Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.3 Sahədaxili və sahələrarası ticarətlərin fərqləri 11
- I Ölkə Qış/yay II Ölkə Yay/qış
117
izahı heç bir nəzəriyyədə özünü tapmırdı. İlk olaraq bu halı macar mənşəli iqitsadçı Bella Balassa izah etmişdir. Əmtəə çeşidinin differensiasiyası nöqteyi-nəzərindən beynəlxalq ticarət iki axından – sahədaxili ticarət və sahələrarası ticarətdən ibarətdir. Sahədaxili ticarət ölkələr arasında bir sahənin differensiallaşmış məhsulları ilə mübadiləni nəzərdə tutur. Sahələrarası ticarət isə ölkələr arasında müxtəlif sahələrin homogen məhsulları ilə mübadilə deməkdir. Sahədaxili beynəlxalq ticarət sahələrarası beynəlxalq ticarətdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir (cədvəl 2.3).
Ticarət ... şəraitində inkişaf edir
ölkələrin istehsal amilləri ilə fərqli şəkildə təmin edilməsi ölkələrin istehsal amilləri ilə eyni cür və ya çox yaxın şəkildə təmin edilməsi Ticarət ... əks etdirir ölkələrin əmtəə istehsalında müqayisəli üstünlüklərini əmtəələrin differensiasiyasını Ticarət ... izah edilir
istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi ilə masştab iqtisadiyyatı nəzəriyyəsi ilə
Ticarət ... gətirib çıxarır
nisbətən daha bol istehsal amilləri üzrə gəlirlərin artımına və nisbətən daha qıt istehsal amilləri üzrə onun azalmasına bütün istehsal amilləri üzrə gəlirlərin artımına ... ticarət edirlər əsasən inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr və müxtəlif ölçülü ölkələr əsasən inkişaf etmiş ölkələr və təxminən eyni ölçüdə olan ölkələr Ölkələr ... ticarət edirlər
əsasən hazır məhsullarla, homogen əmtəələrlə əsasən hissə və komponentlərlə, differensiallaşmış əmtəələrlə Ticarət ... inkişaf edir
əsasən iri
sahələr arasında, məsələn, sənaye
və kənd
təsərrüfatı arasında əsasən sənaye əmtəələri istehsal edən sahələr çərçivəsində Ticarət ... aparır işçi qüvvəsinin sahələrarası hərəkəti ilə əlaqədar olaraq əhəmiyyətli sosial nəticələrə minimal sosial nəticələrə aparır
(heterogen) əmtəələrlə aparılır, lakin, bəzi hallarda homogen əmtəələrlə də sahədaxili ticarət mümkündür. Bunun səbəbi kimi nəqliyyat xərclərinin azalması və ya mövsümi fərqlər çıxış edə bilər. I ölkə və II ölkədə eyni bir əmtəənin istehsalçıları (S və S ’ ) və istehlakçıları (D və D ’ ) vardır və onlar şəkil 2.6-da göstərilən coğrafi şəkildə yerləşmişlər.
11 А.Киреев. Международная экономика. Москва, «Международные отношения», I cild, səh. 183 118
Şəkil 2.6. Homogen əmtəələrlə sahədaxili ticarət.
SD ’ məsafəsi D ’ S
məsafəsindən əhəmiyyətli dərəcədə yaxın olduğundan, ikinci ölkə üçün əmtəəni birinci ölkədən gətirmək öz daxili təchizatçısından əldə etməkdən daha sərfəlidir. B.Balassaya görə, differensiallaşmış əmtəələrlə sahədaxili ticarət aşağıdakı səbəblərlə izah olunur:
istehlakçı zövqlərindəki fərqlər – istehlakçılar eyni bir əmtəə qrupu çərçivəsində geniş seçim imkanına malik olmaq istəyirlər;
əmtəələrini ixrac edirlər. Belə ki, müxtəlif ölkələrin eyni gəlir səviyyəsinə malik olan istehlakçıları təxminən eyni zövqə malik olduqlarından hər bir ölkə üçün daxili bazarda istehsalında və ticarətində böyük təcrübə toplanmış əmtəəni ixrac etmək daha asandır (bu fenomen haqqında aşağıda daha geniş danışılacaqdır);
müxtəlif əmtəələr üzrə ixtisaslaşmağa imkan verir. Həmin əmtəələrin hər birinə tələb mövcud olduğundan hər bir ölkə ixtisaslaşdığı əmtəə tipini daha çox istehsal edə və bir-birinə sata bilərlər. Sahədaxili ticarətlə sahələrarası ticarət arasında əhəmiyyətli fərqlər mövcuddur. Sahədaxili ticarət sosial nöqteyi-nəzərdən daha məqbuldur. O, ixracı aşağı düşən sektorlarda məşğul olan işçilərin ixracı inkişaf edən sektorlara axınına səbəb olmur. Ən pis halda işçilər həmin sahəyə aid olan digər bir əmtəənin istehsalı ilə məşğul olmağa başlayırlar. Bundan əlavə, qarşısında digər ölkələrin iri bazarları açılan kiçik ölkələr üçün bir məhsul vahidi üçün çəkilən xərcləri aşağı salmaq və hətta müəyyən məhsul üzrə daha iri ölkələrlə aparılan rəqabəti udmaq imkanı yaranır. Sahədaxili ticarət bütün istehsal amillərinin (onların nisbətən daha bol və ya qıt olmasından asılı olmayaraq) sahiblərinin gəlirlərinin masştab effekti hesabına artımına gətirib çıxarır.
' D
'
Sərh əd
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|