Hacı Əhməd-Cabir Hacı İsmayıl oğlu

 
177 
13,8%, kəpəkli unda isə 19,3%-dir. 
Dənin  kəpək  hissəsində  sellüloz  və  hemisellüloz 
kimi  həzm  olunmayan  karbohidratlar  vardır.  Lakin  bu 
maddələrin  qəbizliyin  aradan  qaldırılmasında  əhəmiy-
yəti  vardır.  Çünki  sellüloza  mədə-bağırsaq  sistemində 
qidanın  hərəkətini  nizamlayır.  Eyni  zamanda  buğda 
ununda  və  ondan  hazırlanmış  çörəkdə  B  qrupu  vita-
minləri də vardır. 
100 qram kəpəkli undan çörəkdə 0,12 mq ribofla-
vin - B
2
; 0,5 mq tiamin  - B
1
, 4,5 mq niasin – PP; 350 
mq  piridoksin  -  B
6
;  30  mq  fol  turşusu  -  B
9
;  1,1  mq 
pantoten turşusu – B
3
 - vitaminləri vardır.
 
 
100  qram  kəpəksiz  undan  çörəkdə  0,04  mq 
riboflavin - B
2
; 0,1 mq tiamin - B
1
; 1,0 mq niasin - PP; 
45 mq piridoksin - B
6
; 15 mq fol turşusu - B
9
; 0,3 mq 
pantoten turşusu – B
3
 vitaminləri vardır.
  
Göründüyü  kimi  kəpəksiz  undan  hazırlanan 
çörəkdə vitaminlərin miqdarı kəpəkli undan hazırlanan 
çörəyə  nisbətən  4-8  dəfə  azdır.  Yediyimiz  çörəyin 
tərkibində  vitaminlərin  az  olması  bir  çox  xəstəliklərə 
səbəb olur. Tiamin çatışmazlığı iştahanın pozulmasına, 
tez  yorulmağa  və  sinir  sisteminin  pozulması  ilə 
nəticələnir. Əgər digər qidalarla da tiamin çatışmazlığı 
olarsa insan “beri-beri” xəstəliyinə tutula bilər.  
Çörəyin tərkibində Na, Ca, K, P, Fe kimi mineral 
maddələr  də  vardır.  Mineral  maddələrin  miqdarca 
nisbəti də  kəpəkli undan çörəkdə  daha  yaxşıdır. 40-50 
yaşından  sonra  insanlarda  vitamin  və  mineral  maddə 
çatışmazlığı  daha  çox  özünü  göstərir.  Çünki  kəpəksiz 
undan  hazırlanan  çorəklə  uzun  müddət  qidalananlarda 
bağırsaq  xəstəliyinə  səbəb  olan  qəbizlik  daha  çox 
müşahidə edilir. 

---

 
178 
Çörəyin  necə  yeyilməsi  barədə  islamda  bəzi 
göstərişlər vardır. 14 əsr öncə Peyğəmbərimiz (s.ə.v.), 
buğdanın  üyüdüldükdən  sonra  ələnmədən,  kəpəkli 
yeyilməsini  tövsiyə  etmişdir.  Müasir  dövrdə  bu 
göstərişlərin  hikməti  çoxsaylı  kimyəvi  və  biokimyəvi 
tədqiqatlarla  təsdiq  olunmuşdur. Çünki,  artıq deyildiyi 
kimi  buğda  kəpəyi  B
1, 
B
2, 
B
3, 
B
6, 
B
9, 
PP  vitaminləri  ilə 
zəngindir.  Eyni  zamanda  kəpəkdə  olan  sellüloza  və 
hemisellüloza  mədə-bağırsaqda  qidanın  həzmini  və 
hərəkətini nizamlayır. 
Ulu  Peyğəmbərimiz  (s.ə.v.)  çörəyi  kiçik  tikələrə 
bölərək  yeyilməsini  məsləhət  görmüşdür.  Çörəyi  bir 
əllə  kəsmək,  dişləyərək  yemək  olmaz.  Çörək,  iki  əllə 
tutulub xırda tikələrə kəsilməli və aramla çeynənilərək 
yeyilməlidir.  İnsanın  ağız  və  mədə  vəzilərinin  ifraz 
etdiyi şirənin tərkibində sellülozanı parçalayan ferment 
yoxdur.  Lakin  çeynəmə  ilə  sellüloza  xırdalanır  və 
qidanın  tərkibində  mexaniki  rol  oynayaraq  qidanın 
mədə-bağırsaq sistemində hərəkətini nizamlayır. 
Yeməyin  ağızda  çeynənilməsi  də  vacibdir.  Bu 
xüsusda  müdriklərin  kəlamlarında  deyilir:  “Ağzına 
aldığını isit və yaxĢı-yaxĢı çeynə. Yeməyi ölçü ilə ye, 
zira insan hər vaxt az yeyib az içməlidir”.  
Ərzurumlu  İbrahim  Haqqı  demişdir:  “Səhhətini 
qorumaq  istəyən  kiçik  loxmalar  almalı  və  yaxĢı 
çeynəməlidir”.  “Yeməkdən  sonra  ciddi  hərəkət 
etmək olmaz, yeməkdən dərhal sonra hamam qəbul 
edilməməlidir”. 
“Yeməkdən  sonra  çox  hərəkət  də  etməyiniz, 
bunun  zərərini  çəkərsiniz”  deyərək  Peyğəmbərimiz 
(s.ə.v) yeməkdən sonra ciddi hərəkətlərin insana zərərli 
olduğunu  vurğulamışdır.  O,  Həzrət  yeməkdən  sonra 

---

 
179 
dərhal  yatmamağı  məsləhət  görmüşdür.  Çünki  bu 
zaman  qidanın  həzmi  çətinləşir.  Yeməyi  ayaq  üstə  və 
uzanan  yerdə  yeməyi  də  Peyğəmbərimiz (s.ə.v)  günah 
sayırdı.  Çünki  belə  halda  qida  borusunun  insan 
orqanizmində anatomik yerləşməsi qidanın həzminə və 
hərəkətinə mənfi təsir göstərir. 
 
Çörək haqqında qısa oçerk 
 
Insanlar  hələ  15  min  il  bundan  əvvəl  –  Mezolit 
dövründə  yabanı  dənli  bitkilərdən  qida  kimi  istifadə 
etmişlər. Sonralar dəni daş ilə narın hala salaraq su ilə 
qarışdırmaqla  duru  unlu-dənli  sıyıq  hazırlamışdılar. 
Daş  dövründə  yaşamış  insan  daha  sonra  müəyyən  et-
mişdir  ki,  yabanı  dənlər  qovrularkən  daha  asanlıqla 
yarma  halına  salınır  və  ondan  hazırlanmış  sıyıq  daha 
dadlı olur. 
Bir neçə minilliklər ötmüş, əkinçilik inkişaf etmiş-
dir.  Qədim  insan  bir  dəfə  öz  buğdasını  əkib  becərdiyi 
yerdə  öz  vətənini  tapmış  və  oturaq  həyat  tərzi  keçirə-
rək məskunlaşmışdır. Bu zaman müxtəlif əl dəyirman-
ları  ixtira  olunmuş,  təndir  meydana  çıxmışdır.  Qədim 
misirlilər,  assuriyalılar,  yəhudilər,  personlar  və  digər 
xalqlar  müxtəlif  üsullarla  çörək  bişirməyə  başlamış-
dılar.  Bizim  uzaq  əcdadlarımız  tərəfindən  bişirilmiş 
çörək  boz  rəngli  kökə  şəklində  olmuşdur.  Belə 
kökələrin  bişirilməsi  ilə  yer  üzərində  çörəkbişirilmə 
tarixinin başlanğıcı qoyulmuşdur. 
5-6  min  il  bundan  əvvəl  qədim  Misirdə  çörək 
mayaları  və  süd  turşusu  bakteriyalarından  istifadə 
olunmaqla  ilk  dəfə  məsaməli  çörək  bişirilmiş  və 
müasir çörəkbişirmə texnologiyasının  əsası qoyulmuş-
dur.  K.K.Timiryazev  bu  barədə  yazmışdır:  “Yaxşı 

---