Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qobustan yataqlarında qazılan ilk quyu vasitəsilə bütün laylarda neftin olması ilə müəyyən edilmişdir. Bu yataqların əsasən Şamaxı və Qobustan inzibati rayonlarının ərazilərində olması, burada mədən sənayesinin inkişafına imkan yaradacaqdır. Həm də neft- qaz yataqlarının Bakıya yaxınlığı, laylarda zəngin ehtiyatın olması, onların iqtisadi cəhətdən qiymətini artırır. Burada neft sənayesinin inkişafı əhalinin işlə təmin edilməsində rolımu artınr. Bundan başqa Qobustan rayonunda 2-7,5 km məsafədə qalınlığı 1-4,5 metrlik təbəqələr şəklində yanar şistin də sənaye əhəmiyyəti böyükdür. Çünki tərkibində kükürd azdır və istilik törətmə qabiliyyəti 500- 1600 kkal/kq-dır. Şamaxı-Qobustan iqtisadi-ekoloji rayonu müxtəlif tikinti mate- riallan və mineral su sərvətləri ilə zəngindir. Şamaxı və Qobustan rayonunda daş, çınqıl, qum, gil ehtiyatlan tikinti sənayesinin inkişafı üçün çox əhəmiyyətlidir. Qobustanın Keçiqaya və Qaraqaya qumları şüşə istehsalı üçün yararlıdır. Mərəzədə tikinti materialları istehsalı müəssisəsi, Hilmillidə çınqıl doğrama sexi, Vəndə daş karxanası fəaliyyət göstərir. Rayonun dağlıq hissəsində, Çuxuryurd, Çağan, Zərgəran hidrogen sulfıdli bulaqları çox məşhurdur. Meşələrlə əhatə olunmuş bu bulaqlar hələ çox qədim zamanlardan yerli əhali tərəfindən yel, dəri, qadın xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Bunlardan kurort-turizm sənayesinin inkişafı üçün istifadə edilməsi çox əlverişlidir. Aparılan tədqiqatlar onu göstərir ki, Şamaxı-Qobustan iqtisadi- ekoloji rayonunda sənaye istehsalının yaradılması üçün əlverişli imkanlara baxmayaraq təbii və potensial ehtiyatlardan tam istifadə edilmir. Bütün bu qeyd edilənləri nəzərə alaraq gələcəkdə Bakı şəhərinin yaxınlığında Şamaxı-Qobustan iqtisadi-ekoloji rayonunun ərazisində çoxlu mühüm sənaye kompleksi yaratmaq mümkündür. Bu həm də rayonda 25-30 faiz işsiz əmək qabiliyyətli əhalinin rayondan getməsinin qarşısını alar. Əlavə olaraq onu qeyd etmək olar ki, rayonun ekoloji şəraiti təbii sərvətlərin mənimsənilməsində bəzi problemlər yaradır. Lakin müasir dövrdə bu problemlərin həlli üçün əlverişli imkanlar çoxdur. 134 6. Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonu, iqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə Bakı və Sumqayıt ekoloji-iqtisadi rayonlarından sonra üçüncü yer tutur. Onun tərkibinə Gəncə ərazi dairəsi- Gəncə şəhəri və Hacıkənd qəsəbəsi [80], Göygöl və Daşkəsən inzibati rayonu daxildir. Əhalinin sayı 350 min nəfərə yaxındır. İqtisadi-ekoloji rayonun təbii şəraiti və təbii resursları ərazidə, sənayenin müxtəlif sahələrinin və eləcə də kənd təsərrüfatının inkişafına əlverişli şərait yaradır. Ərazi düzənlik və çay dərələri ilə parçalanmış dağlıq relyefə malikdir. İqlimi yayı isti, quraq, qışı mülayim və yumşaqdır. Orta illik temperatum -l-10-14°C arasında dəyişir. Dağlıq ərazilərdə qışı quraq keçən mülayim isti iqlim üstünlük təşkil edir və orta illik temperaturu -1-6-10°C arasında tərəddüd edir. Orta illik yağıntıların miq- dan 400-600 mm-dir. Torpaqları əsasən münbit olub relyef və iqlim şəraitindən asılı olaraq dəyişir. Ərazidə şabalıdı torpaqlardan tutmuş boz qonur torpaqlara qədər bəzi yerlərdə dağ yamaclarında daha münbit və məhsuldar qəhvəyi, qonur meşə və qara torpaqlar, yüksək dağlıq ərazilərdə dağ-çəmən torpaqları geniş yayılmışdır. Ümumiyyətlə iqtisadi-ekoloji rayonun torpaq-iqlim şəraiti təsərrüfat fəaliyyəti üçün əlverişli zəmin yaradır. Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonu böyük şirin su ehtiyatlarına malikdir. Gəncəçay, Qoşqarçay, Şəmkir su anbarı. Göygöl, Maralgöl və s. yeraltı sular əsas şirin su mənbələridir. Tarlaların suvarılmasında, əhalinin və sənayenin suya olan tələbatının ödənilməsində bu mənbələr mühüm rol oynayır. Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonu zəngin meşəlik şairəsinə malikdir. Buranın meşələrinin böyük kurort sanitar-gigiyena, qoruq, su qoruyucu əhəmiyyəti vardır. Gəncə şəhərindən 35 km cənubda dəniz səviyyəsindən 1566 metr yüksəkdə yerləşən Göygöl Qafqazda ən gözəl dağ göllərindən biridir. Gölün sahillərində ucalan dağların səthini örtən yaşıl meşələr ərazinin estetik və kurort əhəmiyyətini artırır. Hazırda dövlət qoruğu kimi mühafizə edilir. Respublika əhalisinin, şəhər sakinlərinin kurort və sanatoriya şəraitində istirahət və müalicəyə tələbatı sürətlə artır [6,7]. Regionların sosial-iqtisadi inkişafının Dövlət Proqramında qarşıya qoyulan 135 məsələlərin həll edilməsində Gəncə-Daşkəsən ekoloji-iqtisadi rayonunun kurort-rekreasiya resurslanndan səmərəli istifadə edilməsi mühüm şərtlərdən biridir. Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonunun formalaşması və inkişafının əsasını zəngin mineral resurslan və emal sənayesi təşkil edir. Burada yerləşən Daşkəsən dəmir filizi və Zəylik alunit, kobalt, qızıl mədənləri, Xoşbulaq aşqar əhəng, Daşkəsən mərməri, yuxan Ağcakənd gips mədəni, kopal, kvarsit, çınqıl, əhəng daşı. Göygöl rayonunun gilabı yataqlanndan və s. istifadəyə əsaslanan müəssisələrin geniş şəbəkəsinin yaradılması iqtisadi-ekoloji rayonun intensiv şəkildə formalaşmasına səbəb olmuşdur. Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonunun formalaşmasının əsasım bir neçə sahəvi istehsal kompleksi, ilk növbədə isə dağ- mədən, qara və əlvan metallurgiya, maşınqayırma, yeyinti və yüngül sənaye məhsullarının emalı üzrə sahəvi istehsal kompleksləri təşkil edir. Hazırda ölkənin bütün müəssisələri tərəfindən istehsal olunan illik sənaye məhsulunun 3 faizi iqtisadi-ekoloji rayonun payına düşür. Tədqiq edilən rayonda sənayenin müxtəlif sahələrinin güclü inkişafı ətraf mühitə mənfi təsir göstərərək gərgin ekoloji vəziyyət yaratmışdır. Gəncə şəhərində hələ SSRİ dövründə müəssisələr yaradılarkən şəhərin iqtisadi-ekoloji şəraiti nəzərə alınmamışdır. Şəhərdə ətraf mühiti ən çox çirkləndirən mənbələr əlvan metallurgiya (71,3 faiz) və energetika (12,3 faiz) müəssisələri hesab olunur. Tikinti materiallan istehsalı və tikinti sənayesi, yeyinti və yüngül sənaye sahələri və s. tərəfindən atmosferə külli miqdarda tullantı atılır. Gəncə istilik-elektrik stansiyaları zəhərli maddələri ətraf mühitə təmizləməmiş halda atırlar, nəticədə uzun illər atmosferə atılan azot-oksidinin də miqdarı artmışdır. Statistik məlumatlann təhlili göstərir ki, Gəncə şəhərində atmosferə zərərli maddələr atan mənbələrin sayı 470 ədəddən çoxdur. Bu mənbələr tərəfindən il ərzində atmosferə atılan zərərli maddələrin 16,2 faizi bərk halda, 83,8 faizi isə qazaoxşar, yaxud da maye halında olmuşdur [30]. Bununla əlaqədar şəhərin sənaye müəssisələrində çirkləndirici 136 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|