ƏLİ İldirimoğlu daş yağan gün Redaktor: Nadir Məmmədli
Yüklə 10,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
180 Ə li İld ırı m oğ lu imiş kimi yan otaqda telefonu qulağına sıxıb rəfiqələri ilə şirinşirin danışıb arabir qəşş eləyib gülürdü. Silva sanki ömrünün ən bəxtəvər anlarını yaşayırdı. O, tale yindən razı olduğunu dilə gətirib deyirdi: – Min şükür Tanrının kərəminə! Arzuma çatmı şam! Adlısanlı, varlıpullu məşhur alimlə həyat qur maqdan böyük xoşbəxtlik nə ola bilər?! Atam özü də Betkerlə evlənməyimə bilirsən necə sevinir?! Bizə ürəkdən xeyirdua verdi. Özü də buradadır... Hələ getməyib, o biri otaqda ərimlə söhbət eləyir... Aazz... nə olsun yaşlıdır?! Öz aramızda danışıram, hələ ki, onnan kefimi çəkirəm. Başını yastığa qoyub, o dünya lıq olandan sonra mənə ər qəhətdi?! Nə çoxdu bığı burma oğlan?! Birini evimin üstünə salıb kefə baxa ram. Doludost evim olandan sonra kişilər özü ar xamca sürünəcək... Telefon danışığının eşidilməməsi üçün Silva qapı nı örtmüşdü. Səsini də içəri salıb həmsöhbəti ilə xısın xısın pıçıldaşırdı. Həm də Solomon Betkerin eşidib başa düşməməsi üçün erməni dilində arabir – Sira nuşcan – deməsindən və bəzi sözlərindən bilinirdi ki, həmsöhbəti Yerevandandır. Yeznə ilə qayınatanın söhbəti getdikcə qızışırdı. Solo mon Betkerin dedikləri Andranik Poqosyanın ürə yincə olmasa da, yeznənin dediklərini ilk dəfə eşit diyinə görə ona dərin maraqla qulaq asırdı. Solomon Betker qıçını qıçının üstünə aşırıb, kürə yini əyləşdiyi stula söykəyib, üzünü yanpörtü Andra nikə tərəf çevirdi. Və: – Yəqin ki, dediklərimdən inciməzsiniz, – sözünə davam etdi. – Bir halda ki, qohum olmuşuq, bərk ayaqda heç vəchlə erməniləri başqalarının ayağına vermərəm. Buna şübhəniz belə olmasın. Siz o yol yol 181 Daş y ağan gün daşınız, Eduard Çeburdanidzedirnədir, ondan incik li olduğunuz və sizi qəzəbləndirdiyi üçün istəyirəm ki, məsələdən hali olasınız, ağla qaranı səhv salmaya sınız. Bu barədə doğrudüzgün məlumatınız olsun. Mən – Cənubi Qafqazda yaşayan ermənilərin çoxu başqa ölkələrdən köçən və köçürülən gəlmələrdir, – deyəndə hiss etdim ki, rənginiz bir balaca qaçdı. Gö rünür, bu söz sizə xoş təsir bağışlamadı. Ancaq nahaq yerə. Bunu öz aramızda deyirəm. İstəyirəm, türk erməni münasibətilə əlaqədar olan tarixi hadisələri olduğu kimi biləsiniz. Mən rəsmi dairələrdə tribuna ya qalxmaq və qələmkağız götürüb, bu haqda kitab yazıb ermənilərin əsassız ərazi iddialarını aləmə car çəkmək niyyətində deyiləm və bunu ağlınıza belə gətirməyin. Sadəcə olaraq, ikilikdə özümüz üçün söh bət edirik. Hesab edin ki, bu sözləri Solomon Betkerdən yox, yaxın tariximizin dilindən eşidirsiniz. Onu da bi lin ki, qoca tarix saxtakarlığı qəbul etmir. Tarixə vuru lan süni, saxta yamaq çox gedə bilməz və zaman ötdükcə onu uyduranlar gülünc vəziyyətə düşüb, sonrakı nəslin nifrət və lənət hədəfinə çevrilməlidir. Solomon Betker bu deyintili sözlərin təsirindən qayınatasının çöhrəsinə çökən qızartıya ani nəzər sa lıb qımışdı. Lakin özünü o yerə qoymadan sözünə da vam etdi: – Bilmirəm, bu barədə məlumatınız var, ya yox. O vaxt, dəqiq desək, 1828ci ildə Rusiya ilə İran ara sında Türkmənçay müqaviləsi bağlanıb. Mənim müla hizə mə görə əslində bu, ermənilərin təşəkkülünə, azərbay can lıların tənəzzülünə rəvac verən bədnam bir akt idi. Azərbaycanın o cür parçalanmasına bir bədənin ikiyə bölünməsi kimi baxıram. 182 Ə li İld ırı m oğ lu Andranikin bayaqdan bəri avazımış sifəti durul du. Solomon Betkerə don vurmuş kimi süst görünən həmsöhbəti dirçəldi. O, xəyallanaraq, “həmin müqavi lənin səbəbkarı kimi İran şahı ilə rus çarının qarşısın da diz çöküb baş əyər və onların əlindən öpərdim”. Daxilən düşündü və nikbin əhvaliruhiyyə ilə: – Yeznə, bunu birinci dəfədir sizdən eşidirəm. Elə düz eləyib bizim düşmənləri ikiyə bölüblər. Müsəl man lara o da azdır. Solomon Betkerin də, həmsöhbətini məmnun etdi yi üçün kefi duruldu və: – Səbir elə, fikrimi tamamlayım, sonrası daha ma raqlıdır, – deyib qəddini düzəltdi: – Rusiyanın İrandakı səfiri Aleksandr Sergeyeviç Qriboyedevin başçılığı ilə əvvəlcədən hazırlanmış həmin müqavilənin bir maddəsində İranda yaşayan xristianların Rusiya ərazilərinə köçürülməsi məsələsi də nəzərdə tutulmuşdu. Həm də İran şahına tövsiyə olunmuşdu ki, onların köçürülməsinə mane yox, kömək etsin. Bu məsələnin həllini tezləşdirmək üçün Qafqaz cəbhəsinin baş komandanı İvan Fyodoroviç Paskeviç milliyyətcə erməni olan polkovnik Lazerevi teztələsik Təbrizə komendant təyin eləyib. Və İranda yaşayan ermənilərin Rusiya ərazilərinə köçürülməsini təşkil etmək üçün Lazerevə xeyli qızıl və gümüş pul verilib. Lakin İran erməniləri yurdyuvalarını atıb Ru siya ərazisinə köçməkdən imtina edirdi. Onda Laze rev təbliğat maşınını işə salıb, erməniləri dilə tuturdu ki, İran sizin üçün əlverişli məkan deyil. Rusiya əra zisinə köçsəniz, orada xoşbəxt həyat taparsınız, fira van yaşayarsınız... Beləliklə, Lazerevin təkidi ilə üç ay yarım ərzində İrandan Rusiya ərazisinə 40 mindən çox erməni ailəsi köçürüldü. Lakin onlar ucsuzbu 183 Daş y ağan gün caqsız rus torpaqlarına yox, Cənubi Qafqazın ərazi sində məskunlaşdırıldı. Köçkünlərin əsas hissəsi Nax çıvan, Qarabağ, bir qismi də İrəvan xanlıqlarının ərazisində yerləşdirildi. Naxçıvanda torpaqlar az ol duğu üçün oradakı ermənilərin də xeyli hissəsi Qara bağa göndərildi. Andranik Poqosyanın gözləri işıqlandı və sevinci ni gizlətmədən: – Yaxşı, yeznə, belə bir məlumatı hardan almısan? – həvəslə soruşdu. – Əvvəla, rus yazıçısı və jurnalisti Sergey Nikola yeviç Qlinkanın kitabında bu məsələ geniş və dəqiq şərh edilib. İstəsəniz, tapıb oxuya bilərsiniz. Səhv etmi rəmsə, o kitab 1831ci ildə Moskvada Şərq Dilləri İnstitutunun mətbəəsi tərəfindən nəşr olunub. Həmin yazıçı 1775ci ildə anadan olub, 1847ci ildə dünyasını dəyişib. Onun kitabı məndə vardı, tarixçi yoldaşlar dan biri istədi, verdim. Sonra kitabı qaytarmağa üzüm gəlmədi, elə onda qaldı. Bundan əlavə tarixçi alim lərdən də bu barədə çox eşitmişəm. Düzdür, erməni alimləri də öz tarixləri barədə bir neçə əsər nəşr etdi riblər. Ancaq onların yazdıqları o qədər də inandırıcı deyil. Çünki faktların çoxunu öz milli, məkrli maraq larına uyğun şəkildə saxtalaşdırıb və çoxlu təhriflərə yol veriblər. Rus tarixçilərinin yazdıqları nisbətən daha dəqiqdir. Hazırda Dağlıq Qarabağda və Naxçı vanda yaşayan ermənilərin əksəriyyəti, bayaq dedi yim kimi, son vaxtlarda kənardan köçüb gələnlərdir. Məsələn, tanınmış rus tədqiqatçısı N.Şavrov hələ 1911ci ildə yazmışdır ki, hazırda Cənubi Qafqazda yaşayan 1 milyon 300 min nəfər erməninin 1 milyon dan çoxu bu diyarın yerli əhalisi deyil. Onları bura biz, yəni ruslar köçürüb gətirmişik. Lakin erməni Yüklə 10,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|