Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
lamağa başlamışdı. Ekoloji vəziyyətini qiymətləndirmək, əsas ekoloji problemləri və təbiəti mühafizə sahəsində üstün əhəmiyyətli tədbirləri müəyyən etmək, əsas ekoloji problemləri və təbiəti mühafizə sahəsində üstün əhəmiyyətli tədbirləri müəyyən etmək və onlara aid fəaliyyət planını tərtib etmək üçün müxtəlif təşkilatlar və mütəxəssislərdən ibarət işçi qüvvəsi yaradılmışdır. Bunların sıx əməkdaşlığı əsasında müxtəlif istiqamətlərdə tədqiqatlar aparılır. Hökumət tərəfindən başlanmış ekoloji islahatlar proqramı ehtimal ki, qısa, orta və uzun müddət ərzində ölkədə təbii mühitin vəziyyətinə təsir göstərəcəkdir. Aparılan tədqiqatlardan biri də təbiəti mühafizə sahəsində regional iqtisadi-ekoloji proqnozlann hazırlanmasının metodoloji əsasının müəyyənləşdirilməsidir. Bizim tərəfimizdən tərtib edilmiş blok-sxem iqtisadi-ekoloji proqnozlann hazırlanmasının metodoloji konsepsiyası ola bilər. 158 inkişafın kompleks proqnozunun daxili blokda, xüsusi seçilmiş ekoloji göstəricilərin hesablanması həyata keçirilir. Hansı ki, bu hesablamalar regionların inkişafının proqnozunun tərtibi zamanı lazımdır. Bununla əlaqədar proqnozun ən mühüm funksiyası dəyişən kəmiyyətlərin (dialektik blokları) müəyyənləşdirmişdir. Bunlar ekoloji göstəricilərin əhəmiyyətinə çox mühüm təsir göstərir və bu təsirin dərəcəsini aşkar edir. Bütün bunlar gələcəkdə ekoloji vəziyyətə fəal təsirin (idarə edilməsi və tənzimlənməsi) yollarının tapılmasına imkan verə bilər. Tədqiqatın məqsəd və vəzifəsi proqnozun ekoloji bloku ilə digər blokların əsas əlaqələrini qabaqcadan müəyyən etməkdir. Bu zaman iqtisadi və ekoloji blokların arasında düz və əks əlaqələr daha çox dəqiq tədqiq edilir. Regional istehsal-təsərrüfat kompleksi özünün fəaliyyəti prosesində ətraf mühit üçün zərərli maddələr ayıraraq ona bilavasitə təsir göstərir və düz əlaqə meydana gəlir. Bu təsirin miqdannm qiymətləndirilməsi təbii mühitə atılan zərərli komponentlərin həcmi vasitəsilə həyata keçirilir. Bütün bunların hamısı, istehsalın hər texnoloji üsulu üçün maddələrin çıxan, normativlərə əsasən müəyyənləşdirilir. Əks əlaqə, regionun təbii resurslanndan istehsal-təsərrüfat komplekslərinin bilavasitə istifadəsi nəticəsində yaranır. Bu tələbatm həcmi istehsalın miqyası və vaxt ərzində hər bir ayn-ayn götürühnüş resurslara tələbatın mövcud sahəvi normativləri ilə müəyyənləşdirilir. Resurslara tələbata indiki dövrdə mövcud texnologiya səbəb olmuşdur. Ekoloji və demoqrafik bloklar arasındakı qarşılıqlı əlaqələrə gəldikdə isə burada düz, əlaqələr nisbətən yüngül meydana gəlir, buna regionun bu və yaxud da digər demoqrafik strukturlarından asılı olaraq ətraf mühitə bilavasitə əhalinin təsir dərəcəsi və xarakteri səbəb olmuşdur. Həmçinin əks əlaqələrin artıqlığı güman edilir, buna regionun əhalisinin həyatının ekoloji şəraitinə onun demoqrafik səciyyəsinin hansı dərəcədə təsir göstərməsi misal ola bilər. Sosial və ekoloji bloklar arasındakı düz əlaqələrin mahiyyəti bilavasitə əhalinin ətraf təbii mühitə, o cümlədən, rekreasiya resurslanna təsiri ilə əlaqədardır. Bu bloklar arasında əks əlaqələr dəyişdirilmiş 159 ətraf mühitin sanitar-gigiyena və əməyin digər sosial şəraitinə, əhalinin məişət və istirahətinə təsirindən meydana gəlir. Mahiyyətinə görə bu əlaqələrin konkret normativləri hələlik kifayət qədər hazırlanmamışdır (bu göstəricilər əsasən su istehlakı üzrə vardır). Ekoloji blokun, regional proqnozlann digər blokları ilə onun qarşılıqlı əlaqəsini əks etdirən başlıca göstəricilərinə-torpaq ehtiyatlarının balansını, su və hava hövzəsinin keyfiyyətinin vəziyyətini, yerli mineral-xammal, su, meşə və digər təbii resurslan səciyyələndirən göstəricilər daxildir. Demoqrafik blokun əsas göstəriciləıinə, ekoloji parametrlərə daha güclü təsir göstərən əhalinin sayı, onun cinsi, yaş tərkibi və məskunlaşma formaları daxildir. İqtisadi blokda belə göstəricilərdən istehsal həcminin böyüklüyünü və regional xalq təsərrüfatı kompleksinin sa- həvi stRikturlanm, həmçinin, istehsalın çatmış, yaxud da, güman edilən səviyyəsini xarakterizə edən göstəricilər aiddir. Ekoloji göstəricilərin əhəmiyyətinə təsir edən sosial blokun əsas parametrlərinə bu və ya başqa müddətə əhalinin mədəni-məişət səviyyəsinə, rekreasiya və digər tələbatlara nail olmaqla bağlı göstəricilər daxildir. 3.2. Regional iqtisadi-ekoloji proqnoz funksiyaların metodiki hazırlanması Proqnozlaşdırma regional sosial-iqtisadi inkişafın əsas qanunauyğunluqlarını nəzərə almaqla onların perspektiv ehtimal olunan istiqamətlərinin müəyyən edilməsinin elmi yollarını təyin edir. Nəzərdə tutmaq lazımdır ki, proqnozlaşdırma həm ölkə, həm də ayrı- ayrı rayonlar üzrə aparılır. Proqnozlaşdırma apararkən əhalinin təsərrüfat fəaliyyəti ilə ətraf mühitin qarşılıqlı müvazinətinə diqqət yetirilməlidir. Bu zaman təsərrüfatın daha dinamik xarakterdə olmasını həmişə nəzərə almaq lazımdır. Proqnozların hazırlanmasında beş əsas mərhələ fərqlənir, bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: 1) Regionda mövcud ekoloji vəziyyətin təhlili, ekoloji və digər yarımsistemlər arasında əsas əlaqələrin, “ekoloji diaqnozun” qoyuluşu-regionda ekoloji problemlərin açarının aşkar edilməsi (retrospektiv təhlil); 160 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|