G abduraxmanova

(Ligula intestinalis
) voyaga 
yetg an davrida baliqchilar, loyxo'raklar va boshqa suvda suzib yuruvchi 
ham da su v bo‘yida botqoqliklarda yashovchi qushiar ichagida parazitlik 
qiladi. L iguialam ing tanasi proglottidalarga bo'linm aydi, am m o ulam ing 
tanasida uzunasi b o 'y lab k o ‘p m arta takrorlanadigan germ afrodit jinsiy 
organlari boMadi. V oyaga yetgan ligula tanasining uzunligi 15-100 sm 
atrofida, ikki uchi ingichkalashgan. T anasining oldingi tom onida ikkita 
botiridiyasi bor (39-rasm ).
39-rasm . K a m a r chuvalchang yoki ligula 
(Ligula intestinalis)
ning 
rivojlanish sikli: 1-jinsiy yetuk ligula; 2-tuxumi; 3-koratsidiy; 
4-proserkoid; 5-siklop; 6-pleroserkoid bilan zararlangan baliq.
Ular ikkita oraliq xo'jayin orqali rivojlanadi. Tuxumi qush tezagi 
bilan birga suvga tushadi. Tuxum suvga tushgach, undan 5 -9 kundan 
keyin kipriklar bilan qoplangan lichinka-koratsidiy chiqadi. Koratsidiy
162

---

suvda 1—2 kun yashaydi. Uni birinchi oraliq xo‘jayin-diaptomus, 
sikloplar yutib yuboradi.
Qisqichbaqasimonlar tana b o'shlig'ida koratsidiylami qobig'i 
yorilib, ichidan 6 ilmoqli lichinka - onkosfera chiqadi.
Onkosfera qisqichbaqasimonlar tana bo‘shlig‘ida proserkoid degan 
lichinkaga aylanadi. Proserkoid 10-15 kunda yetiladi. Ligulaning 
ikkinchi oraliq xo‘jayini chuchuk suv baliqlarining har xil turlari bo‘lib, 
ular proserkoid bilan zararlangan diaptomus va sikloplar bilan 
ovqatlanganda, bu lichinkalarni o‘zlariga yuqtiradi va baliqlaming gavda 
bo‘shlig‘ida 12-14 oydan keyin ligulaning uchinchi lichinkalik dlavri 
pleroserkoidga aylanadi. Bu lichinkalar baliq tanasida 2 -3 oy parazitlik 
qiladi.
Pleroserkoidning uzunligi 5 0 -8 0 sm atrofida boMadi. Pleroser- 
koidlar dastlab baliqlam ing terisini teshib tashqariga chiqadi va 
baliqlam ing ko‘plab qirilib ketishiga sababchi boMadi. Ligulalar bilan 
ko‘pincha karpsimon baliqlardan 0 ‘zbekiston suv havzalarida qora baliq 
(marinka), zog‘ora baliq, leshch, qizil ko‘z baliqlar zararlanadi. 
Umuman, ligulalar keltirib chiqaradigan kasallik ligulyoz deb atalib, suv 
havzalaridagi baliqchilik xo'jaliklariga katta zarar yetkazadi.
Suvda va botqoqliklarda yashovchi qushlar (ko‘k qo‘ton, baliqchi, 
loyxo'rak, o ‘rdak va boshqa qushlar) kasallangan baliqlam i yeb, bu 
chuvalchangni 
o'zlariga 
yuqtiradi. 
Pleroserkoid 
qush 
ichagiga 
tushgandan 2 -5 kundan keyin jinsiy voyaga yetadi va tuxum qo‘ya 
boshlaydi. Parazit qush organizmida qisqa, ya’ni 3 -4 hafta parazitlik 
qiladi, so‘ngra organizmdan tabiiy holda chiqarib tashlanadi.
Invaziyaning manbai bo‘lib baliqxo‘r qushlar hisoblanadi. Hovuz 
xo‘jaliklarida baliqlaming zararlanishi 40-100 % ga yetadi. Karp va oq 
am ur chavoqlari zooplanktonlar bilan oziqlanganda ligulyoz bilan 
kasallanishi mumkin. Agar ular kattaroq yoshda ushbu kasallikka 
chalinsa, bu hovuzda zoobentosning yetishmasligidan yoki sun’iy 
ozuqalarning mavjud emasligidan va shuning uchun zooplakton bilan 
oziqlanishga majburligidan dalolat beradi. Kasallikning avjga chiqishi 
va baliqlam ing nobud bo‘lishi odatda bahorda va yozda qayd etiladi. 
Chunki bu vaqtda plerotserkoidlar ju d a faollashadi. Kasallangan 
baliqning qom i shishib, ushlab ko‘rilganda ju d a qattiq bo'ladi. Kasai 
baliqlar suvning yuzasiga suzib chiqadi, oziqlanmay qo‘yadi v a vazni 
bo'yicha sog'lom baliqlardan ancha ortda qoladi.
Z anjirsim onlar 
(
Cyclophyllidea)
turkum i 
vakillarida gavda 
to ‘lig‘icha bo‘g ‘imlashgan. U lam ing yetilgan bo‘g‘imlardagi bachadoni
163

---

yopiq holda tuzilgan, em brional taraqqiyoti bachadonda kechadi, 
tuxum da paydo bo‘lgan lichinka - onkosfera oraliq xo‘jayinlari iste’mol 
qilm aguncha tuxumdan tashqariga chiqmaydi. ikki xo‘jay in ishtirokida 
rivojlanadi, oraliq xo‘jayini organizmida pufaksim on lichinka paydo 
boMadi.
Q o ram o l tasm asim o n chuv alch an g i