HəSƏn bəy rumlu əHSƏNÜt-təvariX
Yüklə 8,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şahrux sultanın getməsindən sonra Azərbaycanda baş vermiş hadisələr haqqında söhbət
- Qara Osman Bayandurun əhvalının cüzi bir qismi və onun Mardin qalasına qoşun çəkməsi haqqında söhbət
103
mışdılar. [Türkmanlar] bir sıra piyadaları və süvariləri həlak torpağı üzərinə salıb, fillərə çoxlu yaralar vur- dular. Onlar hətta öz döyüş atlarını qadınların dayandıqları yerə qədər çapdılar və neçə qatar dəvəni qabaqla- rına salıb apardılar. Şahrux padşah bu halı müşahidə etdikdə filləri irəli qovub, bir dəstəni də mərkəzdən on- lara qarşı vuruşmağa göndərdi. Fillər dünyanı dolaşan küləklər kimi irəli atıldılar və qraniti deşən dişləri ilə bahadırların bədənlərini dəlmə-deşik etdilər. Nəzm
“O meydanda qorxusuz-hürküsüz fillər, Dişlə vurub böldülər adamı iki yerə. Fillərin iş görən xortumu, İki yüz məhşər şeypurunu xatırladırdı Dayanmadı heç kim fil səflərinin önündə, Bağlamadı bir kəs Nil dəryasının qabağını” 528 .
Əmir İbrahim Cahanşah və Mirzə Rüstəm də səy göstərdilər və aslan kimi vuruşdular. Sol cinahda (cəvanğar) Əmir Əlaədin Əleykə Kükəltaş, Əmir Firuzşah Tərxan və Əmir Fərmanşeyx öz yerlərini qorudu- lar. Mirzə İsgəndərin sağ cinahı onlara hücum etdi. Onlar Əmir Butanı və Xoca Məhəmməd Müşərrəf Sim- nanini hərbçilikdən yaxşı başı çıxmayan bir dəstə ilə birlikdə qətlə yetirdilər. Türkman qoşunlarının qiyaməti xatırladan ardıcıl həmlələri nəticəsində az qaldı ki, qalibiyyətli ordu öz qaydasına və adətinə zidd olaraq qa- çış yolunu tutsun.
O əsnada Şahrux padşah buyurdu ki, meydanın ortasına çadır qursunlar və o həzrət ildırım rəftarlı atından enib, günorta namazını qılaraq yenidən ata mindi və mərkəzdə qərar tutdu. O əsnada Əmir Şahməlik buyurdu ki, sevinc nağarası vursunlar və söz yaydı ki, Mirzə İsfahanı tutmuşlar. Türkmanlar bu yalan xəbəri eşitdikdə məəttəl və pərişan oldular. Mirzə Baysunqur düşmənin zəifliyindən agah olduqda böyük bir ordu ilə rəqibin üzərinə getdi. Şahrux padşah beş min süvarini onlara köməyə göndərdi. Özü isə bütün qoşunla birdən həmlə etdi. Gərgin bir döyüş baş verdi. Mirzə İsgəndər çoxlu səy göstərdi ki, öz ordusunun nizam-in- tizamını qorusun, amma buna nail olmadı. Zərurət ucbatından o, fərar vadisinə üz qoydu. Şahruxun ordusu onları təqib edib bir çoxlarını iti qılınc zərbəsi ilə həlak torpağı üzərinə sərdi 529
. Beyt
“Qılınc zərbəsi ilə onları ikiyə bölürdü, Bununla da onların sayını artırırdı. Gah onları zərbə ilə parçalayırdı, Gah onları yerlə yeksan edirdi”.
Osman bəy, Məhmat 530 Səədlünü əsir tutdu. Onun oğlu Əli bəy isə Məhmat bəy Səədlünün oğlu Pir- qeybi tutdu. Onları Şahrux padşahın nəzərləri qarşısına gətirdilər. O həzrət Ulu Tanrıya şükürlər edib İraq, Fars, Xorasan, Kirman, Xuzistan, Ümman sahilləri, Mavəraünnəhr, Kaşğar, Toxarıstan, Qəzneyn və Kabil vilayətlərinə, Sind 531
və Hind diyarlarına fəthnamələr göndərdi.
Ertəsi gün köç etdi. Yol əsnasında dünyanın fatehi olan şahın nəzəri türkman əsirlərinə düşdü. O, ha- mısına yaxşı davranıb, Xoy yolundan Təbrizə gələrək o diyarın idarəçiliyini Qara Osmanın oğlu Əli bəyə tapşırdı. Ramazan [ayının] (09.09-08.10.1420) əvvəllərində müvəffəqiyyət və səadətin müşayiəti ilə Sulta- niyyədə cah-calalla dayandı. Zaman şairlərindən biri bu hadisə haqqında demişdir: Nəzm
“İsgəndər bizim qoşunumuzu vurdu və qaçdı, Bizim şahımız məmləkəti tutdu və aradan çıxdı”.
Zəfərə yoldaş olan hökmdar Qəzvinə çatdıqda, Mirzə İbrahim və Mirzə Rüstəm icazə alıb öz ölkələ- rinə yola düşdülər. Şəvval [ayının] 19-da (27.10.1420) [Şahrux] səadət və uğurla Herat şəhərinə daxil oldu.
528 Burada döyüş fillərinin həmləsi, Nil çayının daşdığı vaxt yaranan qarşısıalınmaz sellə müqayisə edilmişdir. 529 Şahrux bu qələbəni h. 824-cü ilin şaban / m. 1421-ci ilin avqust ayının başlanğıcında əldə etmişdir (Nəvai, şərhlər, s.255). 530 Məhmat – Məhəmməd adının türkləşmiş formasıdır (Nəvai, şərhlər, s.255). 531 Sind – Pakistanda tarixi vilayət.
104
Şahrux sultanın getməsindən sonra Azərbaycanda baş vermiş hadisələr haqqında söhbət Elə ki Şahrux padşahın fərmanı ilə Qara Osmanın oğlu Əli bəy Təbrizdə yerləşdi, o əsnada Qara Yu- sif Türkmanın oğlu İsfahan bəy ucsuz-bucaqsız bir ordu ilə hərəkət bayrağını Təbriz tərəfə qaldırdı. Əli bəy müqavimət göstərməyə taqət gətirməyib Diyarbəkr tərəfə fərar etdi və yolda döyüşə-döyüşə kürdlərin əlin- dən xilas olub atasına qovuşdu. İsfahan mirzə tam əzəmətlə darüssəltənə 532
Təbrizə daxil oldu və Əlincəq qa- lasını da mühafizə etdi.
Bu əsnada Mirzə İsgəndər Tovuq və Kərkükdə idi. O, bu xəbəri eşitdikdə Təbriz tərəfə hərəkət etdi. Mirzə İsfahan o yüksək şanlı padşahın gəlməsi üzündən fərar atını altına çəkib Ərzuruma 533
və Avnik qalası- na getdi. Onun da fərar etməsindən sonra İsgəndər Sökmənabadda 534 dayandı və həmin məqamda Kürdüstan hakimləri onun dərgahına gəldilər.
O məkandan köç edib Aladağa yönəldi, oradan Mingöl yaylağına 535 getdi və ov təşkil etdi. Bitlis əmirlərini tutub Kürdüstana yönəldi. Bitlis hakimi olan Şəmsəddin bəyi qalanın qapısına göndərdi ki, qalanı təslim etsinlər. Əmir Məhmat qalanı vermədi. Ona görə də Mirzə İsgəndər onun əmirlərindən bəzilərini qətlə yetirib Əxlata yönəldi. Əxlatda da yaxşı cavanlar vardı. Onlar da qalanı bağlayıb müxaliflik etməyə başladı- lar. Mirzə İsgəndər, Əmir Şəmsəddini qalanın ətəyinə göndərdikdə, Əmir [Şəmsəddin] kəmərini belindən açıb yenidən bağladı. Onun belə etməkdə məqsədi qalanın qorunmasına işarə etmək idi 536
. [Mirzə İsgəndər] bacarıqlı və çevik cavanları qala ətrafında qoyub Bitlisə yollandı. Qara Osman Bayandurun əhvalının cüzi bir qismi və onun Mardin qalasına qoşun çəkməsi haqqında söhbət
Mirzə İsgəndərlə savaşdan sonra Qara Osman, Şahrux padşahdan izin alıb Diyarbəkrə qayıtmışdı. O ucsuz-bucaqsız bir qoşun toplayıb Mardin qalasını mühasirə etdi. Taxılı [heyvanlarına] yedirib, tarlaları yan- dırdı. Oradan da qəfil bəla kimi Ərzincan üzərinə getdi. O diyarda da bir sakin qoymadı. O zaman Trabzon 537
538 və mancanaq tərtib etdilər. O əsnada oğlu Yaqub bəy Kəmaxdan hüzura gəldi və Qarahisar 539
onun soyurğalına 540
əlavə edildi. O qalanı tutmağın çətin olduğunu aydınlaşdırdıqları zaman geri qayıdış təbilini vurdular. [Qara Osman] Həmiddə qışlaq etdi və o şə- hərin idarəçiliyini İnaq Həsənə, Bayburdu isə qardaşı oğlu Qutluğ bəyə verdi.
532 Darüssəltənə – “sultanlıq məkanı”, “səltənət evi”, səltənətin mərkəzi, hansısa bir qüdrətli Şərq monarxik dövlətinin paytaxt şəhəri. 533
Ərzurum – Türkiyənin şərqində, Ərzincanla Qars arasında, Qarasu çayı kənarında yerləşən şəhər. 534
İran Azərbaycanında, Xoy şəhərinin şərqində, Türkiyə sərhədinə yaxın bir yerdə olub, Xoya bir-iki mənzil məsafədə idi. Buranın qurucusu Əxlat şahlarından Sökmən əl-Qütbidir və həmin məkan onun adı ilə bağlıdır. Sökmənabada türkcə Sökmən ovası da deyilirdi (Öztürk, şərhlər, s.146). 535
Mingöl yaylağı – Türkiyədə, Araz çayının mənbəyində yerləşən yaylaq (Xacə Zeynalabidin Əli Əbdi bəy Şirazi. Təkmilətül- əxbar, s.31). 536
Bu xəyanətinin müqabilində Mirzə İsgəndər, Əmir Şəmsəddini ölümlə cəzalandırdı (Nəvai, şərhlər, s.257). 537
Trabzon – Türkiyənin Qara dəniz sahillərində şəhər. O zamanlar burada bızanslıların Komnenlər sülaləsinin başçılığı ilə Trab- zon Rum dövləti mövcud idi. 538 Ərradə – üzərinə top qoyulmuş araba. Ola bilsin ki, burada üzərinə mancanaq qoymaq üçün istifadə edilən arabalardan bəhs edi- lir. 539
Qarahisar – bugünkü Girəsun vilayətinin Şəbinkarahisar ilçəsi nəzərdə tutulur. 540
Soyurğal (monqol-tatar dilində “ehsan, bəxşiş, hədiyyə, güzəşt” deməkdir) – monqollar dövründə meydana çıxmış və irsən ötü- rülən feodal torpaq mülkiyyətidir. Meydana gəldiyi ilk dövrlərdə hərbi əyanlara iri ərazilər şəklində soyurğal verilirdisə, Səfəvilər za- manında aparılan mərkəzləşdirmə siyasəti nəticəsində hərbi əyanlara irsi mülkiyyət olan soyurğal əvəzinə müvəqqəti mülkiyyət olan tiyulların verilməsinə başlandı. Səfəvilərin hakimiyyəti dövründə soyurğalların həcmi xeyli kiçilmişdi. Artıq bütöv vilayətlər deyil, kiçik ərazilər, ayrı-ayrı kəndlər soyurğal kimi verilirdi, həm də soyurğallar artıq hərbçilərə deyil, əsasən din xadimlərinə, alimlərə və inzibati işçilərə bağışlanırdı (daha ətraflı bax: И.П.Петрушевский. Очерки, с.145-183; О.А.Эфендиев. Институт «сойургал» и централистическая политика правителей Аккоюнлу и первых Сефевидов // Формы феодальной земельной собственности и владения на Ближнем и Среднем Востоке. Москва, 1979, c.168-175). Yüklə 8,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|