Erdem ve mutluluk
Yüklə 32 Kb. Pdf görüntüsü
|
lendikleri zaman kendilerini suçlu hissetmektedirler. Öfke ve eleştiriye yol açan olayları hastaya hatırlatabilmek için bile uzun bir psikanalitik çalışma gerekmektedir. 38 Ana-babanın hoşuna gitmeyecek bir şey yapmış olmaktan kaynaklanan suçluluk duyguları daha güç anlaşılır ve daha da gizlidir. Bazen çocuğun suçluluk duygusu, ana-babasını yeterince sevmemiş olmasından ileri gelir -özellikle ana-babalar çocuklarının duygularının odak noktası olmayı bekledikleri za- man... Çocuğun suçluluk duygusu, bazen de kendisinden bek- lenen şeyler konusunda ana-babayı hayal kırıklığına uğratma korkusundan ileri gelir. Bu sonuncu nokta özellikle önemlidir, çünkü otoriter bir aile içerisinde ana-babanın takınmış olduğu tavrın temel unsurlarından biriyle ilgilidir. Çağdaş bir baba ile, ailesine tıpkı malını-mülkünü kullandığı şekilde davranma hak- kına sahip olan Romalı bir aile reisi arasındaki büyük farka rağmen, çocukların dünyaya ana-babayı tatmin etmek ve onla- rın hayatındaki hayal kırıklıklarını gidermek için geldikleri duygu- su hâlâ yaygındır. Bu tavrın klasik ifadesini, Sophokles'in Anti- gone adlı eserindeki' Kreon'un baba otoritesiyle ilgili konuşma- sında görüyoruz: Evet oğlum, her konuda babanın tarafını tutmaya hazır olmalısın. Bunun içindir ki insanlar, kendi yuvalarında, görevini bilen çocuklar dünyaya getirmek ve yetiştirmek rçin dua ederler. Düşmana kötülükle karşılık versinler 38 F. Kafka'nın babasına yazdığı ve ondan her zaman niçin korkmuş olduğunu açıklamaya çalıştığı mektup bu konuda klasik bir örnektir. Bakınız: A. Franz Kafka, Miscellany (New York: Twice a Year Press, 1940). 182 ve babalarının dostunu onurlandırsınlar diye: Tıpkı babalarının yaptığı gibi... İşe yaramayan çocuklar dünyaya getiren bir kimse ise, kendi başını derde sokmaktan ve düşmanlarını güldürmekten başka ne yapmış olabilir ki? 39 Bizim otoriter-olmayan kültürümüzde bile, ana-babanın, hayatta elden kaçırmış oldukları fırsatları telafi edebilmek için çocuklarının "bu amaca hizmet etmelerini" bekledikleri görülü- yor. Ana-babalar hayatta başarılı olamamışlarsa, çocuklarının aracılığı ile tatmin olabilsinler diye, çocukların başarılı olması gerekir. Sevilmediklerini hissediyorlarsa (özellikle karı koca birbirini sevmiyorsa), çocuklar bunu da telafi etmek zorundadır; sosyal hayatta kendilerini güçsüz hissediyorlarsa, çocuklarını denetleyerek ve onlara egemen olarak tatmin olmak isterler; çocuklar bu beklentileri yerine getirmiş olsalar bile, yeterince bir şeyler yapamadıkları, bu yüzden ana-babalarını hayal kırıklığına uğrattıkları için yine de kendilerini suçlu hissederler. Ana-babayı hayal kırıklığına uğratma duygusunun özellikle güç anlaşılan ve sık sık karşımıza çıkan bir şekli, "farklı olma" duygusundan ileri gelir. Hep kendi dediklerini kabul ettiren ana-babalar, çocuklarının mizaç ve karakter bakımından kendi- lerine benzemesini isterler. Sözgelişi, öfkeli bir baba, soğukkanlı bir oğlandan hoşlanmaz; fikirler ve kuramsal araştırmalarla ilgilenen bir oğlan, pratik başarılara ilgi duyan bir babayı hayal kırıklığına uğratır -ve bunun tersi olur. Baba, oğluna karşı bir sahip çıkma tavrı takındığı zaman, oğlunun kendinden farklı oluşunu aşağı bir durum olarak yorumlar; çocuk da, babasından farklı olduğu için, kendini suçlu ve aşağı görür ve babasının iste- 39 The Complete Greek Drama, ed.: W.J. Oates - E.O'Neill, j r „ Cilt I (New York: Random House, 1938). ı 1 27 diği gibi bir insan olmaya çalışır; ama kendi gelişmesini balta- lamaktan ve babasının çok kusurlu bir kopyası olmaktan öteye gidemez. Babasına benzemek zorunda olduğuna inandığı için, bu başarısızlık vicdanında bir suçluluk duygusu uyandırır. Oğlan, kendini bu çeşit bir yükümlülük kavramından kurtarmaya ve "kendisi" olmaya çalışırken, çoğu zaman bu "büyük suç"un yarattığı suçluluğun sıkıntısını öylesine ağır bir şekilde duyar ki, özgürlüğünü kazanma gayesine hiçbir zaman ulaşamadan yolun kenarında yığılır kalır. Taşıdığı yük son derece ağırdır, çürıkü yalnızca ana-babası ile uğraşmak, onların hayal kırıklıklarının, suçlamalarının ve isteklerinin altından kalkmak zorunda olmakla kalmaz; aynı zamanda, çocuklardan ana-babalarını "sevmeleri- ni" bekleyen kültürümüzün tümüyle de uğraşmak zorundadır. Buraya kadar söylenenler, otoriter aileye uygun düşmekle birlikte, apaçık bir otoriteye pek az yer veren çağdaş Amerikan ailesi, özellikle şehir ailesi söz konusu olduğu zaman doğru değilmiş gibi görünmektedir. Ama söylemiş olduğum şeyler, temel noktalarda yine de doğrudur. Açık bir otoritenin yerini, burada anonim bir otorite almıştır ve bu anonim otorite apaçık emirlerin yerine geçen heyecan dolu beklentilerde dile gelmek- tedir. Ayrıca, ana-babalar kendilerini otorite olarak görmezler, ama, yine de pazar yerinin anonim otoritesini temsil ederler ve çocuklarının -hem ana-babanın, hem de çocukların boyun eğ- diği- standartlara göre yaşamalarını beklerler. Bir insanın akıldışı bir otoriteye bağımlı olması ve kendini bu otoriteye beğendirmeyi bir görev olarak görmesi, suçluluk duygularına yol açmakla kalmaz; aynı zamanda, bu suçluluk duygusu da bağımlılığı artıracak bir etkide bulunur. Suçluluk duygularının bağımlılığa yol açan ve bağımlılığı artıran en etkili araç olduğu kesindir ve tarih boyunca otoriter ahlâkın sosyal fonksiyonlarından birisi buradan kaynaklanmaktadır. Otorite, yasaları koyan bir güç olarak, kendisine bağımlı olan kişilerin 185 ı 1 27 birçok defa ve kaçınılmaz bir şekilde, bu yasaları bozmaları yüzünden kendilerini suçlu hissetmelerini sağlar. Otoritenin karşısında ister istemez yasaları bozmuş olma suçu ve otorite- nin bağışlanmasına duyulan ihtiyaç böylece suç, suçluluk duy- gusu ve bağışlanma ihtiyacından oluşan sürekli bir zincir yaratır; bu zincir, bağımlı olan kişiyi, otoritenin istekleri karşısında eleş- tirici bir tavır takınacak yerde, köle haline getirir ve bağışlandığı için minnet duymasına yol açar. Otoriteye dayanan ilişkilere sağlamlık ve güç kazandıran şey, suçluluk duygusu ile bağım- lılık arasındaki karşılıklı etkidir. Akıldışı bir otoriteye bağımlı olmak, bağımlı olan kişinin iradesinin zayıflmasına yol açar; aynı zamanda, iradeyi felce uğratabilecek her şey de bağımlılığı artırır. Böylece bir kısır-döngü çıkar ortaya. Çocuğun iradesini zayıflatmak için başvurulan en etkili yöntem, onda bir suçluluk duygusu yaratmaktır. Bu daha ilk çocukluk günlerinde, çocuğun cinsel ihtiyaçlarını gidermek için gösterdiği çabaların ve bu çabaların ilk görünüşlerinin "kötü" bir şey olduğunu çocuğa hissettirmekle başlar. Çocuğun bu gibi çabalarda bulunması kaçınılmaz olduğu için, böyle bir suçluluk duygusu uyandırma yöntemi hemen her zaman başarılı olmak- tadır. Ana-babalar (ve onların temsil ettiği toplum) bir kere cin- sellikle suç arasındaki çağrışımı sürekli kılmayı başardı mı, cinsel içtepiler ortaya çıkar çıkmaz suçluluk duyguları da aynı derecede ve aynı süreklilikle yaratılmış olur. Ayrıca, "ahlâkî" düşünceler başka bedensel fonksiyonları da bozmaktadır. Eğer çocuk, kendisine öğretilen şekilde tuvalete gitmiyorsa, kepdisin- den beklenildiği kadar temiz değilse, büyüklerin gerekli gördüğü kadar yemek yemiyorsa, kötü bir çocuktur. Beş ya da altı yaşındayken çocuk çok yaygın bir suçluluk duygusu edinir, çünkü tabiî içtepileri ile ana-babasının bu içtepilerle ilgili ahlâkî değerleri arasındaki çatışma, suçluluk duygularına yol açan sürekli bir kaynaktır. Yüklə 32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|