Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
ərazini daha da cazibədar edir. Yuxan Qarabağ iqtisadi-ekoloji rayonunun ərazisinin iqlimi 1000-2000 metr yüksəklikdə mülayim-soyuq, düzənlik və alçaq, dağətəyi sahələrdə isə nisbətən quru və istidir. Yağıntılar relyefdən asılı olaraq 400-900 mm-dir. Belə iqlim şəraiti iqtisadi-ekoloji rayonun ərazisində kurort-turizm təsərrüfatının və digər sahələrin inkişafına şərait yaradır. Belə ki, Şuşa tarixən respublikanın sağlamlıq və istirahət mərkəzi olmuşdur. Su ehtiyatı iqtisadi-ekoloji rayonun mühüm təbii resurslarından biridir. Ərazidən keçən tranzit çaylardan-Tərtərçaym, Qaraçaym, Xaçmçayın sularından əhali məişətdə və suvarmada geniş istifadə edir. Rayon zəngin yeraltı su ehtiyatlarına, xüsusilə mühüm müalicəvi əhəmiyyəti olan mineral su ehtiyatlarına malikdir. Şuşa rayonu ərazisində yerləşən Turşsu və Şirlan bulaqları, müxtəlif daxili xəstəliklərin müalicəsində olduqca əhəmiyyətlidir. Yuxarı Qarabağ iqtisadi-ekoloji rayonu zəngin mineral resurslara malikdir. Bunların böjdik sənaye əhəmiyyəti vardır. Onlardan sink, qurğuşun, polimetal filiz yatağı, bir sıra tikinti və üzlük daş, mərmər, gil, gəc, mişar daşı, əhəng daşı, iqtisadi-ekoloji rayonun sənaye kompleksinin inkişafında mühüm rol oynayacaqdır. Yuxarı Qarabağ iqtisadi-ekoloji rayonu respublikamızın zəngin meşəlik ərazilərindən biridir. Ölkənin ümumi meşə fondunun 15 faizini təşkil edir və meşələr sənaye əhəmiyyətlidir. Gələcəkdə iqtisadi- ekoloji rayonda meşə və ağac emalı sənayesinin inkişaf etdirilməsi, onun sənaye kompleksinin tamamlanmasmda mühüm rol oynayır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, əlverişli iqlim, füsunkar meşəliklər və müalicəvi əhəmiyyətli mineral sular Yuxarı Qarabağ iqtisadi- ekoloji rayonunda kurort-turizm təsərrüfatının inkişafını təmin edərdi. Dəniz səviyyəsindən 1600 metr yüksəklikdə yerləşən Şuşanın iqlimi bir çox müalicə göstəricilərinə görə İsveçrədəki məşhur Davos kurortundan üstündür. Turşsu və Şirlan karbohidrogeni! mineral bulaqları iqtisadi-ekoloji rayonun kurort resursları arasında xüsusi yer tutur. Əlavə olaraq onu qeyd etmək istərdik ki, belə zəngin təbii şərait 143 və təbii ehtiyatlara malik olan iqtisadi-ekoloji rayon həm iqtisadi, həm də ekoloji cəhətdən gərgin vəziyyətdədir. Çox təəssüf ki, rayonun təmiz havası, meşələri, mineral sulan və bulaqlan, tarixi abidələri və s. erməni işğalçıları tərəfindən tamamilə məhv edilmiş, talanmış və meşələr qırılmışdır. Belə ki, 20 ildən artıq bir dövrdə işğal altında qalan meşələrdə sənaye əhəmiyyətli oduncaq kütləvi surətdə doğranaraq Ermənistana daşınır və orada emal olunaraq yaxşı iqtisadi gəlir verir. Ərazidən axan çaylan müxtəlif maddələrlə çirkləndirirlər. Çirklənmiş sular ətraf rayonların əhalisi və təsərrüfat sahələri üçün ciddi təhlükə yaradır. Yuxarı Qarabağ iqtisadi-ekoloji rayonunun ərazisində gedən müharibə, buranın ekoloji vəziyyətini ağırlaşdırılmışdır. Ərazidə gedən hərbi əməliyyatlar torpaq örtüyünə, meşələrə, su təsərrüfatına böyük ziyan vurmuşdur. Uzun illərdən bəri zəngin mineral sərvətlərdən istifadə edilməməsi iqtisadi-ekoloji rayonun inkişafına mənfi təsir göstərir. Ermənistan ordusu tərəfindən törədilən yanğınlar ərazinin ekosisteminə, həmçinin cəbhə bölgəsində yerləşən qonşu rayonların təsərrüfatlarına böyük ziyanlar vurur. Ona görə də bütövlükdə Qarabağ zonasında ermənilər tərəfindən aparılan müharibənin müddəti uzandıqca, yaranan ekoloji problemlər bütün Kiçik Qafqaz regionu üçün böyük təhlükələr yarada bilər. 10. Mingəçevir-Yevlax iqtisadi-ekoloji rayonunun tərkibinə Mingəçevir və Yevlax şəhərləri və onlara yaxın ərazilər daxildir. Onun formalaşmasında və inkişafında başlıca olaraq elektroenergetika sənayesi və onun nəqliyyat-coğrafi mövqeyinin əlverişliliyi mühüm rol oynamışdır. Ərazisi əsasən düzənlikdən ibarətdir. Bununla yanaşı Mingəçevir su anbannm cənubunda yerləşən Bozdağ silsiləsinin şərq yamacı və onun ən yüksək hissəsi olan Qazanlı dağı da (500 m) buradadır. Mingəçevir su anbannm şimalındakı Xo- caşen (609 m) və Xoşaləng silsiləsi rayonun ən yüksək ərazilərin- dəndir. Mingəçevir-Yevlax iqtisadi-ekoloji rayonunun ərazisi Kaynozoy erasmın IV dövr çöküntüləriylə örtüldüyündən burada Mingəçevirdə qum-çınqıl və gil ehtiyatı zəngindir. Kür çayı boyunca Yevlax şəhəri 144 ətrafına qədər uzanan Tuqay meşələri rayonun qorunan sərvətlərin- dəndir. Burada iqlimin quraq keçməsi yağıntıların məhdudluğu şəraitində havanın orta illik temperaturu 12-13°C olur. Torpaqda rütubət çatışmazlığı burada süni suvarma şəraitində ödənilir. İqtisadi-ekoloji rayonun çay şəbəkəsi Kürdən və xırda çaylardan ibarətdir. Torpaq örtüyünü boz-çəmən və şoran torpaqlar təşkil edir. Mingəçevir-Yevlax iqtisadi-ekoloji rayonunun sənaye strukturlarında elektroenergetika, yüngül, kimya, maşınqayırma və metal emalı, tikinti materialları sənayesi, un.üyütmə, qarışıq yem və s. sahələr inkişaf etmişdir. İqtisadi-ekoloji rayonun sənayesinin ümumi strukturunda elektroenergetika ixtisaslaşmış sahələrdən biri olub ölkədə istehsal olunan elektrik enerjisinin 60 faizindən çoxunu təşkil edir. Burada elektrik enerjisinin istehsalı Mingəçevir DRES, Mingəçevir və Varvara SES-ləri vasitəsilə həyata keçirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, böyük xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti olan Mingəçevir DRES-i, həm də ətraf mühitin çirkləndirilməsində mühüm rol oynayır. Əldə edilmiş məlumatlar göstərir ki, iqtisadi- ekoloji rayonda 2009-cu ildə stasionar mənbələr tərəfindən atmosferə 4931 ton kükürd hidridi, 328 ton karbon 2 oksidi, 10861,3 ton azot 4 oksid, 7574,4 ton karbohidrogenlər atılmışdır [87]. Sülb hissəciklərinin yerüstü səviyyəsinin miqdan konsentrasiyanın son həddindən artıqdır. Bunun üçün Mingəçevir DRES-də zərərli qazları təmizləmək, sülb hissəciklərə nəzarət və yanma prosesində əmələ gələn azot-oksidini təmizləmək üçün səmərəli texnologiyalar tətbiq etmək lazımdır. Əsas məsələlərdən biri də Mingəçevir DRES- nin fəaliyyəti ilə əlaqədar Mingəçevir su anbarının. Kür çayının, su anbarından başlanğıcını götürən suvarma kanallarının təmizliyinə nəzarət etmək, balıqçılıq təsərrüfatına dəyən mənfi təsirləri ləğv etməkdən ibarətdir. Mingəçevir-Yevlax iqtisadi-ekoloji rayonunda sənaye müəssisələrinin demək olar ki, hamısı bu və ya digər dərəcədə burada elektroenergetika sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar olmuşdur. Vax- tilə respublikanın ikinci maşınqayırma və metal emalı mərkəzi olan Mingəçevir şəhərində kabel, elektrik izolyasiya və yol maşınları is 145 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|