Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №7 (80) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №7 (80)

263 
 
б) 10%-ли НаОЩ мящлулу 
ъ)2 г Мэ вя Ал 
гарышыьын тяркибини мцяййянляшдирин. Реаксийа цчцн истифадя олунан реактивлярин кцтля пайыны 
щесаблайын. 
Тапшырыг 2-нин щяллиня бахаг: 
1. Нязяри щялли:  
NaCl
CaCO
CaCl
CO
Na
2
3
2
3
2




 
KCl
CaCO
CaCl
CO
K
2
3
2
3
2



 
Практик йолла иъра етмяк вя щесабламаг: дуз нцмуняси (м
1
) 50 мл суда щялл едилир. Дузлар 
мящлулда калсиум-хлорид васитясиля калсиум-карбонат шяклиндя чюкдцрцлцр. Чюкцнтц сцзцлцр, дистилля 
едилмиш су иля йуйулур, гурудулур, сабит чяки алыныр (м
2
). 
 
Гарышыгда башланьыъ маддялярин мигдары щесабланыр. 
Схем: 
2
3
3
2
3
2
3
2
1
100
183
100
286
10
m
CaCO
CO
K
CaCO
O
H
CO
Na
m















 
а – гарышыгда кристаллик соданын кцтляси; 
(м
1
-а) – гарышыгда калиум-карбонатын кцтляси; 
286
100 a

 - соданын калиум-хлоридля гаршылыглы тясириндян алынан калсиум-карбонатын кцтляси; 


138
100
1
a
m


 - калсиум-карбонатын калсиум-хлоридля гаршылыглы тясириндян алынан калсиум-
карбонатын кцтляси. 
Мялум олмайанлара эюря тянлийи тяртиб едяк: 


2
1
138
100
286
100
m
a
m
a




 
Бу  тянлийя  эюря  гарышыьын  тяркиби  щесабланыр.  Бурада  м
1
  вя  м
2
  –  експеримент  нятиъясиндя 
алынан мялуматлардыр. 
Реаксийа тянлийи цзря хлорид туршусу мящлулунун кцтляси щесабланыр: 





2
2
2
3
2
CO
O
H
CaCl
HCl
CaCO
 
Апарылан ишин дцзэцнлцйц практик цсулла тяйин едилир. 
Мцяллим  практикума  аид  ялавя  ядябиййатла  [4-6]  таныш  олмалы  вя  експериментин  планыны 
шаэирдлярля яввялки дярслярдя мцзакиря етмялидир. 
Ев тапшырыьы: 
1.  Щ
2
,  ЪЩ
4
,  Ъ
2
Щ
6
-нын  алынмасы,  топланмасы  вя  хассяляриня  аид  експериментин  эедишини, 
истифадя олунан ъищазын иш принсипини вя тяърцбяляря аид щесабламаларын апарылмасыны йериня йетирин. 
Бу тип газларын алынмасына аид ъищазлар вя ондан истифадя мягалядя верилмишдир. 
2.  ЩЪл,  Ъл
2
,  Щ
2
С,  НЩ
3
  газларынын  алынмасы,  топланмасы  вя  хассяляриня  аид  експериментин 
иърасына  аид  ишляри  щазырлайын.  Щ
2
,  ЪЩ
4
,  Ъ
2
Щ
6
-нын  алынмасы  вя  топланмасы  иля  Ъл
2
,  ЩЪл,  Щ
2
С,  НЩ
3
 
алынмасы вя топланмасы арасындакы фярги ясасландырын. 
 
 
 
 

---

264 
 
ЯДЯБИЙЙАТ 
 
1.
 
Аббасов.В.М. вя б. Кимйа. Мцяллимляр цчцн методик вясаит. 9-ъу синифляр цчцн. Бакы, 2014 
вя 2015, с.190 
2.
 
Бабич.Л.В.,  Балезин.С.А.,  Глинка.Ф.К.  Практикум    по  неорганической  химии. 
М.:Просвешение, 1973, с. 203-207 
3.
 
Кульбашная.С.А.,  Пилипенко.В.М..  Из  опыта  организации  заключительного 
практикума по химии//Хим. в школе. 1987, №2, с.48-51 
4.
 
Э.С.Золотников.  Проведение  экспериментального  практикума  по  химии//  Хим.  в 
школе, 1990, №1, с.46-49 
5.
 
Корсак.Г.И. Экспериментальные задачи по химии. Минск, Народна асвета, 1981 
6.
 
Сурин.Ю.В. Роль проблемного експеримента в совершествовании теротических знаний  
учащихся// Хим. в школе, 2014, №7, с.66-71 
7.
 
Назаренко.Т.С.,  Грабецкий.А.А.  и  др.  Химический  эксперимент  в  школе.  Библиотека 
учителя химии. М.:Просвещение, 1987, с.192-215 
 
 
 
ABSTRACT 
 
Bahruz Mammadov 
 
Organization metodics and spenoling of experimental practice on 
 
In  high  school,  experimental  practice  is  one  of  the  types  of  independent  work.  This  type  of 
study at the end of the main section is wide and general in nature. Each school teacher can achieve 
strong knowledge conducting specific studies in different fields of chemistry
  
 
РЕЗЮМЕ 
 
Бахруз Мамедов 
 
Методика организации и  проведении экспериментального практикума по химии 
 
В  старших  классах  одним  из  видом  самостоятельной  работой  является 
экспериментальный  практикум.  Этот  тип  занятий  в  конце  основного  и  широкого  раздела 
носит  обобщающий  характер.  Каждый  школьный  учитель  может  достичь  крепкие  знания, 
проводя характерные занятия в различных разделах химии. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  noyabr  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 03) 
 
 
 
 

---

265 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 7 (80) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 7 (80) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 7 (80) 
 
 
ƏVƏZ TAĞIYEV  
ZAHİR HƏSƏNOV   
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
eveztağıyev
@gmail com. 
UOT: 378 
GƏNCLƏRİN  İDMANA CƏLB OLUNMASININ SAĞLAM HƏYAT TƏRZİNƏ 
TƏSİRİ 
 
Açar sözlər:  İdman, fiziki, Azərbaycan, olimpiya, sağlam, gənclər 
Keywords: Sports, physical, Azerbaijan, Olympic, healthy, young 
Ключевые слова: спорт, физическая, Азербайджан, олимпийский, здоровые, молодeжь 
Uşaq  və  gənclərin  fiziki  və  mənəvi  tərbiyəsində  müstəsna  rol  oynayan  bədən  tərbiyəsi  və 
idmanın  inkişafını  daha  da  sürətləndirmək,  kütləviliyini  təmin  etmək  üçün  Azərbaycanda 
məqsədyönlü və kompleks işlər görülür. 
Məlum  məsələdir  ki,  əksər  idman  növlərində  böyük  nailiyyətlər  qazanmaq  üçün  uşaq  və 
yeniyetmə idmana xüsusi diqqət və qayğı göstərməlidir. Ölkəmizdə bu sahə xüsusilə dövlət qayğısı 
ilə əhatə olunub. 
Azərbaycan qədim idman ənənələrinə malikdir. Bu milli ənənələri davam etdirmək, nəsildən –
nəsillərə ötürmək bugunku gəncliyin müqəddəs vəzifəsidir. 
Böyük  əzab  əziyyətlər,  minlərlə  mərd,  cəsur  vətən  oğullarının  həyatı  bahasına  başa  gələn 
dövlət  müstəqilliyimizi  qoruyub  saxlamaq  və  onu  möhkəmləndirmək,  Azərbaycan  adlı  doğma 
diyarımızı  dünyada  daha  böyük  miqyasda  layiqincə  tanıtmaq  üçün  ənənəvi  və  fiziki  cəhətdən 
sağlam gənclər lazımdır. 
Sevindirici haldır ki, bu gün idmana dövlət səviyyəsində göstərilən qayğı, nəticəsində həmin 
gənclər var və yetişməkdədir. 
İdman  millətin  sağlamlığı,  öz  hüququnu,  milli  mənliyini  təsdiq  edən  vasitə  deməkdir.  Bu 
cəhətdən  insanların  ənənəvi  və  fiziki  sağlamlığında  mühüm  rol  oynayan  idmanın  geniş  miqyasda 
yayılması,  kütləviləşməsi,yüksək  səviyyədə  inkişafı  üçün  uşaq  və  yeniyetmələrin  idmana  fəal 
sürətdə  cəlb  olunması  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Təsadüfi  deyildir  ki,  müasir  dövrdə  uşaq  və 
yeniyetmə  idmanın  inkişafı,  idmanın  və  Olimpiya  hərəkatının,  ümumiyyətlə,  dünya  idman 
ictimayyətinin diqqət mərkəzindədir. Bu gün olimpiya idmanı dünyada xalqlar və ölkələr arasında 
sülh  və  qarşılıqlı  anlaşmanın  möhkəmlənməsində,  insanın  ahəngdar  inkişafı  naminə  məhsuldar 
əməkdaşlığın genişlənməsində əvəzedilməz rol oynayır. Son illərdə Olimpiya Hərəkatında idmanın 
tərbiyəvi və təhsil xarakter alması, müasir dünyamızda idmanın nüfuzunun daha da artmasına, onun 
stabillik  və  müstəqilliyinə,  dünya  ictimayətinin  sosial,  siyasi  və  iqtisadi  həyatı  ilə  qaynayıb 
qarışmasına təkan vermişdir. 
Azərbaycanda  yetişməkdə  olan  gənc  nəslin  fiziki  və  mənəvi  cəhətdən  inkişafında,  onların 
sağlamlığının təmin edilməsi, intelektual və mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsi, əməyə və vətənin 
müdafiəsinə hazır olan mərd və cəsur insanlar kimi yetişməsində mühüm addımlar atılır. 
Yeniyetmə və gənclərin fiziki və mənəvi tərbiyəsində müstəsna rol oynayan bədən tərbiyəsi 
və idmanın inkişafını daha da sürətləndirmək üçün, məqsədyönlü işlər görülür. 
Azərbaycanda  idman  və  Olimpiya  Hərəkatının  güclü  maddi-texniki  bazasının  yaradılması, 
paytaxda  və  bölgələrdə    bir-birindən  gözəl,  göz  oxşayan  müasir  tipli  Olimpiya  idman 
komplekslərinin əhalinin  istifadəsinə verilməsi,  idmançılarımızın  Olimpiya  oyunlarında, dünya və 
Avropa  çempionatlarında  əldə  etdikləri  nəaliyyətlər,  ölkəmizin  yüksək  səviyyəli  beynəlxalq 
yarışların  mərkəzində  çevrilməsi,  Azəraycanı  dünyada  idman  ölkəsi  kimi  tanıtmışdır.  Ölkəmiz 

---