Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
ən vacib məsələlərdən biridir. Havanın çirklənməsinin qarşısının alınması və korlanmış torpaqların rekultivasiyası proqramının həyata keçirilməsini sürətləndirmək lazımdır. Özü də şəhər daxilində korlanmış torpaqların və göllərin rekultivasiyasının yaşıllaşdırma və sanitar-gigiyena istiqamətində aparılması daha məqsədəuyğundur. “Azərbaycan Respublikasının regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı” Dövlət Proqramında (2004-2008-ci illər) Bakı şəhərində və Abşeron yarımadasında su probleminin həll edilməsi ilə əlaqədar bir çox məsələlər qarşıya qoyulmuşdur. Mingəçevir su anbarından, Alazan-Əyriçay hövzəsindən, Samur-Abşeron sistemindən, Bakı- Sumqayıt şəhərlərinin və Abşeron yarımadasında yerləşən yaşayış məntəqələrinin su təchizatı üçün yeni su kəmərləri və qurğuları tikintisinin texniki-iqtisadi əsaslarının hazırlanması göstərilmişdir. 2. Sumqayıt iqtisadi-ekoloji rayonw-tərkibinə Sumqayıt ərazi dairəsi, Hacı Zeynalabdin Tağıyev və Corat qəsəbələri daxildir. Sumqayıt Azərbaycanın sovet hakimiyyəti illərində yaradılmış ən böyük sənaye mərkəzidir. Əhalisinin sayına görə Gəncə ərazi dairəsindən sonra ikinci yerdədir, 301 min nəfər (2012-ci il) təşkil edir. Təxminən 80 km^ əraziyə malikdir. İqtisadi-ekoloji rayon istehsal olunan illik sənaye məhsulunun həcminə, həm də sənaye istehsalını səciyyələndirən digər mühüm göstəricilərə görə Sumqayıt Bakıdan sonra ölkənin ikinci sənaye qovşağıdır. Bu iqtisadi-ekoloji rayonun payına respublikada istehsal edilən sənaye məhsulunun 11,2 faizi, sənaye-istehsal heyətinin 9,5 və əsas istehsal fondlarının 12,5 faizi düşür. Sumqayıt iqtisadi-ekoloji rayonunun meydana gəlməsində və formalaşmasında bilavasitə mövcud emal sənayesi sahələri və onların sonrakı inkişaf mərhələləri ilə əlaqədar yaradılacaq yeni sənaye sahələrinin sıx qarşılıqlı istehsal-texnoloji əlaqələrinin pozulması şərtilə Bakı sənaye qovşağı sənayenin həddən artıq təmərküzləşməsinin qarşısının alınması, onun ümumi inkişaf tələbatının ödənilməsinə xidmət edən bir sıra sənaye sahələrinin burada inkişaf etdirilməsi ilə əlaqədar olmuşdur. Düzdür, bu bir tərəfdən yeni şə 125 hərin yaradılması hesabına Bakıda istehsalın həddən artıq təmərküzləşməsinin mənfi nəticələrinin aradan qaldırılmasına şərait yaratdı. Eyni zamanda kiçik bir ərazi daxilində həddən artıq istehsalın təmərküzləşməsi, ekoloji tarazlığın pozulmasını sürətləndirdi. Burada sürətlə artan əhalinin sağlamlığına güclü təsir göstərməyə başladı, xüsusilə 14 yaşına qədər uşaqlar arasında müxtəlif xəstəliklərin çoxalması daha çox müşahidə edilirdi. Xüsusilə əsəb sistemi, qan, nəfəs orqanları və mədə-bağırsaq xəstəliklərini göstərmək olar. Sumqayıt yeganə şəhərdir ki, burada xüsusi uşaq qəbiristanlığı var. Sumqayıt iqtisadi-ekoloji rayonunun sənaye strukturunda kimya, neft-kimya istehsalı xüsusi yer tutur. 1952-ci ildən fəaliyyət göstərən “Sintezkauçuk” zavodunda hazırda texniki və mütləqləşdirilmiş izopropil spirti, texniki efir, butadien və butil-izobutilen fraksiyaları istehsal olunur. 1979-cu ildə yaradılmış Sumqayıt “Üzvi sintez” İstehsalat Birliyi-plastik kütlələr, sintetik qatranlar, polietilen istehsalı üzrə ixtisaslaşdırılmışdır. Bundan başqa hazırda Üzvi Sintez zavodunda epoksid qatranı, poliefır qatranı “Nore-R” reagenti istehsalına başlanmışdır. “Azərbaycan məişət mallan” zavodunda kalsium-karbonat, perlit, kərpic, maye şüşə və s. istehsal olunur. Sumqayıt Aşqarlar Açıq Səhmdar Cəmiyyətində lak istehsalı, “Vis- talyuks” aşqarının istehsalı yaradılmışdır. Formalin sexinin bazasında neftin kükürddən təmizlənməsi işində istifadə edilən yeni həlledici istehsalına başlanılmışdır. Tərkibində azot, fosfor, kükürd və s. kimi birləşmələr olan aşqarlar tüstü və qurum əmələ gəlməsinin miqdarını xeyli azaldır, metalın korroziyaya uğramasının və tez yeyilməsinin qarşısını alır. Şəhərin sənaye strukturunda “Etilen Polietilen”, “Səthi Aktiv Maddələr”, “Sumqayıt Superfosfat” müəssisələrini, həmçinin “Azərboru” Polietilen və Polipropilen Boru, “Sumqayıt əlvan metallurgiya”, kompozit maddələrdən gündə 500 metr boru istehsal edən “Azkompozit”! və s. zavodlanm göstəımək olar. Sumqayıt iqtisadi-ekoloji rayonunun istehsal quruluşunun təhlili onu göstərir ki, o, son 60 il ərzində keçmiş SSRi məkanında sənaye 126 cəhətdən ən inkişaf etmiş şəhərlərdən birinə çevrilmişdir. 9,5 min hektar şəhər ərazisinin təxminən 34 faizini sənaye kompleksləri tutur. Regionda havanı, suyu və torpağı ciddi çirkləndirən qeyd olunan komplekslərdir. Bu da müəyyən dövrdə köhnəlmiş texnologiyanın qalması, çirklənməni azaldan avadanlıqlann çatışmaması və aşağı keyfiyyətli xammaldan istifadənin nəticəsidir. Sumqayıt iqtisadi-ekoloji rayonunda ən ciddi sənaye problemi civə üsulundan istifadə etməklə xlor-alkalinin istehsalıdır. İstehsal prosesində civə itkisi bəzi hallarda maksimal həddə çatmışdır. Xlor istehsalında 1 kq/ton itkiyə yol verilirdi. Avadanlıqlar normal işlədikdə bu göstərici 2-3 q/ton təşkil edir. İstehsal prosesində ayrılan civə atmosferə atılır, bir hissəsi çirkab sulara axıdılır, digər hissəsi zavodun şlam anbarında toplanır. Burada tərkibində 0,1-0,3 % civə olan və yeraltı suları çirkləndirmək və Xəzərə sızmaq təhlükəsi olan 200 min ton civə şlamı toplanılmışdır. Təmizlənməmiş çirkabların axıdılması Sumqayıt iqtisadi-ekoloji rayonunda Xəzərin dib çöküntülərini çox çirkləndirmişdir. Məlumdur ki, civə özü də orqanik metil formasında sinir sistemini iflic edən çox ciddi zəhərdir. Orqanik civə zəncirvarı bioloji qidalanma prosesində yüksək konsentrasiyada toplanmaq qabiliyyətinə malikdir və balıqlann hüceyrələrində tez-tez tapılır. Buna görə də, çox güman ki, Sumqayıt yaxınlığında tutulan nərə və digər balıq növləri civə ilə zəhərlənmiş və istifadə edildikdə əhalinin sağlamlığı üçün təhlükə yaradar. Ümumiyyətlə, civə təbiətdə parçalanmayan bir element olduğuna görə onun atılması davam etdikcə vəziyyət daha da ciddiləşə bilər. Buna görə də civə şlamının təhlükəsiz yerləşdirilməsi, Xəzərin daha çox çirklənmiş dib çöküntülərinin zərərsizləşdirilməsi ən mühüm iqtisadi-ekoloji problem olduğu üçün həlli böyük üstünlüklərə malikdir. Lakin çox vaxtlar Sumqayıtda uzun illərdən qalmış 40 min tondan çox civə tərkibli tullantılar toplanmış və xüsusi poliqonda basdırılmışdır [87]. Əldə edilmiş məlumatların təhlili göstərir ki, Sumqayıt iqtisadi- ekoloji rayonunda atmosfer hövzəsinin keyfiyyəti yaxşılaşmışdır. Bunu da əsasən istehsalın tempinin aşağı düşməsi ilə əlaqələndi 127 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|