Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
GREGORİAN KIPÇAKLARIN DİL YADİGÂRLARI Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK Giresun Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi E-mail: erdelel@yahoo.com, altinkaynak@mynet.com: Tel (GSM): 0 532 396 88 83 Özet Gregorian Kıpçak metinleri, bazılarının iddia ettiği gibi İkinci Dünya Savaşı esnasında yok olmamıştır. Metinler değişik ülkelerin müze ve arşivlerini zenginleştirmektedir. Gregorian Kıpçaklar konuştukları dili Hıpçak Tili, Kıpçak Tili, Kıpçakların Tili, Bizim til, Tatarça olarak adlandırıyorlar. Tebliğimizde Gregorian Kıpçaklara ait metinlerin bulun- duğu ülkeleri ve bu ülkelerdeki metinlerden kısa alıntıları takdim edeceğiz.
65 Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK Giriş Bizanslıların özel gayretleri ve baskıları neticesinde Ermeni Devleti XI. yüzyıl ortalarında yıkıldıktan sonra Ermenilerin önemli bölümü Gür- cistan, Anadolu’nun güneyleri ve Kırım’a göçmüşlerdir. XIII ve XIV. yüz- yılda Kırım’da Kefe, Solhat ve Sudak belli başlı Ermeni yerleşim merkez- leriydi. Sudak Kıpçak Devleti’nin de en önemli ticaret merkezidir. Kırım’da yaşayan Bu Ermenilerin bir kısmı Kral I. Leos’un davetiyle Batı Ukrayna’ya ve Galiçya’ya yerleşmişlerdir. Daha sonra Polonya Ermenileri olarak anı- lan Ermeniler bunların torunlarıdır. Ukrayna Ermenilerinin merkezi 1496 tarihinden itibaren Kamenets-Podolsk şehri idi. 1883 yılında Kamenets’e giden Kuşneryan isimli bir Ermeni, dönüşünde yazdığı yazıda; Bu Ermeni- ler kendi ince ve nazik dillerini bırakmış, ülkelerini talan edenlerin dilleri- ni benimsemiştir demektedir 1 . Tabiiki biz bu görüşe katılmıyoruz. Gregorian Kıpçaklarına mahsus, Ukrayna’da karşılaştığımız ilk metin bilgilerini Çernovtsi’de bulduk. İkinci merkezimiz ise Luvov oldu. Luvov Devlet Arşivi’nde bu metinlerin varlığını biliyorduk. İkinci olarak bu me- tinlerden Kuvov Müzesi’nde de olduğu ortaya çıktı. Gerekli izinleri dost- lar sayesinde alarak işe başladık. Bize kolaylığı gösteren ise Raksolana’nın soyundan geldiğini iddia eden Anna Semenuk idi. Kendisi tıp dalında dok- tor iken bu işi bırakmış ve 1932-1933 yılları arasında açlıktan ölen Ukra- 1 Talat Tekin, Ermeni Alfabesi ile Türkçe, Tarih ve Toplum Dergisi, 4 Nisan 1984, s.246. 66 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER inler ile ilgili çalışmalara adamış. O da bir Ukrain aktivisti… Yani Ukrain milliyetçisi. Çernovtsi’de Gregorian Kilisesi kırmızı tuğladan inşa edilmiş. Şim- dilerde konser salonu olarak kullanılıyor. Bu Kilise binası tarihte ilk defa bir Gregorian papazın intiharını görmüş. XVIII. yüzyılda bina ahşap imiş. Papazın intiharından sonra Burada ibadet edilemez gerekçesiyle kilise ya- kılmış. Yakanlar belli değil. Bir rivayete göre Ermeni Papaz, Rus Çarı’nın baskısına dayanamadığı için intihar etmiş. Çar da yanan binayı yeniden ve tuğladan inşa ettirmiş. Ancak o gün bu gündür içinde ibadet edilmiyormuş. Yanan kilise ile birlikte Gregorian Kıpçak Türkçesi metinlerin de yandı- ğı söylenmektedir. Yine bu yanan kilisenin yanında bulunduğu söylenen, Türklerin yaptığı ahşap caminin de yandığı ayrıca kayıtlarımız arasında yer almaktadır. Gregorianlık, bir mezhebe verilen addır. Bu mezhep İznik Konsülü’nden sonra oluşturulmuştu. Ermenilerin millî mezhebidir. 1850’lere kadar Gre- gorianlık bir cemaatken Türk, Fars, Arap ile Hayk kavminden insanlar da bu cemaatin içinde yer almıştı. Ermeni kelimesi yukarılarda, yükseklerde yaşayan, dağlı anlamında kullanılmaktadır. 1850’li yıllardan sonra bu ce- maat siyasî bir kimliğe büründürülüp Gregorianlık ve Hayklık birleştiri- lir
2 . Son çalışmalara göre de Anadolu’daki isyancı grupların içinde Türk soylular da vardır. Örnek olarak Karabağ ve Ermenistan Ermenilerinin antropolojilerinin birbirinden farklılığı gösterilebilir. Bugünkü manada Er- meni kültürü içinde yoğun bir Türk kültür birikimine rastlamamız da gö- rüşlerimizi doğrular. Ermeniler, doğrudan doğruya Gregorianlık mezhebi- ne giren Türkler tarafından Türk kültürü ile tanışmışlardır. Taş işçiliğinde kullanılan motifl er ve mimarî üslûp ile Âşuh/Âşıklık geleneği de bunların içinde sayılabilir 3 . Bir başka mesele ise, kültürel ve ticarî ilişkiler ne kadar yoğun olursa olsun, din önemli bir faktördür ve Deşt-i Kıpçak’taki toplum, dinsizlikle suçladığı bir toplumun dilini benimseyemez. Hele hele Polonya ve civarı ülkelerde, bu kültürel yoğunluktan uzaklaşmış olmalarına rağmen Kıpçak Türkçesi devam ettiriliyor ise bunu başka bir şekilde izah etmemiz gerekecektir ki o da bu insanların Kıpçak olmalarıdır. Kırım’da Gregorian nüfusun en yoğun olduğu bölge Kefe idi. XV. yüzyılın ikinci yarısında buradaki Gregorianların nüfusu 35-40 bin civa- rındaydı. İkinci büyük yerleşim merkezi ise Sudak idi. Karasubazar, Kez- 2 Abdurrahman Küçük, Ermeni Kilisesi ve Türkler, Ankara 1997. 3 Yaşar Kalafat, Farklı Dinî İnançlara Mensubiyet İtibariyle Türk Halk İnançları Çalışmala- rında Metod ve Teori, Türksoy, S.X, Eylül 2003, s.29-30.
67 Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK lev, Akmescit, İnkerman, Surhat gibi vilâyetlerde de Gregorianlar yaşa- maktaydı. II. Katerina döneminde Kırım’dan çeşitli vaatlerle çıkarılan Hıristi- yanlar arasında Ermeniler de vardı 4 ve bunlar da Hayk dilini pek bilmiyor- lardı. İbadet dilleri de Türkçe idi. Kırım’dan 12 492 Gregorian kadın ve erkek ayrılmıştı. Büyük göçe katılmayanların da büyük çoğunluğu, Grego- rian mezhebinden olanlardı ve bunlar tüccar, esnaf ve sanatkâr sınıfından toplam 228 kişi idi 5 .
taya götürür. Bunlara Müslüman Türklerin Galagavurları (Kale Kafi rleri) adını vermeleri de Anadolu Müslüman Türklerinin, kendi ırkından gelse de Müslüman olmayanların topunu birden yabancı sayması, dışlaması ne- tice itibariyle onların hatası olarak ortada durmaktadır. Dr. Aleksandr Nikolayeviç Garkavets’e göre Ukrayna’da bulunan Ermenilerin Türkçe konuşanları XI. asrın ortalarında Hıristiyanlığı kabul eden ve yabancı isimler alan putperest Kıpçak halkıdır. Gregorian Hıris- tiyanlığı kabul ettiler ve Ermenilerle karıştılar. Ona göre Urumlar da put- perest Kıpçaklardandır. Bunlar XI. asrın ortalarında Hıristiyanlığ’ı kabul etmişler ve Grekçe isimler alıp, Bizans İmparatorluğu’nun vatandaşlığını ve himayesini de kabul etmişlerdi. Diğer bir grup ise Hazarlarla birleşerek Musevîliğ’i kabul ettiler. Kalan Kıpçaklar ise Müslümanlığ’ı kabul ederek Kırım Tatarlarıyla karıştılar 6 . Kalafat’a göre Gregorian Türklerin büyük çoğunluğu Oğuz soylu idiler 7 . Gregorian Kıpçakların Batı Ukrayna veya Luvov’a gelişlerinin nasıl olduğu hakkında değişik kaynaklar farklı görüşler ileri sürmektedir. Anadolu Selçukluları döneminde Anadolu’dan Kırım’a ve oradan da XIII. asırda Luvov bölgesine gelinip yerleşildiği 8 , XIV. asırda ilk Gregorian Kilisesi’nin (1361) kurulduğu bilinmektedir. Bulundukları bölgede halen bir kısmının yaşadığı ve o dönemlere ait belgeleri muhafaza eden mer- kezlerin olduğu da bilgilerimiz arasındadır. XVIII. yüzyılın sonlarında bu bölgede cebren Hıristiyanlaştırılmış Tatarlar da vardı. 4 İvan Cuha, Odissea Mariupolskih Grekov, Vologda 1993, s.155-157. 5 Cuha, a.g.e., s.158. 6 Aleksandır Garkavets, Turkskiye Yazıki na Ukraine, Almaata 1988, s.18-19. 7 Kalafat, a.g.m., s.29. 8 Tuncer Gülensoy, Türkçe El Kitabı, Ankara 2000, s.299.
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|