Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

89 
РЕЗЮМЕ 
Тариель Талыбов 
Энзала Новрузова 
ФИТОЦЕНОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ И ПОЛЕЗНЫЕ ВИДЫ СЕМЕЙСТВА 
DRYOPTERIDACEAE R.CHING 
ВО ФЛОРЕ НАХЧЫВАНСКОЙ АВТОНОМНОЙ РЕСПУБЛИКИ 
 
В статье отмечены фитоценологические особенности видов семейства Dryopteridaceae 
R.-C.Ching  во  флоре  Нахчыванской  Автономной  Республики,  образуемые  ими  ассосиации, 
формации  и  растительные  группировки.  Также  приведены  сообщения  о  полезных  видов 
семейства. Растения, входящие в состав на 5 групп: декоративные, лекарственные, пищевые, 
технические  и  кормовые.  Наблюдения  показали,  что  видов  папоротников  автономной 
республики могут быть использованы в озеленении личных и общественных мест. Среди них 
более  удобными  являются  виды  семейства  папоротниковые.  Этих  растений  с  посредством 
вегетативных частей и споров можно выращивать в разных условиях. 
 
Выявлено,  что  виды  семейства  Dryopteridaceae  R.-C.Ching  могут  быть  широко 
использованы  в  озеленительных  работах,  а также  как  лекарственные  средства,  в  медицине. 
Из  папоротника  Dryopteris  filix-mas  (L.)  Schott  для  технического  назначения  получают 
дубильные  вещества  и  эфирные  масла,  а  из  корневищ  изготовляется  густой  эфирный 
экстракт  -  Extractum  Filicis  maris  aethereum  Spissum,  который  как  сильнодействующее 
лекарство широко применяется в медицине против ленточных гельминтов. Кроме этого, это 
растение усиливает заживление ран. 
 
Виды  Polystichum  lonchitis  (L.)  Roth  и  Polystichum  aculeatum  (L.)  Roth  [P.  lobatum 
(Huds.) Bast.] этого семейство могут применяться при лечении болезней пищеварительной и 
выделительной систем, разных гельминтозов, гнойных ран, воспалений и головных болей. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  27  aprel  2017-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyyə  olunmuşdur. (protokol № 08)
. 
 
 

---

90 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2017,  № 3 (84) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2017,  № 3 (84) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2017,  № 3 (84) 
 
 
ƏLİYAR İBRAHİMOV 
FATMAXANIM NƏBİYEVA 
AMEA Naxçıvan Bölməsi 
[e-mail] 
ŞƏFİQƏ SÜLEYMANOVA 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
ZÜLFİYYƏ SALAYEVA 
AMEA Naxçıvan Bölməsi,Bioresurslar İnstitutu 
[e-mail] 
 
UOT: 581.1 
NAXÇIVAN  MUXTAR RESPUBLİKASI FLORASINDA TƏRKİBİNDƏ   
FERMENT OLAN BİTKİLƏRİN YAYILMASI, ƏHƏMİYYƏTİ   
VƏ TƏDRİS PROSESİNDƏ İSTİFADƏSİ 
Açar sözlər: fəsilə, cins, növ, bitki, fermentologiya, ferment, tədris, bioloji rol, dərman, tibb, 
əhəmiyyət 
Key  words:  family,  genus,  species,  plants,  fermentology,  enzyme,  training,    biological  role, 
medicinal, medical significance      
Ключевые слово: семейства, род, вид, растения, ферментология, фермент, обучение, 
биологическийроль, лекарственная, медицина, значение. 
Naxçıvan Muxtar Respublikasının özünəməxsus torpaq-iqlim şəraitinə, coğrafi vəziyyətinə, 
oroqrafiyasına  müvafiq  zəngin  floraya  malik  olan  bitki  aləmi  inkişaf  edib  formalaşmışdır.  Onun 
müasir florası 176 fəsilə, 908 cins və 3021 növlə təmsil olunmuşdur [5:7]. Son illərdə ərazidə çox-
saylı  taksonlar  aşkar  edilərək  bu  floranı  daha  da  zənginləşdirmişdir.  Muxtar  respublikanın  florası 
istər taksonomik tərkibinə, istərsə də tərkibindəki bioloji fəal maddələrinə görə respublikanın digər 
bölgələrində  olduğundan  xeyli  üstündür.  Burada  qiymətli  dərman,  yem,  efiryağlı,  qida,  vitaminli, 
aşı  maddəli,  yaşıllaşdırma,  bəzək-  bağçılıq  üçün  yararlı  və  s.  bitkilər  vardır.  Onlardan  düzgün  və 
səmərəli istifadə etmək üçün ətraflı öyrənmək lazımdır. Öyrənmə prosesi isə əsasən tədris müəssi-
sələrində,  orta  məktəblərin  aşağı  siniflərindən  başlamış  texnikumlarda,  ali  məktəblərdə,  univer-
sitetlərdə  həyata  keçirilir.  Bir  sıra  fənnlərin  bitki  ekologiyası,  birki  sistematikas,  bitki  coğrafiyası, 
şəhər  və  qəsəbələrin  yaşıllaşdırılması,  botanika  geobotanikanın  əsasları  ilə  və  b.  tədrisi  bitkilərlə 
əlaqədardır.  Muxtar  respublikanın  ərazisində  yayılmış  bitkilər  alternativi  olmayan  ölkəşünaslıq 
materialıdır.  Tələbələr  çöl  tədris  təcrübələrində,  tənöhzöhlərdə,  gəzintilərdə  bitkiləri  öyrənməli, 
yayılmasını,  mənsub  olduğu  fəsilənin,  cinsin,  növün  Azərbaycan  və  latın  adlarını  bilməlidirlər. 
Dərslərdə  herbari  materialları,  canlı  bitki  nümunələri,  plakatlar,  elektron  lövhədə  hazırlanmış 
təqdimatlar nümayiş olunmalıdr. Bitkiləri mükəmməl öyrəndikdən sonra, onların əhəmiyyəti, tətbiqi 
və  digər  problem  məsələləri  həll  etmək  mümkündür.  Bitkilərin  faydalı  xüsusiyyətləri  onların 
tərkibində  olan  bioloji  fəal  maddələrdən  (zülallar,  yağlar,  karbohidratlar,  üzvi  turşular,  nuklein 
turşuları,  fermentlər  və  ya  enzilərdən)  asılıdır.  Fermentlər  bitki,  heyvan  və  mikroorqanizmlərdə 
əmələ  gəlir.  Tətkibində  fermentlər  olan  bitkilərdə  az  deyil.  Tədris  prosesində  istifadə  olunması 
məsləhət görülən bir neçə  bitki növü haqqında geniş məlumat verilir.  
Canlı  orqanizmlərdə  fermentlərin  biokatalizatorlar  olmaqla  mühüm  bioloji  rolu  vardır. 
Fermentlərin  katalitik  fəallığı  qeyri-adi  dərəcədə  böyükdür.  Onlar    orqanizmdə  reaksiyaları  on  və 
yüz  milyon  dəfə  sürətləndirirlər.  Kimyəvi  quruluşuna  görə  fermentlər  adi  zülallardır.  Deməli, 
fermentlər  də  zülallar  kimi  1-4  struktur  quruluşuna  malikdirlər.  Onların  da  molekul  kütləsi 
böyükdür.  Məsələn,  katalaza  fermentinin  molekul  kütləsi    M  =  250000-dir.  Ancaq  özündən  çox 
kiçik maddələri - hidrogen peroksidi  H
2
O
2
 M = 34 kataliz edir. Onlar arsındakı belə kəskin ölçü 
nisbətlərinin olması belə bir fikir formalışdırır ki, katalitik proses fermentin bütün hissəsi ilə deyil, 

---