Erdem ve mutluluk
Yüklə 32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B. Hümanist Vicdan
Liberal ve "ilerici" eğitim sistemleri bu durumu sandığımız kadar değiştirmemiştir. Açık otoritenin yerini anonim otorite, açık emirlerin yerini "bilimsel" şekilde hazırlanmış formüller almıştır; "bunu yapma" cümlesi "bunu yapmak istemezsin" cümlesi ile yer değiştirmiştir. Gerçekte, bu anonim otorite birçok bakımdan açık bir otoriteden daha fazla baskı yaratabilir. Çocuk artık kendisine otoriter bir şekilde davranıldığının (ana- baba da emir verdiğinin) farkında değildir; otoriteye karşı savaş açamaz ve bağımsızlık duygusuna ulaşamaz. Bilim adına, sağduyu ve işbirliği adına ikna edilmiş ve tatlı sözlerle kandırılmıştır; bu tür objektif ilkelere karşı kim savaş açabilir ki? Çocuğun iradesi bir kere kırıldı mı, suçluluk duygusu başka bir yolla da kuvvetlenmiş olur. Boyun eğdiğinin ve yenilgisinin belli belirsiz bir şekilde farkındadır ve buna bir anlam vermek zorundadır. Şaşırtıcı ve acı veren bir yaşantıyı açıklamaya çalışmaksızın kabul edemez. Bu durumda başvurulan rasyonali- zasyon, prensip olarak, parya sınıfından bir Hintlinin ya da acı çeken bir Hıristiyanın rasyonalizasyonunun aynıdır: Yenilgisi ve zayıflığı, günahlarına karşı bir ceza olarak "açıklanmaktadır." Özgürlüğünü yitirmiş olması gerçeği, suçunun kanıtı olarak rasyonalize edilir ve bu düşünce kültürün ve ana-babanın değer sistemlerinin yaratmış olduğu suçluluk duygusunu artırır. Çocuğun ana-baba otoritesinin baskısına karşı gösterdiği tabiî tepki, Freud'un "Oidipus kompleksinin özünü oluşturan bir başkaldırmadır. Freud, küçük oğlan çocuğun annesine karşı duyduğu cinsel istek yüzünden babasının rakibi haline geldiğini ve bu yarışmadan kaynaklanan endişenin tatmin edici bir biçimde alt edilememesi yüzünden nevrotik bir gelişmenin orta- ya çıktığını düşünmüştür. Çocukla ana-baba otoritesi arasındaki çatışmaya ve çocuğun bu çatışmayı tatmin edici bir biçimde çö- zememesine dikkati çeken Freud, nevrozların köklerine dokun- 186 B. Hümanist Vicdan Hümanist vicdan, kendimizi beğendirmek için didinip dur- duğumuz, beğenmemesinden ise korktuğumuz bir otoritenin içe- mal-edilmiş sesi değildir; her insanda bulunan ve dışarıdan ge- len mükâfat ve cezalardan bağımsız olan kendi sesimizdir o. Bu sesin özel niteliği nedir? Onu niçin dinliyoruz ve nasıl oluyor da ona kulaklarımızı tıkayabiliyoruz? Hümanist vicdan, tüm kişiliğimizin, kendi fonksiyonunu gerektiği şekilde yerine getirmesine ya da getirememesine karşı göstermiş olduğu tepkidir; yalnızca şu ya da bu gibi bir yeteneğin fonksiyonuna karşı değil, insanî ve bireysel varlığı- mızı oluşturan yeteneklerin tümüne karşı gösterilen bir tepkidir. Vicdan, insanî varlıklar olarak fonksiyonlarımızı yargılar; (con- scienta kelimesinin kökünden anlaşılacağı üzere) kendi içimiz- deki bilgidir vicdan, yaşama sanatındaki başarımızı ya da başarısızlığımızı bilmiş olmamızdır. Ama vicdan, bilgi olmakla birlikte, soyut düşünce alanındaki bilgiden fazla bir şeydir. Duygusal bir niteliği vardır, çünkü yalnızca aklımızın değil, tüm kişiliğimizin göstermiş olduğı^ bir tepkidir. Gerçekten de, vicda- nımızın bizi etkilemesi için onun bize söylediği şeyleri bilinçli ola- rak fark etmemiz gerekmez. Tüm kişiliğimizin gerektiği şekilde fonksiyonda bulunması- na ve açılıp gelişmesine yol açan hareketler, düşünceler ve duygular hümanist "rahat vicdan"ın ayırt edici niteliği olan bir iç-onaylamaya, bir "doğruluk" duygusuna yol açar. Buna karşı- lık, tüm kişiliğimiz için zararlı olan hareketler, düşünceler ve duygular da "suçlu vicdan"ın ayırt edici niteliği olan bir rahatsız- lık ve tedirginlik duygusu yaratır. Vicdan, böylece, kendimizin kendimize karşı gösterdiği tepkidir. Bizi kendimize gelmeye, yaratıcı bir şekilde yaşamaya, tam olarak ve uyumlu bir biçimde 189 ı 127 gelişmeye -yani imkânlarımız bakımından neysek, o olmaya- çağıran gerçek benliğimizin sesidir; kişilik bütünlüğümüzün bekçisidir; "haklı ve yerinde bir gururla insanın kendi benliğini güvence altına alma ve aynı zamanda kendisine evet deme gücünü kendinde bulabilmesidir." 40 Eğer sevgi, sevilen kişinin sahip olduğu imkânların onaylanması ve sevilen kişinin biri- cikliğine gösterilen ilgi, bakım ve saygı olarak tanımlanabiliyor- sa, hümanist vicdan da yerinde bir deyişle, kendimiz için göster- diğimiz sevgi dolu bir ilgi ve bakımın sesi olarak tanımlanabilir. Hümanist vicdan, yalnızca gerçek benliğimizin simgesi ol- makla kalmaz; aynı zamanda, hayattaki ahlâkî yaşantılarımızın özünü oluşturan şeyleri de kapsamı içerisine alır. Hayattaki amacımızla ve bizi bu amaca ulaştıracak ilkelerle ilgili bilgiyi de vicdanımızda saklarız; kendi kendimize bulduğumuz ilkeler ka- dar, başkalarından öğrendiklerimiz ve doğru olduğunu anladı- ğımız ilkelerdir bunlar. Hümanist vicdan, insanın kendi-menfaatinin ve kişilik bütünlüğünün ifadesidir; oysa otoriter vicdan insanın itaat etmesi, kendini feda etmesi, görevi ya da "çevreye uyması" ile ilgilenmektedir. Hümanist vicdanın gayesi, yaratıcılık, dolayısıyla mutluluktur, çünkü mutluluğu yaratıcı bir şekilde yaşamaktan ayırmak mümkün değildir. Ne kadar değerli görünürlerse görün- sünler, kişinin başkalarının elinde bir araç olarak kendi kendini baltalaması, "benliğini yitirmesi", mutsuz kaderine boyun eğmiş, cesaretini yitirmiş bir hale gelmesi, kendi vicdanının isteklerine karşı çıkması demektir. Kişilik bütünlüğümüzü ve gerektiği şekilde fonksiyonda bulunmasını bozan her şey, ister düşünce- lerimiz isterse hareketlerimiz söz konusu olsun, hattâ hoş- 40 F. Nietzsche, The Genealcgy of Morals, İt, 3. Heidegger'in vicdan tanımına da bakınız (M. Heidegger, Sein undZeit, 54-60, Halle a.s., 1927). Yüklə 32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|