Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
rayonlannm birlikdə ölkənin mühüm sənaye rayonuna çevriləcəyini nəzərə alıb onu iqtisadi-ekoloji rayon kimi qiymətləndirmək olar. Rayonun göstərilən istiqamətdə inkişafı ilə əlaqədar onun ekoloji problemlərinin həlli birlikdə aparılmalıdır. 4. Siyəzən—Xaçmaz iqtisadi—ekoloji rayonu. Rayonun tərkibinə Siyəzən, Şabran və Xaçmaz inzibati rayonlannm əraziləri daxildir. İqtisadi-ekoloji rayonun sosial-iqtisadi inkişafmı əlverişli iqtisadi- coğrafi mövqeyi və təbii şəraiti, mineral resurslan, müxtəlif əmək vərdişlərinə malik əmək ehtiyatları təmin edir. Bu iqtisadi-ekoloji rayon əlverişli nəqliyyat coğrafi mövqeyinə görə respublikanın şimal sərhədində nəqliyyat paylayıcı rolunu oynayır. Mühüm xammal ehtiyatına malik Rusiya ilə respublikanın avtomobil və dəmir yolları ilə iqtisadi əlaqələri onun ərazisindən keçir. Bunun da rayon üçün çox böyük əhəmiyyəti vardır. Həmçinin iqtisadi-ekoloji rayonun Bakı və Sumqayıt kimi sənaye cəhətdən inkişaf etmiş iqtisadi-ekoloji rayonlara yaxınlığı, onun sənayesinin gələcəkdə formalaşmasına çox böyük təsir göstərər. Tədqiq edilən iqtisadi-ekoloji rayon əlverişli təbii şəraitə malikdir. Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunun əsasən şərq hissəsini əhatə edən Siyəzən-Xaçmaz ekoloji-iqtisadi rayonunun əhatə etdiyi ərazinin relyefi maili düzənlik və ovalıqlardan ibarətdir. Təsərrüfat sahələri və əhali əsasən Xəzər dənizinə yaxın düzənlik ərazilərdə yerləşmişdir. Rayonda yeni sənaye sahələrinin tikilməsi üçün əlverişli ərazilər çoxdur. Siyəzən-Xaçmaz iqtisadi-ekoloji rayonunun təsərrüfatının, o cümlədən, kurort-turizm sənayesinin inkişafında iqlim, su və meşə ehtiyatlarının rolu çox böyükdür. İqtisadi-ekoloji rayonun ərazisi əsasən düzənlik əraziləri əhatə etdiyi üçün buranın istiliklə təmin olunması 4400°C təşkil edir. Günəş radiasiyasının illik miqdarı 120-148 kkal/sm^-dir. İlin isti aylarında havanın mütləq maksimum temperaturu 20-^3°C-yə çatır. Günəşli saatların orta illik miqdarı 2020-2120 (5 bal), o cümlədən, günəşli günlərin sayı 140, tutqun günlərin sayı isə 83-dür. Burada komfort günlərin sayı 148-ə çatır. Ərazinin bu cür iqlim şəraitinin olması onu göstərir ki, burada qısa 131 və uzunmüddətli istirahət üçün böyük imkanlar vardır. Beləliklə iqlim ehtiyatlannm qısa səciyyəsi onu göstərir ki, rayonun iqlim ehtiyatları kurort-turizm sənayesinin inkişafı üçün çox əlverişlidir. Siyəzən-Xaçmaz iqtisadi-ekoloji rayonunun sosial-iqtisadi inkişafında su və meşə ehtiyatlarının rolu böyükdür. Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunun bütün çayları onun ərazisindən axıb Xəzər dənizinə tökülür. İqtisadi-ekoloji rayon bol su ehtiyatına malikdir. İndiki su təsərrüfatı balansı şəraitində rayonda xeyli su ehtiyatı qalır ki, bunlar da gələcəkdə sututumlu istehsal sahələrinin yaradılmasına, əhalinin məişətdə tələbatının ödənilməsinə, həmçinin Bakı və Sumqayıt kimi iri yaşayış məntəqələrinin su təchizatının yaxşılaşdırılmasına şərait yaradar. Yeraltı su ehtiyatlarının da rayon və eləcə də Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin əhalisinin təmiz və sərin su ilə təchizatında rolu böyükdür. İqtisadi-ekoloji rayonun təsərrüfat əhəmiyyətli meşə örtüyü Siyəzən, Nabran və Yalama ərazilərində yayılmışdır. Meşələr əsasən vələs, fıstıq, palıd, qovaq və s. kimi enliyarpaqh ağac növlərindən ibarətdir. Bu meşəlik sahələr rayonda kurort-rekreasiya komplekslərini tamamlayan mühüm sərvətlərdən biridir. Siyəzən-Xaçmaz iqtisadi-ekoloji rayonunda sənayenin və tikintinin inkişaf etdirilməsində mineral resurslarının əhəmiyyəti böyükdür. Burada zəngin neft-qaz, qum, gil, çınqıl, qırma daş ehtiyatlarının xeyli hissəsi cəmlənmişdir. Müxtəlif tipli mineral su ehtiyatları rayonun gələcək inkişafı üçün xeyli əhəmiyyətlidir. Ukrayna Respublikasının Truskavetskdəki kimi məşhur “Naftuziya” tipli Qa- laaltı mineral bulağı, Nabranda mineral və soyuq bulaqlar kurort- turizm sənayesinin inkişafına böyük imkan yaradır. Böyrək xəstəliklərinin müalicəsində Qalaaltı mineral bulağının suyundan istifadə etməklə müasir tipli balneoloji sanatoriyanın tikilməsi çox əhəmiyyətlidir. Yuxarıda qeyd olunan təbii və mineral resurs ehtiyatlarının mənimsənilməsi Siyəzən-Xaçmaz iqtisadi-ekoloji rayonunda təsərrüfat sahələrinin, xüsusilə sənayenin gələcək inkişafına çox böyük təsir göstərəcəkdir. Əldə olunan məlumatlarm təhlili göstərir ki, bu 132 ehtiyatlann istifadəsi zamanı müəyyən iqtisadi-ekoloji problemlər yaranacaqdır və bunların qarşısını almaq üçün müəyyən ekoloji tədbirlərin görülməsi məqsədəuyğundur. İqtisadi-ekoloji rayon Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunun ərazisi daxilində yerləşir. Bu iqtisadi rayon ölkənin mühüm meyvə- tərəvəzçilik rayonudur. Hər il bu əraziyə min tonlarla mineral gübrələr və zəhərli dərmanlar tökülür. Belə şəraitdə elə edilməlidir ki, onlar yeraltı suların keyfiyyətinə mənfi təsir göstərməsin. Məlumdur ki, son 30 ildə Xəzər dənizinin səviyyəsinin qalxması bu rayonda sahil zonasını 20 km-dən çox joımuşdur. Nəticədə rayonun dənizsahili yollan, çimərlik təsərrüfatları su altında qalmış və ərazinin ekoloji şəraiti pisləşmişdir. Siyəzən rayonunda neft-qaz mədənləri ərazisində texnogen təsirin güclü olması ərazinin bitki və torpaq örtüyünə çox böyük ziyan vurmuşdur. İqtisadiyyatının inkişaf səviyyəsinə görə, perspektivli sayılan iqtisadi-ekoloji rayonda ekoloji problemlərin həlli qarşıda duran əsas məsələlərdəndir. Ətraf mühitə mənfi təsir edən mənbələrdən Xaçmazda modul tipli elektrik stansiyasını göstərmək olar. Aparılan müşahidələr göstərir ki, stansiya ətrafında əkilən ağaclar, onun təsiri nəticəsində inkişafdan qalmışdır. Siyəzən rayonunda yerləşən Siyəzən kərpic zavodunun ətrafında tullantılar ərazinin ekologiyasına mənfi təsir göstərir. 5. Şamaxı-Qobustan iqtisadi-ekoloji rayonu, Şamaxı və Qobustan inzibati rayonlarının ərazisini əhatə edir. Ölkədə regionların sosial-iqtisadi inkişafına nail olmaq üçün qəbul edilmiş Dövlət Proqramları (2004-2008 və 2009-2013-cü illər), rayonlarda, o cümlədən, Şamaxı və Qobustan rayonlarında mövcud təbii və iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə etməklə yeni istehsal sahələrinin inkişafını təmin edir və əmək ehtiyatlarının yerlərdə qalmasına şərait yaradır. Bu məqsədlə ayrılmış Şamaxı-Qobustan iqtisadi-ekoloji rayonu böyük imkanlara malikdir. Rayonun əlverişli iqtisadi-coğrafi mövqeyi, zəngin təbii və mineral suları, əhali resursları onun sənaye kompleksinin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Burada sənaye əhəmiyyətli neft-qaz ehtiyatları hələ 1932-ci ildə 133 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|