G abduraxmanova

A
В
184

---

Parazit eng intensiv darajasida ikki oylik baliqlami zararlab (700 
nusxagacha), so‘ngra asta-sekin kamayib boradi.
Botriotsefallar kasallangan baliq organizmiga mexanik ta’sir 
ko‘rsatib, ichakning tiqilib shiliq pardasini yalligMantirishga, hatto 
organizmning zaharlanishiga sabab boMadi. Parazitning patogenlik 
ta’siridan baliqlaming harakatchanligi, oziqlanishi susayadi, qomi 
kattalashib, jabralari oqaradi va oriqdaydi.
Kasallangan baliqni yorib ichagidan topilgan ko‘zg‘atuvchini ко‘rib 
kasallik aniqlanadi. Ushbu kasallikning oldini olish uchun profilaktik 
kurashishda botriotsefalyoz bilan zararlangan baliqlami xo‘jaliq 
hovuzlariga boshqa xo‘jaliklardan iqlimlashtirmaslik kerak. Shuningdek, 
tarkibida 1% fenasal boMgan siprinotses bilan davolash uchun uni ozuqa 
sifatida berish, hamda karp, oq amur, oq do'ngpeshona baliqlarining 
kamala, fenotiazin, fenasol bilan degelmintizatsiya qilish adabiyotlarida 
yozilgan.
Karp baliqlari ajratilgan havzalarda yosh baliqlami qishlatish uchun 
ajratishdan oldin yoki 
bahorda o'stirib semirtiruvchi 
havzaga 
haydashdan ilgari davolanadi. Botriotsefalyoz birinchi marta paydo 
boMgan xo‘jaliklardagi zararlangan yosh baliqlami hammasini tutib, 
qaynatib so‘ng cho'chqa yoki narrandalarga beriladi. Botriotsefalyoz 
yuqqan havzalami quritish, melioratsiya oMkazish, tagini haydash 
hamda 1 ga zax yerga 25 s dan ohak sepish tavsiya qilinadi.
Sestodasim onlar (C estodaria) sinfi. Sestodasi-monlaming tuzili- 
shidagi ayrim belgilari tasmasimon chuvalchanglarga o‘xshaydi, ya’ni 
ularning ham hazm qilish organlar sistemasi boMmaydi. Lekin farq 
qiladigan belgilari ham ko‘p. Sestodasimonlarning lichinkasi likofora 
deyiladi va unda 6 ta emas, balki 10 ta embrional ilmoqlari boMadi. 
Lichinka serkomerasi ko'pincha voyaga yetgan davrida ham saqlanib 
qoladi.
Sestodasimonlarning tanasi bo'gMmlarga boMinmagan. Jinsiy 
apparati ham bitta, markazlashgan boMadi. Ular germafrodit boMib, juda 
ko‘p follikulyar urug'donlari va bitta ikki boMakli tuxumdoni bor. 
Sariqdonlari rivojlangan, bachadoni alohida teshik bilan tashqariga 
ochiladi. Jinsiy qini rivojlangan.
Sestodasimonlar sinfining turlari unchalik ko‘p emas. Ular baliqlar 
va sudralib yuruvchilardan - toshbaqalaming tana bo‘shligMda parazitlik 
qiladi.
185

---

Sestodasimonlaraing tanasi bargsimon yoki kamarga o'xshash, 
uzunligi 2 -5 sm atrofida boMadi. Yopishuvchi o'rganlari boMmaydi. 
Rivojlanishi xo‘jayin almashtirish yoMi bilan boradi.
Oraliq xo‘jayinlari qisqichbaqasimonlardan - yonlab suzarlar 
(Amphipoda)
va ayrioyoqlar 
(Mysidacea)
turkumlari vakillari hisobla­
nadi. Likofora lichinkasi ushbu qisqichbaqasimonlar tana bo‘shligMga 
kirib, o ‘zgarishlarga uchraydi va morfologik jihatdan jinsiy voyaga 
yetgan shaklga yaqin boMgan lichinkalik davriga aylanadi. Oraliq 
xo‘jayin orqali asosiy xo‘jayin oshqozoniga tushgan lichinka xo‘jayin 
tana bo‘shligMga o ‘tadi va o ‘sib voyaga yetadi.
MDH mamlakatlarida osyotrsimon baliqlarda parazitlik qiladigan 
sestodasimonlarning tipik vakili - amfilina 
(:Amphilina foliacea)
keng 
tarqalgan. 
Amfilina foliacealar
Amphiilidea turkumiga kiradi (52-rasm).
Amfilinaning tanasi bargsimon, uzunligi 5 sm. Voyaga yetgani 
ichakda emas, balki xo‘jayinining tana bo'shligMda parazitlik qiladi va 
osyotrsimon baliqlarga katta zarar yetkazadi.
Shuningdek, ximeralar (akulasimon baliqlar) ichagida sestodasi­
monlar sinfiga kiruvchi Girokotilidlar (Gyrocotylidea) turkumi vakillari 
ham parazitlik qiladi.
52-rasm. Anifilina 
(Amphilina foliacea)’.
1 - bachadon teshigi;
2 - urug‘donlar; 3 - bachadon; 4 - sarig'donlar, 5 - tuxumdon; 6 - ootip;
7 - jinsiy qin; 8 - jinsiy qin teshigi; 9 - erkaklik jinsiy teshigi;
10 - urug‘ yoMi.
186

---

Girokotilidlar tanasining keyingi qismida yopishuv diski, oldingi 
qismida esa kichikroq so‘rg‘ichi boiadi. Metamorfoz orqali rivojlanadi. 
Lichinkasining keyingi qismida serkomerasi bo‘ladi.
Girokotilidlar monogeneyalar bilan tasmasimon chuvalchang- 
laming tuzilishi belgilarini o ‘zida mujassamlashtirgan oraliq formalar 
hisoblanadi.
P a ra z it yassi chuvalchanglar bo‘yicha test topshiriqlari
t*
Yassi chuvalchanglar qanday tuzilgan? 1-tanasi bargsimon.
2-tanasi tasmasimon. 3-ikki tomonlama simmetriyali. 4-tana bo‘shlig4i 
birlamchi. 5-ichki organlari g ‘ovak biriktiruvchi tocqimadan iborat.
6-ayirish, hazm qilish, jinsiy va nerv sistemalari bo‘ladi. 7-ayrim jinsli.
8-germafrodit. 9-radial simmetriyali: A-2,4,5,7,9; B-1,2,5,6,8; V-1,2, 
4,5,6,8; G-1,3,4,7,8; D-4,5,6,7,9.
2. Yassi chuvalchanglarning p arazit yashashga moslashish 
belgilarini ko‘rsating: A-tanasi yassi. B-hazm qilish sistemasi 
rivojlangan. V-yopishuv organlari rivojlangan. G-bir qancha turlarining 
hazm qilish organlari bo‘lmaydi. D-jinsiy organlari kuchli rivojlangan. 
E-tanasi bo‘g‘imlarga bo‘lingan. J-serpusht, ko‘p nasi qoldiradi. Z-ha- 
rakatlanish organlari boMmaydi. I-tanasi juda kichik. K-tanasi yirik. L-li- 
chinkalik davrida ko‘payadi. M-germafrodit.
3. Yassi chuvalchanglar tipi qanday sinflarga b o iin a d i? A-kip- 
rikli 
chuvalchanglar. 
B-tasmasimon 
chuvalchanglar. 
V-ipsimon 
chuvalchanglar. G-qilsimon chuvalchanglar. D-to‘garak chuvalchanglar. 
E-so‘rg‘ichlilar. J-ko‘p tuklilar. 3-monogoniyalar. I-sestodasimonlar.
4. Yassi chuvalchanglar tipi sinflari va u larga tegishli 
vakillarini ju ftlab ko4rsating: A-kiprikli chuvalchanglar. B-so‘rglich- 
lilar. V-monogoniyalar. G-tasmasimon chuvalchanglar: 1-daktilogirus, 
girodaktilus, 2-exinokokk, cho‘chqa tasmasimon chuvalchangi, 3-mu- 
shuk ikki so‘rg‘ichlisi, jigar qurti, 4-planariya, ichagi ko‘p shoxchali.
5. So(rg £ichlilarning hayot kechirishi va rivojlanishi uchun xos 
xususiyatlarni ko‘rsating: A - xo‘jayin almashtirmasdan rivojlanadi. 
В - tashqi parazit. V - oraliq xo‘jayini ko‘pincha umurtqasiz hayvonlar. 
G - asosiy ho'jayini umurtqali hayvonlar. D - asosan jinsiy va qon
# 
aylanish organlarida parazitlik qiladi. G - asosan hazm qilish organlarida 
parazitlik qiladi.
6. So‘rg ‘ichlilar sinfi uchun xos xususiyatlarni ko(rsating:
1-ichagi uch shoxli, 2-so‘rg‘ichi 2 ta, 3-so‘rg6ichi 2 ta yoki 4 ta,
187

---

4-so‘rg‘ichi yo‘q, 5-so‘rg‘ichi old va qorin tomonida, 6-so‘rg‘ichlari 
tanasining oldingi uchida, 7-ichagi ikki shoxchali, 8-tanasi kipriklar 
bilan qoplangan, 9-ichagi yo‘q, 10-tanasi bo‘g‘imlarga boMinadi,
11-jinsiy sistemasi har bir bo'gMmda takrorlanadi, 12-erkin yashaydi,
13-parazit: A-1,2,8,13; B-2,5,11,12; V-3,6,9,10,11; G-2,5,7,13; D-1,4, 
8