Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova
Yüklə 3,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 116 Mərkəzin ekspertləri ayda orta hesabla 10 dəfəyə yaxın milli media-məkana çı- xırlar. Mərkəzin şəxsi veb-saytı, dövri mətbuatı olur. Mütəxəssislərə və dövlət hakimiyyəti orqanlarına yönəlmiş kitabları, broşüraları (təxminən 1000 nüsxədə) çap olunur. Nəşriyyat fəaliyyətinə xüsusi diqqət yetirilir, çünki o dövlətdən asılı olmayan məlumat kanalı kimi çıxış edir. Lakin reallıqda informasiya məkanındakı bu mövcudluq heç də proseslərə təsir etmək bacarığı ilə bağlı göstərici deyil. Belə ki, analitikanın nüvəsi olan yenilikçi ideyalar, alternativ təkliflər kimi məhsul o qədər də çox deyil. Bu gün üçün qeyri-dövlət yönlü ABM-lərinin fəaliyyətində canlanma hiss olu- nur. Əsas olan odur ki, onlar ictimai proseslərin subyektlərindən biri kimi fəaliyyət göstərirlər. ABM-lərin müəyyən qədər kadr və intellektual resursu toplanıb, digər ölkələrin tədqiqat təşkilatları ilə əməkdaşlıq təcrübəsi var. Təcrübə göstərir ki, bu strukturlar dövlət tədqiqat müəssisələrindən fərqli olaraq daha çevikdirlər, araş- dırmalar üçün lazımi ekspert ştatı cəlb edə və dövlətə peşəkar hazırlanmış analitik məhsul, yeni qərarlar və onların reallaşdırılması üçün mexanizmlər və texnologi- yalar təklif edə bilərlər. Tam əsaslarla demək olar ki, qeyri-hökumət analitik mərkəzlərinə tələbat var. Bununla yanaşı, bu mərkəzlər cəmiyyətin etimad və inamına malik olub, hakimiyyət və cəmiyyət arasındakı özünəməxsus “intellektual dialoq və körpü” ola bilərlər. Dünya təcrübəsində analoji qurumlar, tədqiqat strukturları analitik məhsul, in- novasion qərarlar, onların reallaşdırılması mexanizmləri təklif etməklə hakimiyyət üçün yeni ideyaların generatoru kimi çıxış edirlər və bu zaman büdcədənkənar vəsaitlərdən istifadə edirlər. Yəni dövlət büdcənin üzərinə “ağırlıq salmadan”, vəsait sərf etmədən lazımi intellektual ehtiyatları cəlb və səfərbər edə bilər. Analitik mərkəzlərin iştirakı zamanı vacib strateji sənədlər (doktrina, kon- sepsiya, proqram və s.) hazırlanır və müstəqil ekspertlər qanun layihələrinin ha- zırlanmasında və ekspertizasında iştirak edirlər. Dünyada ABM ekspertlərinin müxtəlif problemlərlə bağlı (Avropaya inteqrasiya, enerji strategiyası, intellektual mülkiyyətlə bağlı qanunvericilik, söz azadlığı və informasiya təhlükəsizliyi və s.) parlament dinləmələrində iştiraka fəal cəlb edilməsi parlament praktikasına daxil edilib. Onlar vacib dövlət qərarlarının və sənədlərinin hazırlanmasında yaxından iştirak edirlər. Qeyri-hökumət analitiklərinin hakimiyyət orqanları yanında ictimai ekspert şuralarında, parlament komitələri yanında ekspert şuraları da daxil olmaq- la təmsil olunması kimi müsbət təcrübəsi yerli praktikada tətbiq edilir və daha miqyaslı şəkil ala bilər. ABM-lər yalnız intellektual mühit və dövlət aparatı arasında vasitəçi deyil, AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 117 həm də vətəndaş nəzarətinin vasitəsi, ölkə qarşısında duran problemlərin kütləvi müzakirəsinin təşəbbüskarıdırlar. Məhz onların təşəbbüsü ilə cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrində (sosial, iqtisadi, hüquqi, hərbi və s.) islahatlar, seçki qanun- vericiliyi və s. problemlər kütləvi müzakirəyə çıxarılır. Qeyri-hökumət analitik mərkəzləri müstəqil tədqiqatlar apara, eyni problemi müxtəlif mövqelərdən araşdıra, tədqiqat mərkəzləri arasında rəqabət yarada bilərlər ki, bu da tədqiqatların keyfiyyətini yüksəldə bilər. Ümumilikdə isə cəmiyyətdə qeyri-hökumət analitik mərkəzlərinin fəaliyyətinin zəruriliyini dərketmə və onlara inam var. Lakin bu mərkəzlərin “faydalı iş əmsalı”nın daha yüksək olması üçün cəmiyyət və əlaqədar təşkilatlar bu strukturların inkişafına kömək etməli, onların araşdırmalarından səmərəli istifadə etməlidirlər. Hakimiyyətlə səmərəli əməkdaşlıq formalarına gəldikdə, tədqiqat gedişində sorğunu cavablandıran ekspertlərin əksəriyyəti hesab edirlər ki, analitik mərkəzlərin inkişafının qarşısını alan əsas problem hüquqi bazanın boşluğu və cəmiyyətin, müvafiq strukturların onlarla əməkdaşlıqda maraqlı olmamasıdır. Hakimiyyətlə qeyri-hökumət analitik mərkəzlərinin bu strukturlar çərçivəsində əməkdaşlığının nəticələri bir sıra səbəblərlə - strateji planlaşdırma, davamlı layihələr, qarşılıqlı əlaqələr və maliyyə təminatı - şərtlənir və zəifdir. Bu gün qeyri-hökumət analitik mərkəzlərinin inkişafına təsir edən ümumi amillər sırasında daha çox müsbət olan məqamlar var. Xarici donordan asılılığın isə daxili səbəbləri mövcuddur.Azərbaycanın dün- yadakı intellektual rəqabət imkanlarının əsas tərkib hissəsi olan yerli analitik strukturlar bu gün daxili dəstəkdən çox xarici dəstək alır, reallıqda maliyyə disba- lansı mövcuddur. Qeyri-hökumət analitik mərkəzlərinin illik büdcə strukturunun faiz nisbətində xarici qrantlar daxili mənbələri üstələyir. Bu vəziyyətin əsas daxili səbəblərindən biri də qeyri-hökumət analitik mərkəzlərinin fəaliyyət göstərdiyi mühitin təkmilləşməsi ilə bağlıdır. Azərbaycanda “beyin mərkəzləri”nin yeni sistemli modelini formalaşdır- maq məqsədini həyata keçirərkən, dünya təcrübəsindəki ən yaxşı cəhətlərdən bəhrələnməyin, qanunauyğunluqları nəzərə almağın vacibliyi diqqət mərkəzində olmalıdır. Bütün dünyada “beyin mərkəzləri”ni, innovasiya ənənələrini yaradan- lar sırasında orta sinif aparıcı yer tutur. Azərbaycanda bu günə qədər hələlik bu maliyyələşmə üsulu inkişaf etməmişdir, çünki müstəqil biznesmen, qrant verə bilən aktorlar mövcud deyil. Digər resurslar isə (iqtisadi, təşkilati, siyasi və s.) dövlətə məxsusdur. (Təbii ki, demək olar ki, bü- tün özəl biznes strukturlarında, bank sistemlərində belə mənbələrdən maliyyələşən analitik departamentlər burada nəzərdə tutulmur.) Yerli BM-lər Amerika və Avropadakı həmkarlarından onunla fərqlənirlər ki, Yüklə 3,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|