Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
maddələrin tutulub saxlanmasına və təmizlənməsinə yeni texnologiyanın tətbiq edilməsini gücləndirmək lazımdır. Bu sənaye müəssisələrində dövlət nəzarətinin gücləndirilməsinə və yeni texnologiyaya keçməsinə şərait yaratmaq lazımdır. Son dövrlər şəhərin atmosferinin çirklənməsində avtomobil parkının sürətli inkişafının təsiri çox böyük olmuşdur. Azərbaycan Dövlət Yol Polisinin verdiyi məlumata görə 2012-ci ildə Gəncə ərazi dairəsində avtomobillərin sayı 50 minə çatmışdır. Şəhərin atmosfer hövzəsinin çirklənməsinin 60 faizi avtomobil nəqliyyatının payına düşür. Bu nəqliyyat vasitələrinin atmosferə atdığı tullantıların 94 faizi kar- bon-oksidi, 44 faizi isə azot-oksididir [78]. Əldə olunan məlumatların təhlili göstərir ki, Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonunda stasionar mənbələrdən atmosfer havasına atılan çirkləndirici maddələrin cəmi 2010-cu ildə 567,8 ton olmuşdur. Bunun da 293,4 tonu bərk maddələr, 274,4 tonu qazaoxşar və maye maddələr, 16,2 tonu kükürd-anhidridi (S02), 79,2 tonu karbon-oksidi (CO), 21,8 tonu azot-oksidi (N02) təşkil edirdi. Atmosfer hövzəsinə atılan bu çirkləndirici maddələri ərazidə üstünlük təşkil edən hakim küləkləri, müxtəlif yollarla torpağa və su hövzələrinin səthinə çökdürür və bu da torpağın və suyun keyfiyyət göstəricilərinə mənfi təsir göstərir. Təyin edilmişdir ki, atmosferə atılan və ölçüsü 10 mkt-dən böyük əlan toz, his, qurum hissəcikləri torpaq örtüyünə tez çökürlər. Diametri 5 mkm-dən 0,1 mkm-ə və ondan kiçik olan toz və qaz hissəcikləri atmosferdə uzun müddət qalır və hava axınları vasitəsilə uzaq ərazilərə aparılır. Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonunda olan çaylar da böyük çirklənməyə məruz qalmışdır. Bu çaylar içərisində ən ciddi çirklənməyə Qoşqar çayı məruz qalıb ki, buna da səbəb Gəncə- Daşkəsən şəhərlərinin dağ-mədən sənaye obyektlərinin tullantı sularıdır. Kiçik Qafqaz dağlarından başlayan Gəncə çayı Gəncə şəhərinin ərazisini yarıb keçir. Çay özünün axarı boyu çox çirklənmişdir. Buna səbəb yaşayış məntəqələrinin, həmçinin çayın sahilində yerləşən sənaye müəssisələrinin çirkab sularının suya axıdıl- masıdır. Məişət tullantılan ilə hədsiz çirklənən Gəncə çayı çox pis 137 görkəm almışdır. Çay dərəsində yığılıb qalan tullantılar çürüyür və hər tərəfi üfunət bürüyür, nəticədə antisanitariya bir sıra infeksion xəstəliklərin yayılmasına səbəb olur. Bundan başqa şəhərin çirkab suları Gəncə çayının aşağı axanna və Kür çayına axıdılır. Əhalinin və sənayenin inkişafı Gəncə şəhərində çirkab sularının həcmini artırmışdır. Şəhərdə 2010-cu ildə 12,3 milyon kubmetr çirkab suları ətraf mühitə atılmışdır. Qeyd etmək istərdik ki, iqtisadi-ekoloji rayonun ekoloji problemləri sırasında torpaqlardan düzgün istifadə edilməməsi, nəzarətsiz zibilliklər və tikinti işlərinin çox olması da aiddir. Nəticədə torpaqlann məhsuldar qatı pozulmuşdur, şoranlaşma və eroziya prosesləri güclənmişdir. Gəncə şəhərindən 12 km aralıda, sahəsi 25 hektar olan bərk tullantılar üçün poliqon ayrılmasına baxmayaraq tullantılann utilizasiya edilməsi üçün qurğular quraşdınimışdır. Tullantılar uzun müddət açıq havada kimyəvi parçalanmaya məruz qalır və ətraf mühiti çirkləndirir. 2010-cu ildə iqtisadi-ekoloji rayon üzrə kommunal xidmətləri tərəfindən yığılmış məişət tullantılannm miqdarı 46,8 min m^ qeydə alınmışdır [30]. Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonunda ekoloji gərginliyin artmasında Gəncə şəhərinin şərqində yerləşən Gəncə Gil-Torpaq İstehsalat sahəsidir. 1966-cı ildə işə başlayan müəssisənin atmosferə buraxdığı tullantılar hədsiz çox olmuşdur. 2008-ci ildə dünyada baş verən maliyyə böhranı səbəbindən alüminium-oksidinin dünya bazarında qiymətinin ucuzlaşması nəticəsində 2009-cu ildən gil-torpaq sexlərinin işi tamamilə dayandırılıb və hal-hazırda fəaliyyət göstərmir. Fəaliyyətinin dayandınidığı dövrdən müəssisədə olan şlam hovuzlarına suyun verilməsinin tamamilə dayandırılması hovuzda suyun qurumasına səbəb olmuşdur. Bu da hovuzda toz halında olan tullantılann külək vasitəsilə ətraf ərazilərə yayılmasına şərait yaradır. Həm ərazinin havasını tozla çirkləndirir, həm də ərazinin yaxınlığında yerləşən qonşu Goranboy və Samux rayonlannm yaşayış məntəqələrinə, kənd təsərrüfatına, yaşıllığa ciddi ziyan vurur. Bundan başqa tərkibində müxtəlif zərərli maddələr olan bu tullantılar insan orqanizmlərinə mənfi təsir göstərərək müxtəlif 138 xəstəliklərin yaranmasına şərait yaradır. Buna görə də bu problemlərin həlli üçün müxtəlif istiqamətlərdə tədbirlər görülməlidir. İlk növbədə müəssisənin fəaliyyəti bərpa edilməlidir və şlam hovuzları su ilə nəmləndirilməlidir, ikincisi, şlam hovuzunun korlanmış ərazilərində rekultivasiya işlərinin aparılmasını təmin etmək və bəıpa olunmuş sahələrdə meşə zolaqlan salmaq lazımdır. Nəhayət bu tullantıların təkrar istehsalmın genişləndirilməsi və istifadə edilməsi iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğundur. Yuxarıda qeyd edildi ki, Gəncə-Daşkəsən iqtisadi-ekoloji rayonunda həm də dağ-mədən sənayesi inkişaf etmişdir. Uzun illər bu mədənlərin istifadəsi ətraf mühitə çox böyük təsir göstərmişdir. Daşkəsən dəmir filizi yataqlarının şimal-şərq və şimal-qərb mədənlərində filiz hasilatı açıq üsulla aparılır. Bununla əlaqədar ərazinin 900 hektarı, o cümlədən, 500 hektarı yararsız süxurlarla korlanmışdır, dik yamaclarda eroziya prosesi nəticəsində yarğanlar əmələ gəlmişdir. Zəylik alunit mədəni 300 hektar, kobalt mədəni isə 25 hektar ərazini yararsız hala salaraq korlamışdır. Daşkəsəndə yerləşən mərmər hasilatı müəssisəsi ətraf mühitə külli miqdarda bərk maddələr ataraq atmosferi çirkləndirir [45]. Bütün bu problemlərin həll edilməsi üçün rekultivasiya tədbirlərini həyata keçirmək lazımdır. Şərt o deyil ki, bərpa edilmiş ərazilər hansısa iqtisadi səmərə verəcəkdir. Burada əsas məsələ ətraf təbii mühiti əvvəlki vəziyyətinə qaytarmaqdır. Bunun üçün burada ekoloji mühitin mühafizəsi məqsədilə korlanmış torpaqların rekultivasiyası hökmən lazımdır. 7. Naxçıvan iqtisadi—ekoloji rayonu dağ—mədən, yeyinti, elektrik enerjisinin istehsalı, tikinti materialları sənayesi bazasında fonna- laşır. Naxçıvan Muxtar Respublikası daxilində inkişaf edən və formalaşma mərhələsində olan ekoloji-iqtisadi rayonun iqtisadi- coğrafi mövqeyi olduqca əlverişsiz olmuşdur. Belə ki, erməni işğalçıları tərəfindən avtomobil və dəmir yollarının bağlanması, onun ölkənin ayrı-ayn regionları ilə əlaqəsini kəsmişdir. Bu da rayonun iqtisadi inkişafına mənfi təsir göstərir. İqtisadi-ekoloji rayonun ölkənin əsas hissələri ilə əlaqələrini hava yolu və 150 km İran ərazi 139 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|