HəSƏn bəy rumlu əHSƏNÜt-təvariX
Yüklə 8,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
111
növ rəngli libaslar geyindirmişdilər. Onun adına Sekemuni-Fu deyirlər. Dəstə-dəstə kafirlər gəlirlər və o bü- tün qarşısında başlarını yerə qoyurlar.
Bundan başqa, həmin imarətin bayırında karvansara otaqları kimi bir-birinin böyründə yerləşən, hər biri bir bütxana olan evlər vardı. Onlar müxtəlif zərbafta pərdələrə, qızılı kürsülərə, səndəlilərə, şamdanlara, çini sürahilərə və tam bər-bəzəyə malik idilər. Bu Qəmcuda on dənə belə müəzzəm bütxana vardı. Daha bir ev də tikmişdilər ki, müsəlmanlar oraya çərxi-fələk deyirdilər. Bu, səkkiz bucaqlı bir köşk şəklində olub, aşa- ğıdan yuxarıya qədər on beş mərtəbədən ibarət idi. Onun hər təbəqəsində gözətçi yerləri düzəltmiş, hər gö- zətçi yerində Xətay üsullu bir qübbə qurmuş, gözətçi yerlərinin ətrafında otaqlar və eyvanlar tikmiş, cürbəcür surətlər yaratmışdılar. Məsələn, [bu təsvirlərin birində] taxtın üzərində oturmuş padşah və onun solunda və sağında dayanıb hər biri hansısa xidməti həyata keçirməklə məşğul olan xadimlər və qızlar [əksini tapmışdı]. Beləliklə, bir-birinin üzərində yüksələn bu on beş mərtəbədə bir qarışdan bir gəz uzunluğuna qədər kiçikli- böyüklü surətlər düzəltmişdilər və bunların tamamının altında bu köşkü çiyinlərində tutan divlərin heykəllə- rini düzəltmişdilər. O köşkün çevrəsi iyirmi gəz və hündürlüyü on iki gəz idi. Bu məcmunu taxtadan yon- muşdular, amma elə qızıla boyamışdılar ki, adam onun tamamilə qızıldan düzəldiyini təsəvvür edirdi. Onun altında bir sərdabə düzəltmişdilər və aşağıdan yuxarıyadək bir dəmir mil yerləşdirmişdilər, onun bir ucunu aşağıda dəmir kürsünün üzərinə qoymuşdular və digər ucunu o köşkün yerləşdiyi evin damına bərkitmişdilər. Belə ki, o sərdabədə bir balaca hərəkətlə bu cür əzəmətli köşk fırlanmağa başlayardı. Gərək dünyanın bütün dülgərləri, dəmirçiləri və naqqaşları onu seyr etsinlər və oradan sənət dərsi öyrənsinlər.
Bu yamlardan keçib şəhərlərə çatırdılar və Xanbalığa yaxınlaşdıqca elçilərə verilən ziyafətlər daha ehtişamlı olurdu. Elçilərin və onların nökərlərinin yüklərini və heyvanlarını bu Qəmcu şəhərində qoyub tap- şırdılar ki, geri dönüş vaxtı tamam-kamal onlara təslim edilsin. Padşaha peşkəş olaraq gətirdikləri şeyləri də elçilərdən aldılar və onların dərd-qəmini dağıtdılar.
Bu minvalla hər gün bir yama və hər həftə bir şəhərə çatırdılar. Nəhayət, şəvval [ayının] 14-də (22.10.1420) Qaramun çayına 571
yetişdilər. O, təqribən Ceyhun qədər böyük bir çay idi. Olduqca gözəl və möhkəm gəmidən körpü (bərə) bağlamışdılar, adam budu yoğunluğunda olan əzəmətli bir dəmir zənciri ça- yın o tayından və bu tayından on gəz qədərincə quruya çıxmış şəkildə çəkmişdilər, hər iki tərəfdən hər biri adam beli yoğunluğunda olan mili yerə möhkəmlətmişdilər və həmin zənciriləri onlara bərkitmişdilər. Gəmi- lərin böyük qarmaqlarını o zəncirlərə bağlamışdılar. Orada iyirmi üç gəmi vardı. Gəmilərin üzərindən olduq- ca möhkəm və hamar taxtalar salmışdılar. Beləliklə, bütün heyvanlar zəhmətsiz şəkildə onun üzərindən ke- çirdilər.
Qaramun çayının o tayında böyük bir şəhər vardı. Elçilərə ziyafət verdilər. Bu ziyafət daha öncə ve- rilən ziyafətlərdən daha möhtəşəm idi. Bu şəhərdə olduqca əzəmətli və görkəmli bir bütxana vardı. Belə ki, sərhəddən oraya qədər o imarətin tayı-bərabəri görünməmişdi. Oranın üç böyük xərabatı 572 vardı və onların içində gözəl qızlar vardı. Deyirdilər ki, bu qızlardan bəziləri hələ də bakirədirlər.
Bu şəhərdə çox dürüst əsnaflar və sənətkarlar vardı. Xətay əhalisinin əksəriyyəti hüsn-camal sahibi olsa da, məhz bu şəhərə “Hüsnabad” (“Gözəllik şəhəri”) deyirdilər.
Oradan da çıxıb, bir neçə digər şəhərdən keçdilər. Nəhayət, zilqədə [ayının] 12-də (18.11.1420) Cey- hun çayının iki bərabəri qədər olan, böyük dalğalara malik bir çaya çatdılar 573
. Sonra gəmiləri hazır etdilər və hamı çaydan keçdi. Bir neçə başqa çaylardan da keçdilər, bəzilərindən gəmi ilə və bəzilərindən körpü ilə.
Zilqədə [ayının] 27-də (03.12.1420) Sedinfu 574 şəhərinə çatdılar. Ora da böyük bir şəhərdir. Çoxlu iz- dihama və yaxşı imarətlərə malikdir. O cümlədən orada əzəmətli bir bütxana var ki, onun ortasında bürünc- dən tökülmüş bir büt düzəltmişlər və onu qızıl suyuna boyamışlar. Elə bil ki, o, tamamilə qızıldandır. Onun əlli zər 575
miqdarında hündürlüyü vardı və həmin heykəlin əzalarının hamısını münasib şəkildə düzəltmişdi- lər. Onun bütün əzalarına əl surəti çəkmişdilər və hər əlinin ovcuna bir göz surəti çəkmişdilər. Ona “min ələ
571
Qaramun (Qaramuran) çayı – Hvanq-hu çayı nəzərdə tutulur (Nəvai, şərhlər, s.277). 572
Xərabat – meyxana, içki içilən yer mənasındadır. 573
Bu çay da qıvrıla-qıvrıla axan, çoxlu qolları olan və Sarı dənizə tökülən Hvang-hu çayıdır (Nəvai, şərhlər, s.277). 574
Sedinfu – Çinin Singinfu şəhəridir (Nəvai, şərhlər, s.278). 575
Nuruosmaniyyə nüsxəsi: “əlli gəz”. Zər – 107 sm-ə bərabər uzunluq vahidi. 112
malik büt” deyirdilər. Onun şöhrəti bütün Xətayı bürümüşdür. Əvvəla, yaxşı yonulmuş daşlardan böyük və möhkəm bir kürsü tikmişlər. Həmin kürsü bu bütü və ətrafındakı imarətləri öz üzərində saxlayır. Bundan başqa, bir neçə mərtəbədən ibarət çoxlu rəvaqlar, gözətçi yerləri və lojalar düzəltmişdilər: birinci mərtəbə onun ayaq dabanından keçmişdi; ikinci mərtəbə onun dizinə çatmamışdı; üçüncü mərtəbə onun dizindən keç- mişdi; digəri onun belinə çatmışdı; daha bir [mərtəbə] sinəsinə qədər idi və bu minvalla [mərtəbələr] onun başına qədər davam edirdi. Bu tikililər möhtəşəm olub, ustalıqla inşa olunmuş və daha sonra o imarətin başı qübbə ilə örtülmüşdü. Onun üzərini elə örtmüşdülər ki, adamlar ona heyran qalırdılar. O, səkkiz mərtəbədən ibarət idi. Hər mərtəbənin həm bayır, həm də iç tərəfindən imarətin ətrafını dolaşmaq olardı. Bu bütü ayaq üstə dayanmış vəziyyətdə düzəltmişdilər. Onun hər biri təqribən on gəz olan iki ayağını iki incə sütun üzərin- də tökmüşdülər. Belə ki, bu sütunlar görünmədiyi üçün adama elə gəlirdi ki, o, boşluqda (havadan asılı və- ziyyətdə) dayanmışdır. Həmçinin hesablamalara görə, bu iş üçün ən azından yüz min xərvar 576
bürünc xərc- lənmişdi.
Bundan əlavə, o bütün ətrafında əhəngdən (gipsdən) kiçik bütlər düzəltmiş, onları rəngləyib qızıla boyamışdılar. Dağların, yamacların, mağaraların rəsmlərini çəkmişdilər. Beləliklə, bəxşilər, ruhbanlar və cu- kilər (yəni bütpərəst rahiblər və zahidlər) orada çillədə oturmuşdular və əzab çəkirdilər. Yabanı qoç, dağ ke- çisi, bəbir, əjdaha və ağacların şəkilləri birlikdə suvaq üzərinə həkk edilmiş və qalan divarlara da rəsmlər çə- kilmişdi. Belə ki, mahir ustalar ona heyran qalardılar. Onun ətraf imarətləri də bu cür idi. Bu evdə Qəmcuda olduğu kimi fırlanan bir çarx vardı, amma bu, ondan daha möhtəşəm və daha böyük idi. Buradan da köç etdi- lər, hər gün dörd-beş fərsəx getdilər, nəhayət, zilhiccə [ayının] 8-də (14.12.1420) sübh çağında, hələ qaranlıq ikən Xanbalıq darvazasına çatdılar.
Bu, çox böyük bir şəhər idi. Belə ki, hər divarı bir fərsəx olmaqla çevrəsinin uzunluğu dörd fərsəx idi. Şəhər divarlarının ətrafını çəpərləmişdilər. O səbəbdən ki, hələ divarların tikintisi başa çatmamışdı. Bu- nun üçün hər biri əlli gəz olan yüz min ədəd yonulmuş taxtadan istifadə etmişdilər. Hələ dan yerinin sökül- düyü vaxt olduğu üçün darvaza açılmamışdı və elçiləri tikilməkdə olan bürcdən şəhərə daxil etdilər. Onlar padşah sarayının qapısının önündə endilər. O sarayın qapısı önünə yeddi yüz addım miqdarında yonulmuş daş örtük döşəmişdilər. Elə ki bu daş döşəmənin kənarına çatdılar, elçilərə buyurdular ki, “piyada olun!”. Onlar piyada şəkildə o döşəmənin üzərindən keçərək sarayın qapısına çatdılar. Qapının iki tərəfində on fil bağlanmışdı: beşi bu tərəfdən, beşi isə o tərəfdən dayanmışdı və onlar xortumlarını yolun üzərinə tutmuşdu- lar. Elçilər fillərin xortumlarının arasından keçdilər və içəriyə getdilər. Hələ hava işıqlı olmasa da, padşahın sarayının qapısı önündə təqribən yüz min adam vardı. Elə ki ilk qapıdan içəri girdilər, orada üz yüz gəzin iki yüz əlli gəzə ölçüsündə bir sahə vardı və o sahənin önündə bir köşk yerləşirdi. Köşkün kürsüsü otuz gəz idi. O kürsünün üzərində əlli gəzlik sütunlar ucaldılmış, onun üstündə bir imarət tikilmiş və altmış gəzin qırx gə- zə ölçüsündə bir eyvan düzəldilmişdi. Ondan sonra üç darvaza vardı. Ortadakı daha böyük idi, solda və sağ- da yerləşənlər isə nisbətən kiçik idi. Ortadakı qapı padşahın giriş qapısı idi və oradan hər kəs keçə bilməzdi. Sol və sağ qapıdan isə xalq keçərdi. Darvazanın arxasındakı köşkün üzərində, solda və sağda kurkə qoymuş və zəng asmışdılar. İki nəfər müntəzir idi ki, padşah nə zaman taxta çıxacaqdır. Bu meydanda qadınlı, kişili təqribən üç yüz min adam cəmləşmişdi və təqribən iki min müğənni dayanmışdı. Onlar birlikdə bəm və zil avaz üzərində köklənərək Xətay dilində və öz üsullarına görə padşaha dua edirdilər. Təqribən iki min nəfər də vardı ki, hər biri əllərində silahlar tutmuşdular. Bəziləri nacax 577 , bəziləri zopa, bəziləri zubin 578 , bəziləri mizraq, bəziləri polad qarpun, bəzləri təbərzin, bəziləri nizə, bəziləri qılınc, bir dəstəsi gürz, bəziləri Xətay yelpiyi və bəziləri çətir tutmuşdular və çevrə-çevrə evlərin ətrafını və önünü səflərlə bağlamışdılar. Səflərin kənarında müəzzəm sütunlar vardı və evlərin divarlarının hamısı taxtadan və yonulmuş daşdan elə düzəldil- mişdi ki, hər sənətin ustadları ona heyran olardılar.
576
Xərvar (farsca “eşşək yükü”) – Yaxın Şərq ölkələrində və Orta Asiyada mövcud olmuş çəki vahidi. Təxminən 300 kq-a bərabər- dir.
577 Nəcəq və ya nacax – baltaya bənzər bir silah növüdür (H.H.Zərinəzadə. Fars dilində Azərbaycan sözləri /Səfəvilər dövrü/. Bakı, 1962, s.390). 578
Zubin – ucu iki şaxə olan kiçik nizədir. Köhnə zamanların müharibələrində onu düşmənin üzərinə tullayırdılar (M.Müin. Fər- həngi-farsi, II c., s.1759). Yüklə 8,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|