G abduraxmanova
Yüklə 288 Kb. Pdf görüntüsü
|
| (Echinococcus granulosus
). Mahsuldor hayvonlarga va odamlarga juda katta zarar keltiradigan tasmasimon chuvalchang- lardan yana biri exinokokk (Echinococcus granulosus) hisoblanadi. Voyaga yetgan exinokokkning shakli tasmasimon boMib, uzunligi 2-6 mm atrofida, tanasi skoieks va 3 -4 bo‘gMmdan iborat. Skoleksida 4 ta 173 so‘rg‘ichi va xartumi bor. Xartumi ikki qator joylashgan, 28 tacha xitinli ilmoqchalar bilan qurollangan. Skoleksdan keyingi birinchi va ikkinchi bo‘g‘imlari germafrodit bo'lib, unda 50 ga yaqin urug'don, urug‘ tashuvchi naycha, jinsiy bursa, tuxumdon, melis tanachasi va qin joylashgan. Oxirgi yetilgan bo‘g‘imi 400-800 ta tuxum bilan to'lgan bo‘ladi (46-rasm). 46-rasm . Exinokokk (Echinococcusgranulosus) ning rivojlanish sikli sxemasi. Voyaga yetgan tasmasimon exinokokk it va boshqa go‘shtxo‘r yirtqich hayvonlaming ichagida 6 oy, ba’zan 1 yilgacha yashashi mum kin. Exinokokkning yetilgan oxirgi bo‘g ‘imlari asosiy xo'jayini axlati bilan tashqariga chiqariladi va bu bo‘g ‘imlar faol harakat qilib, 5-25 sm gacha bo'lgan masofani bosib o ‘tib, yem-xashak hamda boshqa narsa- larga o ‘z tuxumlarini sochadi. Oraliq xo‘jayin!ar, ya’ni qo‘y, echki, qoramol, tuya, cho‘chqa va boshqa o ‘txo‘r hayvonlar exinokokk tuxumlarini yem-xashak bilan yutib, bu parazitni o'zlariga yuqtiradi. Mazkur hayvonlar ichagida tuxumdan ajralgan 6 ilmoqli lichinka - onkosfera tezda ichakni teshib qonga o'tadi, so‘ng hayvonlaming o'pkasi, jigari, buyragi va boshqa organlariga borib joylashadi. Bu organlarda exinokokk pufagi hosil bo'ladi. U juda sekin va uzoq o ‘sib, tobora kattalashib boradi. 174 Exinokokkning pufakli shakli 10-30 yilgacha ham o‘sishi mumkin. Pufak ichida exinokokk lichinkasi taraqqiy etadi va bosh qismi ichka- risiga qayrilgan ilmoqchali shakllar hosil boMadi. Exinokokk pufaklari bilan zararlangan organlaming hajmi kattalashib, shakllari o‘zgarib ketadi. Exinokokk pufaklari no‘xatdek, yong‘oqdek, olmadek, yosh bola boshiga teng keladiganlari va undan ham katta bo‘ladi. Masalan, exi nokokk pufagi bilan zararlangan sigir o ‘pkasida og‘irligi 32 kg, jigarida esa 64 kg keladigan finna topilganligi va bunday finnadan 43 litrdan ortiq suyuqlik olinganligi fanga ma’lum. Bunday miqdordagi suyuqlik xo‘jayinining organizmini albatta kuchli zaharlaydi. Demak, exinokokk pufagi, birinchidan, hajmining katta bo‘lishi, ikkinchidan, birinchi pufak ichida ko‘p miqdorda ikkinchi tartibdagi mayda pufakchalarining bo‘li- shi va har qaysi pufakchaning ichida bir nechtadan bo‘lajak tasmasimon exinokokkning boshlari - skolekslari bo'lishi bilan boshqa tasmasi- monlaming finnasidan farq qiladi. Xullas, pufak va pufak ichidagi qiz pufakchalarda lichinkalaming soni 10 tadan. 1000 tagacha bo‘Iadi. Asosiy xocjayinlari exinokokk pufagi bilan zararlangan organiami iste’mol qilish natijasida ularning ichaklarida exinokokk pufakchalaridagi skolekslardan jinsiy voyaga yetgan tasmasimon exinokokk hosil boMadi. Exinokokk asosiy xo‘jayini ichagiga tushgandan 70-100 kundan keyin jinsiy voyaga yetadi va tuxumlarini chiqaradi. Exinokokk keltirib chiqiirndignn kasallik exinokokkoz deb ataladi. Bu kasaliik yer yuzining initi minlaqalarida keng tarqalgan. MDH mamlakatlarida hamma rcspublikalar ehorvachilik xo‘jaliklarida keng tarqalgan va chorva- chilikka hamda inson sogMigiga katta zarar yetkazadi. Ilmiy ma’lumot- larga qaraganda, exinokokk bilan kasallangan bir bosh qo‘ydan ocrtacha 2,5 kg go‘sht, 300 g yog‘, 100 g jigar va 400 g ocpka hamda jun mahsulotlari kam olinadi. Exinokokkning lichinkali (pufakli) shakli odamlarda ham ko‘plab uchraydi. Masalan, Urugvayda 10 yil mobay- nida 3780 odam exinokokkoz bilan kasallangan. MDHda exinokokkoz Ukraina, Gruziya, Ozarbayjonda va 0 ‘rta Osiyo mamlakatlarida odamlarda uchrab turadi. Exinokokkning pufakli shakli faqat jarrohlik yo‘li bilan olib tashlanib davolanadi. Shuning uchun ham bu kasallikka qarshi kurashishning yagona choralaridan biri - profilaktika tadbirlari, ya’ni kasallikning kelib chiqishiga yo4l qo‘ymaslikdir. Buning uchun daydi va qarovsiz itlaming sonini kamaytirish kerak. Chorvachilik xo‘jaligidagi hamda ov itlarini muntazam ravishda degelmintizatsiya 175 qilish, y a’ni gijjaga qarshi dorilar berib turish kerak. So‘yilgan mollar- ning exinokokk pufaklari bilan kasallangan organlarini itga bermasdan, yo‘qotish hamda zararsizlantirish lozim. Odamlar aksariyat hollarda itlarga yaqinlashganda, ulami silaganda, boshqa go‘shtxo‘r hayvonlami ovlaganda, terisini shilganda exinokokk tuxumini o‘ziga yuqtirib oladi. Chunki itlaming va boshqa go‘shtxo‘r hayvonlarning junida ko‘plab exinokokk tuxumlari boMadi. Shuning uchun ham odamlar sanitariya-gigiyena qoidalariga qattiq rioya qilishlari hamda itga ehtiyot boMib muomala qilishlari kerak. Exino- kokkozni aniqlash asosan immunologik usullar orqali olib boriladi. Bu kasallik rentgen usulida ham aniqlanadi. Yuqorida qayd etlgan tasmasimon chuvalchanglardan tashqari, anoplosefalida (A noplocephalidae) oilasiga mansub chuvalchang lardan ham chorva mollari katta zarar ko‘radi. Bu oilaning vakillari ham voyaga yetgan davrida tuyoqli sut emizuvchilarning, jumladan, chorva mollardan - qo‘y, echki, qoramol, ot va tuyalaning ichagida parazitlik qiladi. Respublikamizning turli mintaqalarida chorva mollaming ichagida anoplosefalidalar oilasiga kiruvchi: Moniezia, Thysaniezia, Avitellina, Anoplocephala, Paranoplocephala va Stilesia avlodlari turlari parazitlik qiladi. Monieziyalardan — Yüklə 288 Kb. Dostları ilə paylaş:
|