I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi

2. Morfologiya-sintaksislik usıl
Shayırdıń dóretpelerinde morfologiya-sintaksislik usıl menen jasalǵan atlıqlar tiykarınan házirgi qaraqalpaq tilindegi modelge sáykes keledi: quramlı atlıqlar, jup atlıqlar, tákirar atlıqlar, birikken atlıqlar²¹⁹.
Quramlı atlıqlar eki yamasa bir neshe sózdiń dizbeklesip kelip belgili bir zatlıq mánini ańlatıwınan payda boladı, gáptiń qurılısında bir aǵzanıń xızmetin atqaradı, genetikalıq jaqtan sıńarları anıqlawısh anıqlnıwshı orın tártibinde kelip, biraq bir leksikalıq birlik sıpatında jumsaladı²²⁰. «Shar kitaptan» tura qashtım /116/, Júrgen jerim Ayırsha ataw /46/, Molla Mámbet suwpı boldı /102/, Qosın tigip Sasıq kólge /185/, Qızıl bash Nádirsha keldi /295/, Tapsaq berip qonaq ası /146/, Naǵaday biy jurt aǵası /153/.
Jup atlıqlar mánilik jaqtan jıynaqlaw, ulıwmalastırıwshılıq mánilerdi ańlatıp keledi:
A) Mánileri bir-birine jaqın sózlerden jasalıp, ulıwmalastırıwshılıq máni ańlatadı: Ǵárip-qáserge pana ber /119, Keler erteń teri-tirsek /42/, İsenbe aǵa-jeńgeńe /35/, Tawshan-kiyik tawın gózlep/48/, Júrek-bawırım jaǵıp óter/48/.
B) Bir-birine sinonim sózlerden jup atlıqlar jasaladı: Jábiri-japam bolıp tur biynihayat /47/, Ayshı-áshiret, arzıw áyledi kewlim /47/, Haytıw-merekege barmaǵa /95/, Jan ayamay el-jurt ne qılsın /81/, Aqıret-azap kórgen eken/205/, Ahıw-afǵan ómirim /143/.
V) Bir-birine antonim sózlerden jup atlıqlar jasaladı: Ata-anam ólgennen soń/205/,Qol-ayaǵın kórip uslap /207/, İshi-tıshı bári toldı/305/, Ne yaqshı-yamandı kórdim /304/, Ul-qız ayra túser ata-anadan/55/.
Berdaq dóretpelerinde jup sóz sıńarlarınıń juplasıwında arab-parsı tillerinen kirgen baylanıstırıwshı -ıw//-iw, dánekerleri ónimli jumsalǵan: Qız kórmedi kúniw-aydı /277/, Niyetiń qızıw-kánizler/43/, İnaǵıw-bektiń balaları/133/, Hayalıw-qız kúndey jaynap/163/, Shahzadalar begiw-bekler/140/.
Tákirar atlıqlar bir sózdiń eki ret qaytalanıp keliwinen jasalıp, kúsheytiwshi mánini bildiredi: óttiń ómirim-ómirim/150/, Shayır-shayır atı keshken/123/, Tarı qırman-qırman boldı/37/, Qırman-qırman gelle keldi/222/.
Birikken atlıqlar eki sózdiń uzaq waqıt dawamında qatar qollanıwı nátiyjesinde jasaladı: Aqırı iyttúynek jedik /49/, Qaynaǵaǵa basıńdı iyip/90/, Dáwkempirge ektiń tarı/97/, Xan Jánibek qaynatası /294/, Ot basında otaǵası /146/, Beshi-Beshkempir bolǵan ekán /288/, Kátqudalarǵa sıy boldı /106/.