xərclər nisbi baxımdan azalır;
112
Masştab iqtisadiyyatı dedikdə istehsalın elə bir inkişafı nəzərdə tutulur ki, amil xərclərinin bir vahid artımı istehsalın bir vahiddən artıq artımına gətirib çıxarır. İstehsal amilləri ilə eyni dərəcədə təmin edilmiş (və ya elə bir dərəcədə təmin edilmiş ki, arada olan fərq qarşlıqlı ticarətin izahı kimi çıxış edə bilməz) ölkələr arasında ticarət masştab iqtisadiyyatı ilə izah edilir. Masştab iqtisadiyyatı modeli həmçinin ölkələr arasında texnoloji yaxın və ya eynicins məhsullarla ticarəti də izah edir. Ehtimal edək ki, iki ölkə identikdir və buna görə də, onların əmtəə 1 və 2 üzrə təklifləri qovuşan istehsal imkanları yərisi ilə, bu əmtəələrə olan tələb isə qovuşan laqeydlik əyriləri ilə xarakterizə olunur (şəkil 2.4).
İqtisadiyyat masştab effekti ilə xarakterizə olunduğundan, istehsal imkanları əyrisi hesablama nöqtəsi istiqamətində əyilmişdir. Ticarətə qədər hər iki ölkə 40 vahidə qədər əmtəə 1 və 2 istehsal edir və istehlak edirlər (nöqtə A). Nisbi qiymət – P 1 /P
=P A və tələbi müəyyən edən laqeydlik əyrisi – I-dir. Qeyd edək ki, A nöqtəsindəki balans həddən artıq qeyri-dayanıqlıdır. İstehsal imkanları əyrisinin əyriliyinin spesifikliyi səbəbindən və masştab effekti nəticəsində, nisbi qiymətdə A nöqtəsindən sağa isətnilən minimal hərəkət, əmtəə 1-in qiymətinin aşağı düşməsinə səbəb olacaqdır və bu, birinci ölkə yalnız əmtəə 1-i istehsal etməyə başlayana qədər davam edəcəkdir. Analoji olaraq, nisbi qiymətdə A nöqtəsindən sola isətnilən minimal hərəkət, əmtəə 2-nin qiymətinin aşağı düşməsinə səbəb 2 0
0 6 0 8 0 100 2 0 4 0 6 0 8 0 100 120 B A E Ə m təə 1 Əmtəə 2 A P I II 120 '
0
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|