HəSƏn bəy rumlu əHSƏNÜt-təvariX
Rum diyarında baş vermiş hadisələr haqqında söhbət
Yüklə 8,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rum diyarında baş vermiş hadisələr haqqında söhbət
- 824-CÜ İLDƏ (1421) BAŞ VERMİŞ HADİSƏLƏR HAQQINDA SÖHBƏT Misir padşahı Sultan Əşrəfin Diyarbəkrə qoşun göndərməsi
- 825-Cİ İLDƏ (26.12.1421 – 14.12.1422) BAŞ VERMİŞ HADİSƏLƏR HAQQINDA SÖHBƏT
105
Rum diyarında baş vermiş hadisələr haqqında söhbət
Bu il Rum padşahı Sultan Məhəmməd ordu və yaraqla Əflaq diyarına yönəldi və Tuna (Dunay) çayı kənarında dayandı. Yergög qalasını 541
təmir etdi. Qasım bəy İsfəndiyaroğlunu igidlik meydanının bahadırla- rından ibarət bir dəstə ilə kafirlər diyarına basqın etməyə göndərdi. Əflaq hakimləri iş bacaran elçilərini bol peşkəşlə o yüksək şanlı padşahın dərgahına göndərib üzrxahlıq və bağışlanmaq xahişi ilə ağız açdılar. Ərz et- dilər ki, “bizim nə həddimiz var ki, sultana qarşı müxaliflik edək?!” Şeir “Hələ sən atanın belində olarkən, sənin qılıncının xəyalı, Dövlət və din düşmənlərini ortadan ikiyə bölərdi. Sənin nizən zəmanə həşəratlarını udub yeyər, Necə ki, Kəlimin 542
əsası cadugərlərin cadusunu udmuşdu”.
Ona görə də Sultan Məhəmməd onların təqsirlərindən keçib o diyardan döndü və Samsun 543 qalasını fəth etdi. O əsnada Amasya şəhərində olan oğlu Sultan Murad İskilibə 544
yönəldi, [Elxani hökmdarı] Sultan Əbu-Səid Bahadır xan zamanından orada qalmış moğol və tatar camaatını köçürüb Rumeliyə apardı və onları Məhəmməd bəy Minnətoğluya tapşırdı.
Həmçinin bu il Börklücə Mustafa adlı bir şəxs peyğəmbərlik iddiasına düşdü və bir dəstə avam ca- maat onun dərgahına toplaşdı. O, Aydın 545
diyarını ələ keçirdi və adamlarının sayı təqribən üç min nəfərə çatdı.
Bu xəbər Sultan Məhəmmədə çatdıqda oğlu Sultan Muradı və Bayəzid paşanı daş ürəkli bir ordu ilə o yoldan çıxmış azğını dəf etməyə göndərdi. Onlar çoxlu döyüşdən sonra o bədbəxt yaramaza qalib gəldilər və Qaraburnu (Qaraburun) 546 mövqeyində onu bütün mürtədlərlə birlikdə qətlə yetirdilər. Bayəzid paşa bir dəstə igidlə Manisaya 547
gəldi. Orada bir dəstə yəhudi ilə birlikdə müxaliflik edən Kamal adlı bir yəhudini qətlə yetirdi.
Həmçinin bu il Simavna qazısının oğlu 548 hakimiyyət (səltənət) iddiasına düşdü. Sultan Məhəmməd onu dəf etmək üçün çoxlu qoşun göndərdi. Onlar onu Seresdə 549
tutub [sultanın] dərgahına göndərdilər və Mövlana Xəlilin fitvası ilə öldürüldü. Həmçinin bu il Sultan Məhəmməd Bursada ali bir imarət tikdirdi və Ədirnə şəhərini paytaxt (darül- mülk) etdi. Bundan əvvəl isə Osmanlı (Ali-Osman) padşahları Bursada qışlaq edirdilər. 824-CÜ İLDƏ (1421) BAŞ VERMİŞ HADİSƏLƏR HAQQINDA SÖHBƏT Misir padşahı Sultan Əşrəfin Diyarbəkrə qoşun göndərməsi
Bu il Misir padşahı Sultan Əşrəf öz böyük əmirlərindən olan Tanrıvermişi altı minbaşı ilə Diyarbək- rə göndərdi. Onlar Hələbdən keçib Birəyə 550
çatdılar və Fərat çayı üzərində körpü bağlayıb suyu adladılar. Ruha (Urfa) qalasına yönəldilər. O əsnada bir dəstə cəsur cavanla orada yerləşmiş Qara Osman Bayandurun oğlu Habil bəy qaladan çıxıb döyüşə və vuruşa hazırlaşdı. Misirlilər bir həmlədə onu məğlub etdilər. Habil bəy qalaya sığındı.
541
Tehran nəşrində Bərkuk yazılmış, M.Öztürk tərəfindən (Ankara nəşri, s.147) Yergög şəklində düzəliş verilmişdir. Yergög (Yer- gögü) qalası – Bolqarıstanın şimalında, Dunay çayı sahilində, Rusçuk (Ruse) şəhəri yaxınlığında yerləşir. 542 Kəlim – Musa peyğəmbər. 543 Samsun – Türkiyənin Qara dəniz sahilində şəhər. 544 İskilib (İskilip) – Türkiyənin Çorum vilayətinin bir ilçəsi. 545 Aydın – Türkiyənin cənub-qərbində, Egey dənizi sahillərində vilayət. 546 Qaraburun – Türkiyənin İzmir vilayətində bir ilçə. 547 Manisa – İzmirdən şimal-şərqdə şəhər. 548 Osmanlı şeyxlərindən olan Şeyx Bədrəddin Mahmud nəzərdə tutulur. Börklücə Mustafa və Torlaq Kamal onun müridləri olmuş- lar (Nəvai, şərhlər, s.259). Simavna – Ədirnə yaxınlığında yerləşən və hazırda Yunanıstanın tərkibində olan bir kənddir. 549
Seres (Serez) – Yunanıstanın Orta Makedoniya bölgəsində bir şəhərdir. 550
Birə (Birəcik) – Türkiyənin cənub-şərq bölgəsində, Şanlıurfa ilə Qaziantep arasında, Fərat çayı sahilində şəhər. 106
O zaman Qara Osman Urumsaray 551 yaylağında idi. O, bu xoşagəlməz xəbəri eşitdikdə çoxlu ordu ilə misirlilərin üzərinə yollandı. [Misir] qoşunu Qara Osmanın gəlişindən xəbər tutduqda qalaya hücum etdi və qalanın ətəyində yerləşən Ruhanın köhnə hasarını aldı. Qara Osmanın oğlu Habil bəyin ürəyini tamamilə qorxu bürüdü. O, yaxşı danışıq qabiliyyətinə malik elçilərini bol peşkəşlə misirlilərin yanına göndərib aman istədi. Əhd-peyman bağlandıqdan sonra o, qaladan çıxdı. Qulamlar onu tutub mülazimlərini gedər-gəlməzə göndərdilər. Habil bəyi isə özləri ilə Misirə apardılar.
Bu il Bəsrə 552 , Vasit və Şüştər hakimi Sultan Üveys ibn Şahvələd ibn Şeyx Əli ibn Sultan Üveys İl- kani Bağdada qoşun çəkdi. O zaman Şahrux sultanın qorxusundan fərar edərək Şah Məhəmmədin yanına Bağdada getmiş Cahanşah Türkman onu dəf etməyə tələsdi. Onların arasında böyük bir müharibə baş verdi. Çoxlu döyüşdən və vuruşdan sonra Sultan Üveys əsir tutulub qətlə yetirildi.
Bu il Uluğbəy Səmərqənd şəhərinin ortasında ali bir mədrəsə bina etdirdi, oraya çoxlu mülk vəqf etdi və rəsəd (rəsədxana) tikdirdi.
Həmçinin bu il Sufi-oğlan, Büraqın yanına gəlib çoxlu mallar gətirdi. O zaman Şir Məhəmməd-oğlan və Sarıq-oğlan qələbəlik bir dəstə ilə Cətədən 553
fərar edib Səmərqənd ətrafına gəldilər. Ona görə də Mirzə Uluğ bəy bir dəstə bahadırla onların üstünə gəlib, onları tutaraq geri döndü və Şir Məhəmməd-oğlana hörmət göstərib onu Cətəyə yolladı.
Bu il Azərbaycandan Dəli Əhməd Türkman xeyli ordu ilə Sultaniyyəyə gəlib, o şəhəri qarət edərək qənimətləri Təbrizə göndərdi. Dəli Əhmədlə Xoca İlyasın mülazimləri arasında gərgin bir döyüş baş verdi. Dava-dalaşdan sonra Dəli Əhməd məğlub oldu və onun əksər mülazimləri öldürüldü. O, qohum-əqrəbasız qalıb çoxlu məşəqqətlə Azərbaycana qaçdı.
Həmçinin bu il Şahrux padşahın oğlu Mirzə İbrahim düşməni məhv edən bahadırlarla hərəkət bayra- ğını Xuzistana doğru qaldırdı. O diyarın valisi olan Sultan Mahmud ibn Şahvələd ibn Şeyx Əli ibn Sultan Üveys İlkani ərəb diyarı tərəfə qaçdı. Mirzə İbrahim sultan o diyarı ələ keçirdi.
Bu il Şahrux padşahın Xətaya getmiş elçiləri Herata gəldilər. Onların getməsinin təfsilatı belədir 554 :
Zilqədə [ayının] 16-da (04.12.1419) darüssəltənə Heratdan çıxdılar və zilhiccə [ayının] 9-da (27.12.1419) Bəlxə çatdılar. 823-cü ilin məhərrəm [ayının] başlanğıcına (17.01.1420) qədər yağıntı və soyuq səbəbindən orada qaldılar. Ondan sonra köç edib, məhərrəm [ayının] 22-də (07.02.1420) Səmərqəndə yetiş- dilər. Onlar oraya çatmazdan iki ay öncə böyük əmir Uluğ bəy Kürəkan öz elçiləri Sultanşahı və Məhəmməd Bəxşini getməkdə olan xətaylılar camaatı ilə birlikdə göndərmişdi. Eyni zamanda, Əmirzadə Süyurqatmışın Ərğudaq adlı elçisi, Əmir Şahməlikin Ərdüvan adlı elçisi, Bədəxşan şahının Xoca Tacəddin adlı elçisi top- laşdılar və səfər [ayının] 10-da (25.02.1420) Xətay elçiləri ilə birlikdə darüssəltənə Səmərqənddən yola düş- dülər. Rəbiüləvvəl [ayının] 4-də (19.03.1420) Daşkəndə, 11-də (26.03.1420) isə Seyrama çatdılar. Rəbiüssa- ni [ayının] başlanğıcında (15.04.1420) Moğol elinə daxil oldular. Orada gözəl çəmənlər vardı və bahar fəsli idi. Hər gün köç edirdilər. Qəflətən xəbər gəldi ki, Üveys xan, Şir Məhəmməd-oğlanı qətlə yetirmək üçün ça- ğırmışdır, Qul Məhəmmədlə bəzi moğol əmirləri bu səbəbdən Üveys xana yağı (düşmən) olmuşlar və el bir- birinə dəymişdir. Elçilər qorxuya düşdülər və köç etdilər. Ondan sonra xəbər gəldi ki, o fitnə yatmışdır və
551
Urumsaray – Ərzincanın şimalında bir kənd olub, indiki adı Məcidiyyədir (Öztürk, şərhlər, s.149). 552
Bəsrə – İraqın cənubunda, Dəclə və Fərat çaylarının qovuşduğu Şəttülərəb çayı üzərində mühüm liman şəhəri. Vasit – İraqda, Bağdadla Bəsrə arasında, Dəclə çayı hövzəsində bir vilayətdir. 553 Cətə – Monqolustandadır (Nəvai, şərhlər, s.311). 554 Həmin elçilik heyətinin tərkibində olan Mövlana Qiyasəddin Naqqaş bu barədə bir səyahətnamə qələmə almışdır. Onun səyahət- naməsi daha sonra Teymuri tarixçilərindən Hafiz Əbrunun “Zübdətüt-təvarix” və Əbdürrəzzaq Səmərqəndinin “Mətləüs-səədeyn” əsərlərinə daxil edilmişdir. Ağqoyunlu dövründə, h. 900 / m. 1494-95-ci ildə Ərdistan daruğası Zeynəddin Nurəli bəy Mahmudlunun əmri ilə Hacı ibn Məhəmməd Ərdistanlu tərəfindən farscadan türkcəyə tərcümə edilmişdi (Ш.Мустафаев. Тимуридское посольст-
rindən əxz etmişdir. Yüklə 8,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|