I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi



Yüklə 1,11 Mb.
səhifə43/77
tarix19.04.2023
ölçüsü1,11 Mb.
#106252
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   77
Лекция толык

3. Tákirar kelbetlikler
Tákirar kelbetlikler bir kelbetlik sózdiń tákirarlanıp keliwinen jasalıp, belginiń bir neshe zatqa ortaq ekenin, tiyisliligin ańlatadı: túrli-túrli/170/, bólek-bólek/168/, álwan-álwan/182/, shiyrin-shiyrin/225/, tilik-tilik/120/, qırman-qırman/222/, jıyın-jıyın/153/, baydaq-baydaq/169/.
4. Birikken kelbetlikler
Birikken kelbetlikler eki sózdiń bir-biri menen birigiwinen jasalıp, shayırdıń qosıqlarında az sanda bolsa da ushırasadı: menmen/196/, janashır/86/, ashkóz/84/.


Feyildiń jasalıwı
Berdaq dóretpeleri tilinde jumsalǵan feyiller tiykarınan eki usıl menen jasalǵan:
Affiksatsiya usılı menen atawısh sózlerden jasalǵan feyiller:
-la//-le//-lá affiksi arqalı feyiller atlıq sózlerden jasaladı: sózle/36/, izle/36/, oyla/36/, gúlle/88/, ókpele/41/, kózlá/145/, toyla/142/, baǵla/147/.
-la//-le jalǵawı sapalıq kelbetliklerge jalǵanıp feyil jasaydı: xoshla/38/.
-la//-le affiksi arqalı ráwishlerden feyil sózler jasaladı: jaqınla/224/.
-la//-le, -ılda//-ilde, -ıra//-ire, -qıra//-kire affiksleri arqalı eliklewish hám tańlaq sózlerden «bar», «joq» predikativlerinen feyiller jasaladı: sharqılda /48/, barla /88/, jarqıra /90/, jaltıra /89/, titirá /161/, eńkilde /192/, selkilde /192/, qarqıra /271/, arala /272/, joqla /1,289/.
-lan//-len affiksi arqalı feyiller jasalǵan: ashıwlan/35/, qáhárlen/164/, atlan/118/, girewlen/257/.
-a//-e//-á affiksi atawısh hám feyil sózlerge jalǵanıp awıspalı hám awıspasız feyillerdi jasaydı: jasa/49/, asa/49/, órte /245/, túná/Sh,162/, sına/165/, oyna/166/, orna/272/, tile /292/.
-ay//-ey//-y affiksi atawısh sózlerden feyil jasawda ónimli jumsalǵan: molay /87/, qaray /190/, kórkey/239/, búkshiy /195/, shekshiy /195/, taray /58/.
-sı//-si affiksi kelbetlik sózlerden feyiller jasawda qatnasadı: Menmensigen on tórt urıw/Sh,164/.
-shı//-shi affiksi eliklewish sózlerden feyiller jasaydı: Tıpırshılap ádepkisi, Bir tayaqqa awǵan esi/200/.
-ar//-er//-r affiksi kelbetlik sózlerden feyillerdi jasawda qatnasqan: qısqar /63/, kelter /250/, quwar /241/.
-at//-et//-t affiksi atlıq, kelbetlik, eliklewish hám feyil sózlerge jalǵanıp feyillerdi jasaydı: tarqa-t/62/, muńay-t/74/, uyal-t/74/, inan-t/74/, bos-at/207/, er-t/71/.
-bıy,-tıy, -pay affiksleri arqalı az sandaǵı feyiller jasalǵan: tar-bıy/35/, tom-pay/248/, qıl-tıy/260/.
-ıq//-ik, -qı//-ki, -q, -ǵa//-ge affiksi ónimsiz jumsalıp sanlıq hám feyil sózlerden feyillerdi jasawda qatnasqan: tolqı /45/, bir-ik/53/, tol-ǵa/221/.
-ra//-re, -ıra//-ire qosımtası ónimsiz jumsalıp feyillerdi jasaydı: kúlimsire /198/, hálsire /200/, shashıra /53/, titire/161/, qarqıra/272/.
-al//-el//-l affiksi atawısh feyil hám modal sózlerden feyillerdi jasawda qatnasadı: joǵal/181/, ońal/264/, sawal/271/.



Yüklə 1,11 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   77




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə