Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İstehsal amillərinin reversi
- Şəkil 2.9. İstehsal amillərinin reversi fenomeni.
123
―Leontyev paradoksu‖ göstərdi ki, Hekşer-Olinin istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi bir çox hallarda praktikada təsdiq olunmur: əməkdən bol olan ölkələr kapital tutumlu məhsul ixrac etdiyi halda, kapitaldan bol olan ölkələr əməktutumlu əmtəələr ixrac edirlər. Bu ziddiyyətin mümkün izahlarından biri istehsal amillərinin reversi ilə əlaqədardır: eyni bir əmtəə əməkdən bol olan ölkədə əməktutumlu, kapitaldan bol olan ölkədə isə kapitaltutumlu ola bilər və bu da istehsal amillərinin qarşılıqlı əvəzlənməsinin yüksək elastikliyi şəraitində baş verə bilər. Məsələn, kapitaltutumlu ölkə olan Yaponiyada istehsal edilən düyü kapitaltutumlu əmtəə olacaq, çünki o, qabaqcıl texnologiyanın köməyi ilə istehsal olunacaq. Əməkdən bol olan Laosda istehsal olunan düyü isə əməktutumlu olacaq, çünki bu ölkədə düyü əsasən əl əməyinin köməyi ilə istehsal olunur. Əgər əmtəə 1 əməkdən bol olan birinci ölkədə əməktutumludursa və həmin əmtəə 1 kapitaldan bol olan ikinci ölkədə kapitaltutumludursa, onda istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsinə görə, həm birinci ölkə, həm də ikinci ölkə bu əmtəəni ixrac etməlidirlər. Lakin, dünyada iki ölkənin olduğu barədə ilkin ehtimal və bu iki ölkənin hər birinin əmtəə 1-i ixrac etmək istəməsi bunun mümkün olmadığı qənaətinə gəlməyə imkan verir, çünki bu əmtəəni heç kim idxal etməyəcək. Nəticədə həm Hekşer-Olinin istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi, həm də Hekşer-Olin-Samuelsonun istehsal amillərinin qiymətlərinin bərabərləşdirilməsi teoremi bu vəziyyətdə işləmir. İlk dəfə olaraq bu vəziyyətin izahını amerikan iqtisadçısı B.Minxas 1960-cı illərin əvvəllərində vermişdir.
əməktutumlu, kapitaldan bol olan ölkələrdə isə kapitaltutumlu olması vəziyyətidir. Bu, istehsal amillərinin qarşılıqlı əvəzedilməsinin elastikliyi şəraitində baş verir. Ehtimal edək ki, birinci ölkə və ikinci ölkə əmtəə 1 və 2-ni istehsal edirlər (şəkil 2.9). Beləliklə, istehsal amillərinin reversi elə bir vəziyyətdir ki, bu zaman eyni bir əmtəə kapitaldan bol olan ölkədə kapital tutumlu, əməkdən bol olan ölkədə isə əməktutumlu olur. İstehsal amilləri ilə müxtəlif dərəcədə təmin olunmuş ölkələrin eyni bir əmtəə ilə ticarətini də məhz bununla izah etmək olar. Məsələn, həm əməkdən bol Hindistan, həm də kapitaldan bol ABŞ polad ixrac edirlər və Hindistanda polad əməktutumlu əmtəə olduğu halda, ABŞ- da kapitaltutumludur. Bunun qrafiki sübutu kimi, əmtəə 1 və 2-nin istehsal imkanları sərhədlərinin müxtəlif əyriliyi çıxış edir və nəticədə onlar iki dəfə kəsişirlər. Əyrilik dərəcəsi istehsal zamanı əmtəənin bir istehsal amilinin digərinə əvəz edilməsinin nə dərəcədə mürəkkəb olduğunu göstərir. Əyrilik nə qədər azdırsa, yəni o düz xəttə nə qədər yaxındırsa, istehsal amilləri bir o qədər qarşılıqlı əvəzlənməyə meyllidirlər: əyrilik nə qədər çoxdursa, yəni o, yarımdairəyə nə qədər yaxındırsa, konkret əmtəənin istehsalı zamanı bir amili digəri ilə əvəzləmək bir o qədər çətindir. Əyrilik dərəcəsi əvəzetmənin elastikliyi ilə ölçülür.
əvəzlənməsinin nə qədər çətin olduğu göstərən əmsaldır.
124
Əvəzetmənin elastikliyi əmsalı kapital və əmək xərclərinin nisbətinin faiz dəyişməsinin istehsal amillərinin nisbi qiymətinin faiz dəyişməsinə nisbəti kimi hesablanır: e =
) /( ) ( ) / /( ) / ( S S L K L K (2.17) burada,
K – əmtəə istehsalına sərf edilən kapitalın kəmiyyətini; L – əmtəə istehsalına sərf edilən əməyin kəmiyyətini; S – istehsal amillərinin nisbi qiymətini göstərir. İstehsal amillərinin reversi nəzəriyyəsinin empirik tədqiqatları göstərdi ki, bu fenomen sözsüz ki, mövcuddur, lakin ona kifayət qədər nadir hallarda rast gılinir. Revers mövcud olduğu halda istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi əsaslanan ticarətin analizi alətləri tətbiq edilə bilinmir və o, Leontyev paradoksunun izahlarından biri kimi çıxış edə bilər. İstegsal amillərinin reversi adətən əmtəə istehsalında istifadə olunan istehsal amillərinin kəskin şəkildə fərqlənən əvəzetmə elastikliyinə malik olduğu halda baş verir. İstehsal amillərinin reversi nəzəriyyəsi ticarəti təklifə əsasən izah edir. Leontyev paradoksunu tələb əsasında izah edən digər revers nəzəriyyəsi tələbin reversi nəzəriyyəsidir. Klassik nəzəriyyələr ticarət edən ölkələrdə zövqlərin eyni olduğu ilkin ehtimalından çıxış edirdilər. Bəs, əgər onlar müxtəlifdirlərsə? Ehtimal edək ki, ölkələr istehsalı üçün daha çox istehsal amillərinə malik olduqları əmtəələri istehlak etməyə üstünlük verirlər. 6 9
6 9 12 18 18
C D B Ka p ita l 2 1 K L Əmə k A 1 2 2
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|