Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3. Beynəlxalq ticarətin klassik nəzəriyyələrinin inkişafı
- Cədvəl 1.1 Klassik nəzəriyyələrin müasir iqtisadçılar tərəfindən inkişaf etdirilməsi sxemi 9
99
Bu sistemə həmçinin təsadüfi hadisələr və hökumətin siyasəti də əlavə edilir. Bu parametrlər ölkənin rəqabət üstünlüklərini həm gücləndirə, həm də zəiflədə bilər. M.Porterə görə, daxili bazarda rəqabətin mövcudluğu mühümdür. O, dövlət tərəfindən müdafiə edilərək istehsalın bir milli firmada cəmləşdirilməsinin potensial səmərəliliyini qəti surtədə rədd edir. Bu cür dövlət firmalarının əksəriyyəti aşağı səmərəliliyi, təbii ehtiyatlarda qeyri-səmərəli sitifadəsi və aşağı əmək məhsuldarlığı ilə fərqlənir. Daxili bazarda sərt rəqabət firmaları xarici bazara çıxmağa stimullaşdırır, xarici bazar axtarmağa sövq edir. Bununla yanaşı, daxili bazarda rəqabət qabiliyyətli əmtəələrin kifayət qədər olduğu şəraitdə xarici satış bazarının tapılması məsələsi nisbətən asanlıqla həll edilir. Bu baxımdan, M.Porterin nəzəriyyəsinə görə, xarici ticarətdən daha çox uduş qazanmaq üçün milli əmtəələrin rəqabət qabiliyyətliliyini yüksəltməyə ehtiyac vardır. 1.3. Beynəlxalq ticarətin klassik nəzəriyyələrinin inkişafı
Yuxarıda göstərilən nəzəriyyələr beynəlxalq ticarətin klassik və neoklassik nəzəriyyələridir. Bu nəzəriyyələrin hamısının ümumi zəif tərəfi ondan ibarətdir ki, onların praktikada təsdiq olunması üçün çoxsaylı məhdudiyyətlərə və ilkin ehtimallara əməl etmək lazımdır. Buna görə XX əsrin ikinci yarısında da iqtisadçılar beynəlxalq ticarətin müxtəlif aspektlərini izah edən yeni nəzəriyyələr axtarışında olmuşlar. Klassik nəzəriyyələrdən kənara çıxmağa çalışan bu konsepsiyalar aşağıdakı inkişaf istiqamətlərindən biri ilə getməyə çalışırlar:
ölkə və istehsal amillərinə şamil edirlər və göstərirlər ki, dəyişənlərin kəmiyyət artımına baxmayaraq, bu nəzəriyyələrin əsas müddəaları dəyişməzdir (spesifik istehsal amilləri nəzəriyyəsi);
klassik nəzəriyyələrin düzgünlüyünü ümumilikdə şübhə altına almadan beynəlxalq ticarətin yeni problemlərini klassik mövqedən tədqiq edirlər; müasir iqtisadçılar klassiklər tərəfindən toxunulmayan bir çox məsələləri izah edən yeni modelləri işləmiş və teoremləri sübut etmişlər (beynəlxalq ticarətdən əldə edilən gəlirlərin bölgüsü nəzəriyyəsi, kəsişən tələb nəzəriyyəsi);
nəhayət, bəzi ən yeni nəzəriyyələr sübut etməyə çalışırlar ki, klassik nəzəriyyələr müasir beynəlxalq ticarəti izah etmək iqtidarında deyillər və buna görə də yeni nəzəriyyələrlə əvəz edilməlidirlər (masştab effekti nəzəriyyəsi, sahədaxili beynəlxalq ticarət modeli, beynəlxalq ticarətin dinamik modelləri). Klassik nəzəriyyələrin müasir iqtisadçılar tərəfindən inkişaf etdirilməsi sxemini aşağıdakı cədvəldən görmək olar. Cədvəldə mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsi MÜ kimi, müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi MqÜ, istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi isə İAN kimi işarə edilir. Cədvəl 1.1 Klassik nəzəriyyələrin müasir iqtisadçılar tərəfindən inkişaf etdirilməsi sxemi 9 Klassik nəzəriyyələrin ehtimalları Əgər ... isə Hansı nəzəriyyə ilə izah edilir Müəlliflər 1. Yalnız bir istehsal amili - MÜ,
MqÜ İstehsal amilləri çoxdur İstehsal amillərinin nisbəti Hekşer – Olin
9 А.Киреев. Международная экономика. Москва, «Международные отношения», I cild, səh. 157 100
əmək mövcuddur 2. Yalnız iki ölkə, iki əmtəə və iki istehsal amili mövcuddur MÜ,
MqÜ Ölkə və əmtəələr ikidən çoxdur Daha çox ölkə və əmtəəyə aid edilən müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi Rikardo – Samuelson İAN İstehsal amilləri ikidən çoxdur Daha çox istehsal amillərinə şamil edilən istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi Hekşer – Olin 3. Ölkələrin istehsal amilləri ilə təmin edilməsində fərq mövcud deyildir MÜ, MqÜ
Ölkələr istehsal amilləri ilə eyni səviyyədə təmin edilməyiblər Daha çox istehsal amillərinə şamil edilən istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi Hekşer – Olin 4. Müxtəlif ölkələrdə-ki texnologiya eynidir
İAN Ölkələr müxtəlif texnologiyalardan istifadə edirlər Texnologiyaya istehsal amili kimi baxıldığı təqdirdə, istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi Hekşer – Olin Texnologiya vaxt keçdikcə dəyişir Texnoloji fərq nəzəriyyəsi Pozner (1961) Əmtəənin həyat dövrü nəzəriyyəsi Vernon (1966) 5. Hər iki ölkədə əmtəə 1
əməktutumlu, əmtəə 2 isə kapital-tutumludur İAN
Eyni əmtəə əməkdən bol ölkədə əməktutumlu, kapitaldan bol ölkədə isə kapitaltutumludur İstehsal amillərinin re- versi nəzəriyyəsi Minhas (1962) Boll (1966) möv-cud deyildir – hər iki ölkədə istehsal amilləri sərfiyyatının müəyyən qədər artması əmtəə istehsalının da elə bu qədər artmasına gətirib çıxarır
MÜ, MqÜ,
İAN Masştab effekti mövcuddur, yəni istehsal amillərinin sərfiyyatının müəyyən qədər artması istehsalın daha çox artmasına gətirib çıxarır Masştab effekti mode-linin beynəlxalq ticarətə tətbiq edilməsi Kemp (1964) Kruqman (1979) biri müəyyən əmtəənin is- tehsalında tam şəkildə
ixtisaslaşmamışdır İAN
Hər bir ölkə müqayisəli üstünlüyə malik olduğu əmtəə istehsalında ixti- saslaşır Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi Smit, Rikardo İstehsal amillərinin qiymətlərinin Ecuort
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|