Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 2.5. İnhisarçı rəqabət şəraitində beynəlxalq ticarət.
115
tarazlığı tənliyi X = S/n sadələşmiş formasını alır. Onu 2.10 bərabərliyinin sol tərəfində X- in yerinə qoyaraq alırıq ki, sahədə nə qədər çox firma varsa, onların hər birinin orta xərcləri bir o qədər yüksəkdir. Bir firmaya düşən satışların S həcminin bazarın həcminin genişlənməsi nəticəsində (ticarətin inkişafı zamanı və bu bazarda fəaliyyətdə olan firmaların daimi sayı n zamanı) artması onların hər birinin orta xərclərinin C azalmasına gətirib çıxarır. Bazarda firmaların sayı və həmin firmaların öz məhsullarını satdıqları qiymət arasındakı nisbət 2.9 bazar tarazlığı tənliyindən alınır. Kvadrat mötərizədə olan ifadəni S-ə vurmaqla alırıq ki,
(2.11) Satışların qiymətlərdən əks qarşılıqlı əlaqəsi makroiqtisadiyyatdan bəlli olduğu kimi, sadə xətti bərabərliklə ifadə olunur: X = A – BP (2.12)
Burada, A – konstant, B – düz xəttin üfuqi oxa nisbətən mailliyini göstərən əmsaldır. 2.11 bərabərliyinin faktiki olaraq, 2.12 bərabərliyi formasında olduğu görmək çətin deyil. Həmin bərabərlikdə mötərizədə olan ifadə A konstantını, (S b) isə B əmsalını verir. Ümumi iqtisadi nəzəriyyədən bəlli olan son hədd gəlirləri (MR) formulu aşağıdakı kimidr:
c Sb X P B X P MR (2.13) 2.13 formulunda B əmsalı (S b) ilə əvəz edilmişdir və qəbul edilmişdir ki, mənfəəti maksimallaşdırmaq üçün firma özünün son hədd gəlirlərini özünün son hədd xərclərinə (c) bərabər tutur. Bu bərabərlikdən istifadə etməklə, firmanın öz əmtəəsini satdığı qiyməti alırıq:
(2.14) Lakin, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, X = S/n. Buna gör də yuxarıdakı bərabərlik aşağıdakı şəkli alır:
1 (2.15) Bu, bir növ oliqopolik bazarda tələbin tənliyidir. Göründüyü kimi, firmaların sayı (n) nə qədər çoxdursa, rəqabət bir o qədər güclüdür və qiymət (P) bir o qədər aşağıdır. Satış (S) parametrinin 2.15 bərabərliyində olmaması da mühüm əhəmiyyət kəsb edir və bu o deməkdir ki, bazarların həcmləri firmaların sayı ilə həmin firmaların özəmtəələrini satdıqları qiymətlər arasındakı qarşılıqlı əlaqəyə təsir etmir. Bazarların həcminin artması ilə beynəlxalq ticarət arasındakı qrafiki surətdə qarşılıqlı əlaqəni şəkil 2.5-dən görmək olar.
116
C
əyrisi 2.10 tənliyini qrafik şəklində göstərir – sahədə firma nə qədər çoxdursa onların hər birinin orta xərcləri bir o qədər yüksəkdir, lakin satışın artması orta xərcləri azaldır. P əyrisi 2.15 tənliyini qrafik şəklində göstərir – bazarda firmalar nə qədər çoxdursa onların əmtəəni satdıqları qiymət bir o qədər aşağı olacaq. Ticarətə qədər bazar A nöqtəsində tarazlıqdadır və firmalar öz əmtəələrini n A kəmiyyətində P A qiymətinə satırlar. Ölkə beynəlxalq ticarətə cəlb olunur və onun satışın həcmi (S) ilə ölçülən bazarı genişlənir. Bu orta xərcləri azaldır və C 1 əyrisini aşağı sürüşdürür və onu C 2 əyrisinə çevirir. Qiymətlərin P firmaların sayından asılılıq əyrisi bazarın həcmindən asılı olmadığı üçün əvvəlki yerində qalır. Yeni bazar tarazlığı B nöqtəsində əldə edilir. Bu nöqtədə firmaların sayı n B
B satırlar. Yəni, hətta inhisarçı rəqabət şəraitində belə istehlakçıların nöqteyi-nəzərindən beynəlxalq ticarəti inkişaf etdirmək sərfəlidir: nəticədə firmaların sayı və deməli onların istehsal etdikləri əmtəələrin müxtəlifliyi artır və onların qiyməti aşağı düşür. İnhisarçı rəqabət çərçivəsində ticarət modeli ondan çıxış edir ki, beynəlxalq ticarət satış bazarının həcmini genişləndirir. İki ölkə bir-birləri ilə ticarət etdikləri halda məcmu bazar iki ölkənin bazarlarının sadə cəmindən daha geniş olur və onların istehsal etdikləri əmtəələrin çeşidi genişlənir, əmtəə vahidinin qiyməti aşağı düşür.
1960-cı illərin əvvəllərində inkişaf etmiş ölkələrin bir-biri ilə hər hansı bir sahənin differensiallaşmış əmtəələrlə ticarət etdikləri daha aydın görünməyə başladı. Bu cür ticarətin A n
n
P
P
B A Q iy m ət, P Firmaların sayı, n 1
2
P
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|