Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu

 

109

 

1

1

AT

AL

 > 

2

2

AT

AL

  (2.8) 

 

Yuxarıdakı bərabərliklər göstərir ki, hər iki əmtəənin istehsal xərcləri onların bazar 

qiymətinə  bərabərdir.  Əgər  üfuqi  xətdə  əmək  haqqını,  şaquli  xətdə  torpaq  rentasını 

göstərsək, onda istehsal amillərinin qiymətlərinin əmtəə 1 və 2-nin dəyərlərindən asılılığını 

göstərən qrafiki qurmaq olar (şəkil 2.2).  

  

 

Şəkil 2.2. İstehsal amilinin qiymətinin əmtəənin qiymətindən asılılığı 

 

 

 

Əmtəə  1  üçün  (P

1

/AL

1

)  və  (P

1

/AT

1

)  son  nöqtələri  onun  qiymətinin  onun  istehsalı 

üçün lazım olan əmək və torpağın kəmiyyətinə bölünməsidir. Əmtəə 1 əmtəə 2-yə nisbətən 

daha çox əmək xərci tələb etdiyindən, bu qrafikdə daha dik düz xətlə əks olunur. Tarazlıq A 

nöqtəsində əldə edilir. Bu nöqtədə əmtəə 1 və 2-yə olan qiymətlərin mövcud səviyyəsində 

istehsal  amillərinin  (əmək  və  torpaq)  qiymətləri  müəyyən  edilir.  Bu  nöqtədə  hər  iki 

əmtəənin istehsalına çəkilən əmək w, renta isə r təşkil edir. 

Ehtimal edək ki, əmtəə 1-in qiyməti hansı səbəblərdənsə (məsələn, onu xaricə ixrac 

etməyə başlayırlar və ya onun idxalına gömrük rüsumu tətbiq edilir) P

1

-dən P

1

’

-ə qədər artır. 

(P

1

/AL

1

) və (P

2

/AT

2

) kəsrlərinin surəti çoxaldığından, məxrəci isə olduğu kimi qaldığından 

istehsal  amillərinin  qiymətlərini  əmtəələrin  qiymətlərindən  asılılığını  müəyyən  edən  düz 

xətt  sağa  doğru  hərəkət  edəcək.  B  nöqtəsi  əmtəə  1-in  qiymətinin  artdığı  halda  istehsal 

amillərinin qiymətlərini müəyyən edəcək. əməyin yeni qiyməti w

’

-a, torpağın  yeni qiyməti 

isə  r

’

-a  bərabər  olacaqdır.  Göründüyü  kimi,  əməyin  qiyməti  w-dan  w

’

-a  qədər  artmış, 

torpağın  qiyməti  isə  r-dən  r

’

-a  düşəcəkdir.  Ticarət  nəticəsində  qiyməti  artan  əmtəə  1-in 

istehsalında daha çox intensiv şəkildə istifadə edilən amilin - əməyin qiyməti artdı, əmtəə 1-

2

2

AL

P

 

1

1

AT

P

 

'

W  

2

2

AT

P

 

1

'

1

AT

P

 

A 

1

'

1

AL

P

 

B 

'

r  

r

 

W

 

1

'

1

AL

P

 

Əmək haqqı, 

w 

Re

n

ta, 

r 

---

 

110

 

in  istehsalında  daha  az  intensiv  şəkildə  istifadə  edilən  digər  amilin  –  torpağın  qiyməti  isə 

aşağı düşdü. Analoji surətdə göstərmək olar ki, əmtəə 2-nin qiymətinin artması nəticəsində 

renta artacaq, əmək haqqı isə azalacaq. 

Polyak mənşəli ingilis iqtisadçısı T.M.Rıbçinski hələ 1955-ci ildə, tələbə olarkən belə 

bir  fakta  diqqət  yetirmişdi  ki,  sənayenin  hər  hansı  sahələrinin  sürətli  inkişafı  çox  zaman 

digərlərinə mənfi təsir göstərir və istehsal amilinin təklifinin artımı və istehsalın yüksəlməsi 

nisbəti teoremini sübut etdi. 

Rıbçinski  Stolper-Samuelson  teoreminin  qiymətlərin  dəyişməsi  ilkin  ehtimalından 

başqa bütün ilkin ehtimallarını qəbul edirdi (onun modelində qiymətlər dəyişməz qalır). O 

göstərdi ki, sahələrin  birində istehsalın artımı ilə digərlərində  depressiya  və  hətta  tənəzzül 

arasında birbaşa əlaqə var. 

Rıbçinski  teoreminə  görə,  özünün  teoremində  göstərirdi  ki,  istehsal  amillərinin 

birinin  artan  təklifi  bu  amilin  nisbətən  daha  çox  intensiv  istifadə  edildiyi  sahədə  istehsalın 

və gəlirlərin artımına və bu amilin nisbətən az intensiv istifadə edildiyi sahədə isə istehsalın 

və gəlirlərin azalmasına gətirib çıxarır. 

Ehtimal edək ki, iki istehsal amili – torpaq və kapitalın köməyi ilə istehsal edilən iki 

əmtəə  vardır.  Əmtəə  1  nisbətən  daha  əmək  tutumlu,  əmtəə  2  isə  nisbətən  daha 

kapitaltutmludur. 

Şəkil 2.3-də  O1 vektoru əmtəə 1-in istehsalı üçün  daha  səmərəli texnologiyanı (bir 

vahid  kapitala  düşən  əməyin  kəmiyyəti)  göstərsin  və  o,  əməktutumlu  olduğu  üçün  üfuqi 

xəttə  daha  yaxın  yerləşəcək  və  O2  vektoru  əmtəə  2-nin  istehsalı  üçün  daha  səmərəli 

texnologiyanı göstərsin və o, kapitaltutumlu olduğu üçün şaquli xəttə daha yaxın yerləşəcək. 

Ölkənin  ümumilikdə  əmək  və  kapitalla  təmin  olunma  səviyyəsi  G  nöqtəsi  ilə  göstərilib. 

Yəni, ölkədə OJ əmək və JG kapital mövcuddur. Bu kəmiyyət amil çərçivəsində əmtəə 1 F 

həcmində, əmtəə 2 isə E həcmində istehsal edilir. 

 

 

O 

Kap

ital

 

J 

Əmək 

Əmtəə 1 

Əmtəə 2 

E 

E

'

 

G

'

 

G 

F

'

 

F 

---