Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 2.1. Spesifik istehsal amilləri nəzəriyyəsində beynəlxalq ticarət.
105
Birinci və ikinci ölkələrdə tələb dəyişməz və daimi, mobil amil (işçi qüvvəsi) isə həcminə görə, eyni səviyyədə qalır. Üfüqi xətdə əmtəə 1-in nisbi kəmiyyəti, şaquli xətdə isə onun nisbi qiyməti göstərilmişdir. Həm kəmiyyət, həm də qiymət müvafiq olaraq, əmtəə 2- nin kəmiyyət və qiyməti vasitəsilə ifadə edilmişdir. Birinci ölkədə əmtəə 1-i istehsal edən sahədə daha çox işçi olacaq və onların ixtiyarında daha çox kapital olacaq. Əmtəə 1-in istehsalı artacaqdır və onun təklifi dünya bazarında artacaqdır, çünki nisbi qiymət (P 1 /P
) I aşağı səviyyədə olacaqdır. Bu zaman nisbi təklif əyrisi sağa sürüşəcəkdir (RS I ). Eyni zamanda, ikinci ölkədə əmtəə 1-i istehsal edən sahədə məşğulluğun azalması baş verəcəkdir, çünki işçi qüvvəsi əmtəə 2-nin istehsalına keçəcəkdir. Nəticədə əmtəə 1-in istehsalı aşağı düşəcəkdir və onun dünya bazarında təklifi azalacaqdır. Buna görə də əmtəə 1-in ikinci ölkə üzrə nisbi təklif əyrisi (RS II ) birinci ölkənin əyrisinə nisbətən solda yerləşəcəkdir və nisbi qiymət yüksək olacaqdır (P 1 /P 2 ) II . Ölkələr daxilində nisbi qiymətlər fərqli olduğundan birinci ölkə əmtəə 1-i satmağa, ikinci ölkə isə onu almağa çalışacaqdır. Ticarətin həyata keçiriləcəyi nisbi qiymət (P 1 /P 2 ) w ticarətin reallaşdırılmasına başlanana qədər hər iki ölkənin daxilində bu əmtəəyə olan nisbi iqymətlərin hardasa ortasında olacaqdır və bu qiymətdə birinci və ikinci ölkə tərəfindən əmtəə 1-in təklifi cəmisi RS w təşkil edəcəkdir. Bu zaman birinci ölkədə əmtəə 1-in nisbi qiyməti artacaqdır, ikinci ölkədə isə aşağı düşəcəkdir. Birinci ölkədə spesifik amilin (kapital) mülkiyyətçiləri öz mövqelərini gücləndirəcəklər, əmək resurslarının bir hissəsi əmtəə 1-in istehsalına keçəcəkdir, lakin torpaq amilinin (birinci ölkə üçün spesifik olmayan amil) sahiblərinin vəziyyəti pisləşəcəkdir. İkinci ölkədə spesifik amilin (torpaq) sahibləri mövqelərini gücləndirəcəklər, əmək resurslarının bir hissəsi əmtəə 2-nin istehsalına keçəcəkdir, amma kapital amilinin (birinci ölkə üçün spesifik olmayan amil) mülkiyyətçilərinin vəziyyəti pisləşəcəkdir. 2 1 Q Q
2 1 P P
Q Q 2 1 W Q Q 2 1 W P P 2 1 II P P 2 1 RD W RS W RS II I P P 2 1 I Q Q 2 1 RS I 106
Spesifik amillər modelində ixrac və idxal arasında nisbət istehsal və istehlak arasında nisbətdən çıxış edilərək müəyyən edilir. Əgər, D 1 – əmtəə 1-ə olan tələb; D 2 – əmtəə 2-yə olan tələb; Q 1 – əmtəə 1-in istehsalı; Q 2 – əmtəə 2-nin istehsalı P 1 – əmtəə 1-in qiyməti; P 2 – əmtəə 2-nin qiymətidirsə, onda P 1 × D 1 + P 2 × D
2 = P
1 × Q
1 + P
2 × Q
2 (2.4)
Bu bərabərlikdən alırıq ki, D 2
2 =
2 1
P × (Q
1 – D
1 ) (2.5)
Lakin, məlumdur ki, tələb və istehsal arasındakı fərq (D 2 – Q
2 ) ölkə tərəfindən əmtəə 2-nin idxalı formulunu, istehsal və tələbin fərqi isə (Q 1 – D 1 ) ölkə tərəfindən əmtəə 1-in ixracının formulunu əks etdirir. P 1 /P 2 nisbəti – əmtəə 1-in əmtəə 2-nin qiyməti vasitəsilə ifadə olunmuş nisbi qiymətidir. Beləliklə, ölkə tərəfindən əmtəə 2-nin idxalı, ölkə tərəfindən əmtəə 1-in ixracının nisbi qiymətlər əmsalı ilə funksiyasını əks etdirir. Digər sözlə, əmtəə 2- nin idxalının dəyəri, əmtəə 1-in ixracının dəyərinin onun nisbi qiymətinə hasilinə bərabərdir. Yəni, ölkənin idxalının həcmi onun ixracının həcmi ilə məhdudlaşır. Beləliklə, spesifik istehsal amilləri modelinə görə, ölkələrin istehsal amilləri ilə fərqli təmini əmtəələrin nisbi təklifində və onların qiymətlərində fərqlərə gətirib çıxarır ki, bu da ölkələri bir-biri ilə ticarət etməyə sövq edir. Beynəlxalq ticarət nəticəsində, ixrac sektoru üçün spesifik olan amillər inkişaf edir, idxalla rəqabətdə olan sahələr üçün spesifik olan amillər isə azalır. İxrac sahələri üçün spesifik olan amillərin sahiblərinin gəlirləri artır, idxalla rəqabətdə olan sahələr üçün spesifik olan amillərin sahiblərinin gəlirləri isə azalır. Bu sahələr arasında sərbəst hərəkət edən mobil amillər ya inkişaf edirlər, ya da azalırlar. Beynəlxalq ticarətin praktiki olaraq bütün nəzəriyyələri əsas diqqətlərini dünya tələb və təklifinin balansı əsasında tarazlıq qiymətinin formalaşması qanunauyğunluqlarına ayırırlar. Bu qiymət əksər hallarda bir-birləri ticarət edən ölkələrin daxilində formalaşan qiymətlərdən fərqli olduğundan, beynəlxalq ticarət nəticəsində əldə edilən gəlirlərin bölgüsü (həm ölkələr arasında, həm də onların daxilində) problemi meydana gəlir. Mütləq və müqayisəli üstünlüklər klassik nəzəriyyələri hesab edirdilər ki, beynəlxalq ticarət ölkə daxilində gəlirlərin bölgüsünə təsir etmir. Bütün sonrakı beynəlxalq ticarətin nəzəriyyələri üçün ticarət nəticəsində əldə olunan gəlirlərin bölgüsü və yenidən bölgüsü məsələsinin tədqiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hekşer-Olinin istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi göstərdi ki, nisbətən daha bol istehsal amillərinə sahib olanlar ticarətdən udur, daha qıt istehsal amillərinə sahib olanlar isə ticarətdən uduzurlar. Buradan belə bir praktiki nəticə çıxır ki, birincilər azad ticarətin tərəfdarı, ikincilər isə onun əleyhdarı olacaqlar. Lakin,
Hekşer-Olin-Samuelsonun istehsal amillərinin qiymətlərinin bərabərləşdirilməsi teoremi göstərdi ki, ticarət nəticəsində əmtəələrin nisbi qiymətlərinin istehsal amillərinin nisbi qiymətlərinin bərabərləşməsinə gətirib çıxarması son nəticədə istehsal amillərinin sahiblərinin gəlirlərini bərabərləşdirir. Lakin bu nəzəriyyələr, həmçinin spesifik istehsal amilləri nəzəriyyəsi aşağıdakı iki suala cavab vermirdi: 3.
Əgər əmtəələrin qiymətləri dəyişərsə, onda bu əmtəələrin istehsalında nisbətən daha intensiv istifadə olunan amillərin qiymətləri özlərini necə aparacaq və nəticədə onların sahiblərinin gəlirləri necə dəyişəcək?
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|