Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Arend və vita activa
821
laqqıltıda və söyüşlərdə ifadə olunan yoxsullaşması insanın mahiyyətinin yoxsullaşmasını göstərir. Haydeggerə görə, bəşəriyyətin avanqardında olan alimlər və ya siyasətçilər deyillər, şairlərdir! Şairlər poetik olaraq düşünən filosoflardır - insanın gizli və sirrli mahiyyətinin ifadəçiləridirlər. Haydegger antik polisdə, mühazirə auditoriyasında və ya elmi laboratoriyada baş verən rasional diskussiyalara xüsusi əhəmiyyət vermir. Bu müzakirələr onların təm-təraqlı olmasına baxmayaraq əslində, mühüm məna daşımır. Haydegger filosof-şair olaraq, tarixə nəzəri tədqiqatın bir predmeti olaraq yanaşmır. O, daha çox onunla bağlı olaraq mühakimə yürüdür və bizim tarixin başlanğıcında Sözün meydana çıxmasını özü üçün təsəvvür etməyə səy edir. Müasirliyin və onun köklərinin apolitik tənqidçisi rolunda çıxış edərək, o, "eykosla", ev təsərrüfatı ilə bağlı olan həyat formalarının ardıcıl tərəfdarı olaraq qalır. Haydegger üçün həyatın kəndli formaları, fermerin və sənətkarın gündəlik fəaliyyəti şəhər həyatına, onun özgələşməsinə və doğma torpağa bağlılığın olmadığına nisbətən daha az tənəzzülə uğramışdır və daha həqiqidir. O, kənd həyatını şəhər həyatına nisbətən müqayisə olunmaz dərəcədə böyük ilhamla nəzərdən keçirən "torpaqçı" mütəfəkkirdir. Haydegger ona xas olan "ikiqat refleksiv" (doppelt reflektvierte) yanaşma (müzakirə olunan məsələnin müqəddimələrin və sonra bu müqəddimələrin müqəddimələrin və i.a. aydınlaşdırılmasını nəzərdə tutan) ilə özünəməxsus bir tərzdə "doğma yerlərin mütəfəkkiri" (Heimat-Denker) kimi çıxış edir: insan öz ev təsərrüfatı (oikos) barədə ağır düşüncələrə (logos) və qayğılara dalaraq poetik mənada doğma torpaq üzərində yaşayır. Lokal və xarakterik olanda Haydegger əsl həqiqiliyi (və eyni zamanda universallığı) görür. Haydegger adi mənada öz mövqeyini əsaslandırmır. Bunun üçün dil kifayət qədər deyildir (hələ də?). Amma Haydegger nəyin mühüm olduğu barədə poetik formada bizə məlumat verməyə səy edir. Beləliklə, müasirliyin və onun məbələrinin Haydegger tərəfindən tənqidi poetikliyin köməyi ilə ifadə olunmuşdur.
Hanna Arend və ya Arendt (Hannah Arendt) yəhudi intellektuallarının o nəslinə məxsusdur ki, buraya Markuze, Adorno və Valter Benyamin (Walter Benjamin, 1892-1940) aiddirlər. O, 1906-cı ildə Hannoverdə anadan olmuş və Şərqi Prussiyada Köniqsberqdə (indiki Kalininqradda) boya-başa çatmışdır. 1920-ci illərdə Arend Haydeggerin, Husserlin və Yaspersin rəhbərliyi altında fəlsəfəni
822
öyrənmişdir. On səkkiz yaşlı birinci kurs tələbəsi olarkən, o, bu zamanlar özünün başlıca əsəri olan “Sein und Zeit”ı tamamlayan Haydeggerlə yaxından tanış olmuşdur. Beş il sonra o, Avqustin
müdafiə etmişdir. 1933-cü ildə Hitlerin hakimiyyətə gəlməsindən sonra antinasist fəaliyyətinə görə həbs olunmuşdu. Sonradan Parisə getmiş və bir qədər sonra isə, 1940-cı ildə ABŞ-a mühacirət etmişdir. O, 1977-ci ilə ömrünün sonuna qədər burada qalmışdır. Arend XX əsrin məşhur siyasi mütəfəkkirləri sırasına daxildir. Lakin onu hansısa siyasi cərəyana aid etmək çətindir. "Sol" və ya "sağ", "radikal" və ya "mühafizəkar" kimi işarələr onun fəlsəfəsinin xarakteristikası üçün yaralı deyildir. Arend hər şeydən çox müstəqil mütəfəkkir olmaq istəyirdi, bu və ya digər fəlsəfi "izmin" nümayəndəsi olmaq istəmirdi. Arend üçün siyasət bizim çox vaxt şahidi olduğumuz kimi hakimiyyətə və zorakılığa, birinin başqaları üzərində nəzarətinə aid edilə bilməz. Parlament hakimiyyəti uğrunda və ya hakimiyyət koridorlarında nüfuza malik olma uğrunda mübarizə də həqiqi mənada siyasət deyildir. Siyasətin mahiyyəti debatlarda, müzakirələrdə və antik yunanların praksis adlandırdıqlarındadır. Arendin məqsədi siyasətin o konsepsiyasının dirçəldilməsindən ibarətdir ki, o, çox vaxt sıxıntılara və unudulmaya məruz qoyulmuş, amma hələ də daimi imkan olaraq özünü tarixdə aşkar etməkdədir. Burada siyasət yunan polisi nümunəsinə uyğun olaraq, ictimai fəaliyyətdə iştirak kimi nəzərdə tutulur. Arend həqiqi ictimai həyatın təzahürünü Amerikan inqilabında (1776), Paris kommunasında (1871), birinci dünya müharibəsindən sonrakı sosialist hərəkatında, macar qiyamında (1956), vətəndaş hüquqları uğrunda amerikan hərəkatında və Parisdə tələbə çıxışlarında (1968) görür. Bütün bu hadisələr üçün ümumi olan o, idi ki, onların buna qədər siyasətdən kənarda qalan və ya siyasi marqinal vəziyyətində olan iştirakçıları öz fərdiliklərini ifadə etməyi bacarmışdılar və siyasi azadlığın yeni ölçüsünü yaratmaqla özlərini spontan olaraq təşkilatlandırmışdılar. Arendə görə, bu, aktiv həyatın (vita activa) ali formasıdır. O, siyasi partiyalar tərəfindən həyata keçirilən və nəzarət altında saxlanılan siyasətlə az maraqlanır. Parlamentli demokratiya, siyasi "sövdələşmələr" və xüsusi maraqları ifadə edən siyasət də onu həmçinin, az məşğul edirdi. Arendin niyyətini daha yaxşı anlamaq üçün onun başlıca əsərində (“Vita activa 467
467 “Vita activa” ilk dəfə 1958-ci ildə (Chicago) ingilis dilində “The Human Condition” adı altında çapdan çıxmışdır. Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|