33
Dünya tarixi bizim dövrümüzə qədər əcdadlarımızın nə ilə
qidalanması ilə bağlı bir çox sübutları qoruyub saxlamışdır.
İbtidai dövr həmişə insanlar üçün maraqlı olub. İnsanları hə-
mişə belə bir sual maraqlandırmışdır: ”Görəsən, əcdadlarımız
qədim dövrdə nə ilə qidalanıblar?”
Təbii ki, ibtidai dövrü öyrənmək çox çətindir.
O dövrü
bizdən minilliklər ayırır. Həmin dövrü tarixçilər, arxeoloqlar,
etnoqraflar arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkar olunmuş mad-
di mədəniyyət nümunələri əsasında öyrənirlər. Lakin bu dəlillərin
də nə dərəcədə həqiqət olması mübahisə mövzusu ola bilər.
Dövrümüzə qədər gəlib çıxan məlumatlardan bəlli olur ki,
insanlığın erkən inkişaf mərhələsində (2500000 il əvvəl) qida
rasionu elə də rəngarəng deyildi. Bitki qidalarının istifadəsi (gi-
ləmeyvə, ot, qoz, müxtəlif bitkilərin kökləri və s.) məhdud idi.
Bura ət də aid edilirdi. Məlumdur ki, ibtidai dövrün ilkin mər-
hələsində qədim insan ovçuluqla, yığıcılıqla məşğul olmuş, tə-
biətin verdiyi nemətlərdən istifadə etmişdir.
Daş dövrü bədii
yaradıcılığının əsas obyekti heyvan təsvirləri olmuşdur. Bunu
sübut edən dünya ölkələrindəki, eləcə də ölkəmizdəki qayaüstü
təsvirlərdir. İnsanlar ibtidai dövrdə daşdan ovçuluq üçün pri-
mitiv alətlər düzəltməyə başladı. Bununla da kollektiv şəkildə
nəhəng heyvanları ovlamaq imkanı əldə etdi.
Ovçuluq
: İbtidai dövrdə insanların əsas məşğuliyyəti olan
ov yalnız insanın maddi tələbatını
ödəməklə məhdudlaşmaya-
raq, həm də insani münasibətlərin formalaşmasına və möhkəm-
lənməsinə gətirib çıxarırdı. Belə ki, ov edən zaman insanlar
arasında müəyyən ünsiyyət yaranırdı ki, bu da insani münasi-
bətlərin formalaşmasına və möhkəmlənməsinə kömək edirdi.
Bu dövrdə insanın əsas qidası ovçuluq nəticəsində əldə olunan
vəhşi heyvanların əti idi.
Mənbələr
göstərir ki, 1500000 il əvvəl insanlar od əldə
etdilər. Odun əldə edilməsi ibtidai dövrdə böyük inqilabi hadi-
sə idi. İbtidai insanların od əldə etməsi onlara imkan verdi ki,
vurulmuş heyvanların
ətini çiy yox, bişmiş halda yesinlər.
34
Odda bişirilmiş ət tez həzm olunurdu, özündə zərərli mikrob-
ları saxlamırdı və insan üçün əsas zülal mənbəyi hesab olunur-
du. 40 il sonra insanın qida rasionuna balıq da əlavə olundu.
Qidalanmanın inkişafında ən mühüm mərhələ 10000 il əv-
vəl əkinçiliyin meydana gəlməsi oldu. Birinci olaraq insan vəh-
şi
heyvanlardan iti, donuzu, inəyi əhilləşdirdi və bitki toxum-
ları, tərəvəz, taxıl və paxlalı bitkilər yetişdirməyə başladı. He-
sab olunur ki, məhz bu mərhələdə insanın qida rasionunda ma-
yasız çörək və pivə meydana gəldi.
Bitki toxumlarının yetişdirilməsi ilə bağlı islatma və maya-
lanma kimi yeni üsulların ortaya çıxması sayəsində insanlar zü-
lallarla və enerji ilə zəngin olan qidalar qəbul etdilər. İnsan kö-
çəri həyat tərzindən oturaq həyat tərzinə keçdi və onun üçün
əsas fəaliyyət əkinçilik və maldarlıq oldu. Vəhşi heyvanların
əti tədricən ev heyvanlarının əti: mal əti, donuz əti, quzu əti ilə
əvəz olundu. Gələcəkdə insanın qida rasionuna yeni qida məh-
sulları əlavə olunurdu. Maldarlığın inkişafı məhsulları uzaq
məsafələrə daşımağa imkan verdi. Daşınmanın inkişafı
ilə bu
məsafələr on qat artdı. Əkinçilik və maldarlığın inkişafı ilə
bağlı olaraq ticarət fəal şəkildə inkişaf etməyə başladı. İnsanlar
artıq məhsulu yığır, ehtiyacı olan əşya və yeməklə dəyişirdilər.
Qablar da mübadilə obyektinə çevrilmişdi. Cəmiyyətin tədricən
təbəqələşməsi baş verirdi. İmtiyazlı sinfin meydana gəlməsi ilə
qidalanmada fərqlər ortaya çıxdı.
Dostları ilə paylaş: