Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 2.8. Kəsişən tələb beynəlxalq ticarətin əsası kimi.
121
T indeksi həmişə 0 və 1 arasında yerləşir. əgər T = 0, onda sahədaxili ticarət mövcud deyil. Yuxarıdakı tənlikdən göründüyü kimi, bu, yalnız ixrac və ya idxalın sıfıra bərabər olduğu halda mümkündür. Əgər T = 1, onda sahədaxili ticarət maksimum səviyyədədir və bu, yalnız ixrac idxala bərabər olduğu halda mümkündür. Digər sözlə, T əmsalı 1-ə nə qədər yaxındırsa sahədaxili ticarət bir o qədər çoxdur. T indeksinin tətbiq edilməsində məhdudiyyət ondan ibarətdir ki, onun qiyməti sahə və ya əmtəə qrupunun necə müəyyən edilməsindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Beləliklə, sahədaxili ticarət analoji əmtəələrin differensiasiyasını əks etdirir və təxminən eyni dərəcədə inkişaf etmiş ölkələr arasında və bir-birinə yaxın sahələr çərçivəsində inkişaf edir. Sahədaxili ticarət modeli çərçivəsində ölkə bir əmtəə və ya onun dar çeşidini istehsal edir və masştab effektinin üstünlüklərindən istifadə edir. Sahədaxili ticarət eynitipli əmtəələrlə beynəlxalq ticarəti izah edir və müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsini inkar etməyərək onu daha da zənginləşdirir. Yuxarıda baxılan nəzəriyyələr beynəlxalq ticarətə istehsal və təklif baxımından yanaşırdılar və bu əsasda ölkələrin müqayisəli üstünlüklərini müəyyən edirdilər. Əsası isveş iqtisadçısı Staffan Linder tərədfindən qoyulan kəsişən tələb nəzəriyyəsi beynəlxalq ticarəti tələb tərəfindən izah edən azsaylı nəzəriyyələrdən biridir. Bu nəzəriyyəyə görə, ölkənin ixracının strukturu müəyyən dərəcədə idxalatçı ölkədə mövcud olan tələbdən asılıdır. əmtəələrin çox az bir hissəsi ixrac üçün istehsal edilir və onların əksəriyyəti ölkə daxilində satılır. Əmtəənin ixrac edilməsi üçün ölkə ilk növbədə yerli istehlakçıların tələbinə istiqamətlənərək daxili bazarı təmin etməlidir. Yalnız əmtəə ölkə daxilində istehlakçıların ehtiyaclarının tam ödədiyi halda onun dünya bazarında müvəffəqiyyət qazanacağını güman etmək olar. Bununla yanaşı, xaricdə əmtəə o ölkəlrdə daha yaxşı satılcaq ki, həmin ölkədə tələbin strukturu ixracatşı ölkənin daxili tələbinin strukturu ilə eyni və ya heç olmasa müvafiq olsun. S.Linderə görə, tələb yalnız o zaman real olur ki, o, gəlirin nisbətən yüksək səviyyəsi ilə dəstəklənir. Gəlirin səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə istehlakçı daha keyfiyyətli əmtəə tələb edir. Buna görə də ixracatçı və idxalatçı ölkələrin yüksək gəlir səviyyəsi ilə dəstəklənən tələblərinin strukturu nə qədər çox kəsişirsə, onlar arasında ticarətin səviyyəsi də bir o qədər yüksək olur. Beləliklə, ölkələrin istehsal amilləri ilə müqayisəli təmin edilməsi nəzəriyyəsinin əksinə olaraq, ölkələr arasında fərqlərlə yanaşı, oxşarlıqlar da onları ticarətə sövq edə bilər.
istehlakçılar eyni zövqə malikdirlər və deməli, hər bir ölkə üçün o əmtəələri ixrac etmək asan olar ki, onun istehsalı və ticarətində daxili bazarda böyük təcrübə əldə edilmişdir. Nəzəriyyənin qrafik təsviri aşağıdakı kimidir (şəkil 2.8). Gəlir səviyyəsi və istehlak edilən əmtəələrin keyfiyyəti arasında asılılıq X düz xətti ilə müəyyən edilir.
122
Onun mailliyi göstərir ki, gəlir səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə, istehlakçı bir o qədər keyfiyyətli əmtəə alır. Ehtimal edək ki, iki ölkə mövcuddur. Birinci ölkənin sakinlərinin gəlirləri A (minimal gəlir) və C (maksmal gəlir) arasında tərəddüd edir. Bu cür gəlir səviyyəsi ilə onlar A ’ (minimum keyfiyyət) və C ’ (maksimum keyfiyyət) arasında keyfiyyətdə olan əmtəələri alırlar. İkinci ölkənin əhalisinin gəlirləri birinci ölkənin sakinlərinə nisbətən bir qədər yüksəkdir və B (minimal gəlir) və D (maksimal gəlir) arasında tərəddüd edir. Bu cür gəlirlə onlar B ’ (minimum keyfiyyət) və D’ (maksimum keyfiyyət) arasında keyfiyyətdə olan əmtəələri alırlar. İki ölkə arasında ticarət keyfiyyəti B ’
və C ’ arasında olan əmtəələrlə həyata keçiriləcək. Məhz bu aralıqda birinci və ikinci ölkənin istehlakçılarının keyfiyyətə olan tələbləri kəsişəcəkdir. İki ölkədə eyni gəlirə malik olan əhali nə qədər çoxdursa, ticarət səviyyəsi də bir o qədər yüksək olacaq. Kəsişən tələb nəzəriyyəsinin empirik sübutu hər bir ölkə daxilində gəlirin bölgüsündən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Gəlirlər nə qədər bərabər bölünərsə nəzəriyyə bir o qədər yaxşı işləyər. Lakin əksər dünya ölkələrində gəlirlərin bölgüsü həddən artıq qeyri- bərabərdir və beynəlxalq ticarətin təhlili üçün bu nəzəriyyənin tətbiqini xeyli məhdudlaşdırır. Doğrudan da, əgər birinci ölkədə bütün əhalinin minimal gəlir səviyyəsinə A, yalnız bir nəfərin maksimal gəlir səviyyəsinə C malik olduğu, ikinci ölkədə isə yalnız bir nəfərin minimal gəlir səviyyəsinə B, yerdə qalanların isə maksimal gəlir səviyyəsinə D malik olduğu ekstremal bir vəziyyəti təsəvvür etsək, onda belə çıxacaq ki, bir-biri ilə yalnız iki nəfər ticarət edəcək. Lakin, hər iki ölkənin əhalisinə maraqlı olan əmtəələrin keyfiyyətlərində kəsişmə əhəmiyyətli olaraq qalmaqdadır. Ona görə də, bu nəzəriyyənin praktikada istifadə edilməsi zamanı ilkin olaraq, ölkələr arasında gəlirlərin səviyyəsinin və bölgüsünün öyrənilməsi lazımdır. Ticarət
A B C D ' A '
'
' D Gəlir X Tələbin kəsişmə si
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|