Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

77 
14. 
Calathus ambiguus ambiguus Paykull, 1790 * 
– 
+ 
+ 
– 
– 
– 
15. 
Calathus longicollis Motschulsky, 1865* 
– 
+ 
+ 
– 
– 
– 
16. 
Nebria picicornis luteipes Chaudoir, 1850* 
– 
+ 
+ 
– 
– 
– 
17. 
Broscus semistriatus Dejean, 1828 ** 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
18. 
Fəsilə: Chrysomelidae 
Oulema melanopus Linnaeus, 1758 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
+ 
19. 
Chaetocnema hortensis Geoffroy, 1785 
– 
– 
– 
– 
+ 
+ 
20. 
Clytra valeriana Ménétries, 1832 
– 
– 
– 
– 
– 
+ 
21. 
Chrysolina chalcites Germar, 1824 
– 
– 
– 
– 
+ 
+ 
22. 
Chrysolina limbata Fabricius, 1775** 
– 
– 
– 
– 
– 
+ 
23. 
Colaphus hoefti Ménétries, 1832 
– 
– 
– 
– 
– 
+ 
 
24. 
Fəsilə: Scarabaeidae 
Anisoplia austriaca Herbst, 1783* 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
25. 
Brancoplia leucaspis Laporte de Castelnau, 1840 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
26. 
Blitopertha nigripennis Reitter, 1888*
 
+ 
– 
– 
+ 
– 
+ 
27. 
Oxythyrea cinctella Schaum, 1841 
+ 
+ 
– 
– 
– 
+ 
28. 
Epicometis sp. 
+ 
– 
– 
– 
– 
+ 
29. 
Pentodon idiota Herbst, 1789 
– 
– 
– 
+ 
+ 
+ 
30. 
Gymnopleurus mopsus Pallas, 1781*
 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
31. 
Fəsilə: Silphidae 
Silpha obscura Linnaeus, 1758 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
+ 
 
+ 
 
32. 
Fəsilə: Melyridae 
Enicopus hirtus Linnaeus, 1767* 
 
+ 
 
+ 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
33. 
Fəsilə: Elateridae 
Agriotes lineatus Linnaeus, 1767 
 
– 
 
– 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
34. 
Fəsilə: Curculionidae 
Hypera  postica Gyllenhal, 1813 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
35. 
Fəsilə: Coccinelidae 
Coccinella septempunctata Linnaeus, 1758 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
 
– 
36. 
Hippodamia variegata Goeze, 1777 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
 
37. 
Fəsilə: Tenebrionidae 
Podonta daghestanica Reitter, 1885 ** 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
38. 
Podonta elongata Ménétries, 1832 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
39. 
Opatrum sabulosum Linnaeus, 1761 
– 
+ 
+ 
– 
– 
– 
40. 
Omophlus flavipennis Küstter, 1850 
+ 
– 
– 
– 
– 
– 
41. 
Blaps lethifera Marsham, 1802 
– 
– 
+ 
+ 
+ 
+ 
42. 
Blaps halophila Fischer de Waldheim, 1820** 
– 
– 
+ 
+ 
+ 
+ 
 
Qeyd: * - Azərbaycan üçün ilk dəfə qeydə alınmışdır; ** - Gəncə-Qazax bölgəsi üçün ilk  
dəfə qeydə alınmışdır; (+) – ziyan vurur; (–) – ziyan vurmur. 
 
Cədvəl-dən göründüyü kimi, təyin olunmuş növləri buğdanın vegetativ və generativ orqanları 
ilə qidalanmasına görə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:  
a)  generativ  orqanlarla  qidalananlar:  C.melancholicus  melancholicus  D.,  C.ambiguus 
ambiguus  Pay.,  C.longicollis  Mot.,  N.picicornis  luteipes  Chaud.,  E.hirtus  L.,  O.sabulosum  L.,  O. 
flavipennis Küst; 
 b)  vegetativ  orqanlarla  qidalananlar:  O.melanopus  Lin.,  Ch.hortensis  Geof.,  C.valeriana 
Mén., Ch.chalcites Ger., Ch.limbata Fab., C.hoefti Mén., P.idiota Herbst., S.obscura Lin. 
c)  həm  generativ,  həm  də  vegetativ  orqanlarla  qidalananlar:  Z.tenebrioides  longulus  R&S, 
Z.morio  morio  Mén.,  H.tardus  Pan.,  H.griseus  Pan.,  H.froelichii  Sturm.,  H.rufipes  DeGeer, 
Epicometis sp., A.lineatus L., P.daghestanica Reitt., P.elongata Mén., B.lethifera Mar., B.halophila 

---

78 
Fisch.,  H.calceatus  Duft.,  A.picipes  Ol.,  D.obscurus  Dej.,  A.austriaca  Herbst.,  B.leucaspis  Lap., 
O.cinctella Schaum., B.nigripennis Reitt. 
                 
 
  Şəkil 2. Generativ orqanla 
 
 
Şəkil 3. Vegetativ və generativ orqanla  
qidalanan E.hirtus  
 
 
L.qidalanan P.dagestanica Reitt 
 
 
Şəkil 4. Vegetativ orqanla qidalanan 
O.melanopus L. növünün sürfəsi 
 
Şəkil 5. Gəncə-Qazax bölgəsində buğda sahələrində yayılmış sərtqanadlıların (Coleoptera) bitkinin 
müxtəlif orqanlarına vurduğu ziyan 
Qeyd edək  ki, müxtəlif biotik  və  abiotik  amillərdən,  xüsusən də qida  bazasının  keyfiyyət  və 
kəmiyyətindən  asılı  olaraq  hər  bir  növün  zərərvurma  dərəcəsi  də  fərqlidir:  A.austriaca  Herbst. 
növünün 1 m
2
-də zərəvermə koeffisenti qida bitkisinin inkişaf fazasından asılı olaraq 12,9-42,86% 
arasında dəyişir. E.hirtus L. növündə isə 1 m
2
-də yoluxma 13,7-28%-ə bərabərdir. 
Şəkil  5-dən  də  göründüyü  kimi,  payızlıq  buğda  ilə  qidalanan  təyin  olunmuş  42  növ 
zərərvericidən  7  növ  bitkinin  yalnız  generativ  orqanları  ilə  (buraya  erkəkcik  tozcuğu,  meyvə  və 
toxum daxildir), 8 növ yalnız bitkinin vegetativ orqanları ilə  (kök, gövdə və  yarpaqları ilə), 8 növ 
isə  bitkinin  bu  və  ya  digər  orqanlarına  birbaşa  ziyan  vurmur.    Yerdə  qalan  19  növ  təyin  olunmuş 

---