I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

K u h s a r   -   dağlıq,  dağ  olan  yer.  X e y r i   -   Burada:  ç iç ə k   adı.  B a r b ə d   -  
Sasani  hökm dan  X o s r o v   P ə r v i z i n   ç a lğ ıç ıs ı  v ə   noğm əkarı.  D ə r b a r   -  
Saray  qapısı;  şah qapısı.  G a v i y a n   b a y r a ğ ı - G a v ə  tərəfdarlarınm bayrağı. 
Qurtuluş  rəmzi  kimi  m ü q əd d əs  sayılm ışdır.  B a r   g ü n ü   a x ç a   s ə p i l m i ş  
b ə z m ə  
o x ş a r  
q ö n ç ə l ə r   -   m isra n m   m ə n a si:  m əh su l  yığım ı  günü 
q ö n ç o lə r   güm üş  p u l  kim i  p a rıld a y a r.  P i ş x i d m ə f   -   xidm ət  ed ən. 
N ü s r ə t v e r ə n  -  k ö m ək çi,  yard ım çı.
13.  R ü s t ə m  -  Firdovsi  “Ş a h n a m ə ” sin in  ə s a s   qəhrəm anlarından Zal  oğlu  
R üstəm .  Z ö h r ə  -   1)  V enera p la n eti.  N ah id ;  2 )  q ə d im   yunan  m ifologiyasm da 
g ö z ə llik   v ə   m oh əb b ət  ilah əsi.
14.  T i b e t -   A siy a n ın   ə n  y ü k s ə k  yeri.  Ç in   X a lq   R espublikasm iü  cənub: 
qərbindədir.  X ə l l u x  -  g ö z ə llik   ilə   m əşh u r  q ə d im   Türkistan  şəhəri  P ə r v i n
-  Ü lkor ulduzu.  Y u s i f -  Q əd im  Y əlıu d i  r ə v a y ə tlə r i  əsasm da  əv v əl  “B ibliya”-  
da,  sonra  isə   “Quran” da  ö z   ə k s in i  tapm ış  ə fs a n ə n in   qəhrəm anı,  “Y usif” 
surəsi  Qurandakı  h ek a y ətlərin   ə n   g ö z ə li  sa y d ır.  Sonralar  bu  süjetdən  dünya 
ədəbiyyatm da (Firdovsi  Totnas  M ann, N a z im   H ik m ət)  v ə   inoəsənətində (Şərq 
m iniatürləri,  R em brandt  m ə k t ə b i  n ü m a y ə n d ə lə r in in   y arad ıcıh ğı)  gen iş 
istifadə  olunm uşdur.  Ə satirə  g ö r ə ,  qardaşlarm ın  y a ra d ıcılığ ı)  geniş  istifadə 
olunm uşdur.  Əsatirə  g ö rə,  qardaşları  onu  q u y u y a   salandan  sonra  köynəyini 
qana  bulayıb  atalanna  v e r m ə k lə   “Y u sifı  qurd  y e d i”  -   d em işiər.  S ə l m a n   -  
M əh əm m əd   p ey ğ əm b ərin   y a x ın   adam larından  v ə   köm ək çilərin d ən   biri 
İ s i y i - M ə r y ə m  -  xristianlarm  p e y ğ ə m b ə r i,  M ə r y ə m   oğlu   İsa  nəzərdə  tutu- 
lur.  M u s i y i - İ m r a n   — Y əh u d ilərin   p e y ğ ə m b ə r i,  İmran  o ğ lu   Musa  nəzərdə 
tutulur.
15.  B ü t x a n ə   -   b ü tlər  q o y u la n   yer,  m ə b ə d ;  bütpərəstiərin  ibadətgahı, 
R əxş  — R üstəm in  ə fs a n ə v i  atınm   adı.  Ş ə b d iz   —  Şirinin  bib isi  Mehinbanunun 
X osrova  (bax: 
Pəı-viz)  b ağışlad ığı  qara  rən gli  atın  adı.  P ə r v i z   -   Sasam isr 
sü laləsin d ən   İran  şahı  II  X o sr o v   P ə r v ız   ( 5 9 1 - 6 2 8 ) .  N izam in in   “X osrov  və 
Şirin”  poem asınm   ə sa s  qəhrom anlarm dan  biri.  N e m a n   -   Ərəb  sərkərdəsi, 
Sasani  hökm darlarm m   Y ə m ə n d ə k i  c a n işin i  N e m a n   ibn  Münzir.  Tarixi 
xronikalara  görə,  V  Bəlıram ın  (421 -4 3 8 )   müasiri  olm uşdur.  S u h a n  -  bezdirən, 
xoşa  g ə lm ə y ə n ,  İ r ə c   -   İranm  ə fs a n ə v i  hökm darlarından  Fəridunun  oğiu. 
Fəridunun  rəhbərliyi  altm da  d əm irçi  G a v ə   za lım   Z öhhakı  taxtdsrı  salmışdır. 
S ə l m   —  Fəridunun  o g lu ,  İrəcin  qardaş;  v ə   qatih ,  Z a l   —  'Şahnamə"  q əh rə- 
manlarmdan  R üstəm in  atası.  S a m   -   Z alın  atası,  R ü stəm in   babası,  H i k m ə -  
t i n   m ə n ş u r u   -   a ğ ıllı,  h ik m ətli  adam lar  haqqında  şah  fərm anı.  İ s k ə n d ə r
-   e.ə.  3 5 6 -3 2 3 - c ü   illə r d ə   y a şa m ış  M a k ed o n iy a   hök m d an .  Məşlrar  yunan 
filosofiı  A ristotelin  to lo b ə si  o im u ş,  3 3 6 -c ı  ık iə   h a k im iy y ə tə   keçm iş,  13  i! 
orxində  D unay  çayından  H indistana  q əd ər  n ə h ə n g   bir  ərazini  işğal  etmişdir. 
D ünya  əd əb iyyatm d a  ç o x   vaxt  q ü drətli,  m ə ğ lu b e d ilm o z ,  müdrik  sərkərdə 
ıə m z i  kim i  istifadə  ed ilm işd ir.  Ç c ş m c y  i - h e y v a n   -   əfoədi  dirilik  suyu.
16.  M ə h ü   s a l   — ay  v ə   il.  M e h d i   -   hərfən :  h ə d iy y ə   edilm iş,  rəhbərrik 
edilm iş.  İslam   tarixində  m ü x tə lif  s ifo tlə r lə   s ə c iy y ə lə n d ir ilə n   imam.  Sünni
m ə z h ə b in ə   g ö rə  M eh d i  dü n yam n   a x ırın cı,  “q iy a m ə t  g ü n ü ”nü  x ə b ə r  
verəcəkdir;  o,  M əh əm m əd in   axırm cı  davam çısıdır.  Ş iə   m ə zh əb in d ə  M ehdi 
“qeyb olm u ş”  im am  hesab olunur;  gu ya o,  yer üzərirıdəki  bütün m üsəlm anları 
xilas  ed ə c ə k   on  ikinci  şiə  im am ıdır.  Qətran  birinci  rev a y əti  n əzərd ə  tutur. 
D ə  c c a I  -   m ifolo g iy a y a   görə,  q iyam ət  gününə  bir  az  qalm ış  zühur  ed əcək  
M ehdiyə  v ə   dindarlara  qarşı  m übarizə  aparacaq,  lakin  axırda  m əğlu b   olacaq 
şər  qüvvə.  “B ib liy a ” dakı  antixrist  surəti  ilə   adekvatdır.  X i s a l   -   xasiyyot, 
davramş, təbiət.  B i ə m  s a 1 -  saysız-h esab sız, F i d a n -  budaq. N  ih  a 1 -  m ey v ə. 
V  ə b a 1  -  burada:  ə za b ,  əziy y ə t.
17.  T ə r s a   -   xaçp ərəst,  xristian.
20.  F ə r v ə r d i n  -  İr a n h icri-şəm si  təq vim in in  21  m a r t - 2 0   aprelə  uyğun 
g ələn   ilk  ayı.  Ş ə r a i q   -   xəruzgülü.  T i b e t   -   bax:  bu  b ö lm ən in   1 4 -cü   şerinə 
aid  izah.  Ş ü ş t ə r   -   İranın  cənubunda  X uzistan  v ila y ətin d ə  şəhər.  G ö zəl 
təbiəti  v ə   zən gin   m u siq i  həyatı  ilə   m əşhur  olm uşdur.
21.  K a n u n  -   Suryani  təq vim in d ə  ay adı  (kanuni -  ə w ə l :   dekabr;  kanuni
-  sanı:  yanvar).  Q a r u n  -  ə fs a n ə y ə   görə  ç o x  d ö v lətli  olm u ş,  M usam n  qarğışı 
n ətic ə sin d ə   x ə z in ə s i  ilə   b irlikdə  yerin  tə k in ə   getm işdir;  xəzin o lərin in  
açarlarım  bir  n eçə  q ü vvətli  adam  g ü c lə   gəzdirirm iş.  A z ə r   -   İbrahim  X əlil 
peyğəm bərin  atası.  G uya  ağacdan  bütlər  yonub  hazırlayan  dülgər  im iş. 
G ə n c i - b a d a v ə r d   -  təsadüfı  tapılm ış  x ə z in ə ,  m a l-d ö v lə t.
23.  R u z  -  gün.  P e y  k a n   -   oxu n   ucundakı  iti  uclu  dəm ir.
24.  D  ə  n i  -   alçaq  adam.
28.  İ s k ə n d ə r   o n u n   ş a h l ı ğ ı n ı   h a q l ı   b u y u r d u   -   ço x   güm an  ki, 
İskəndərlə  B ərdə  hökmdarı  N ü şab ən in   görüşü  v ə   İskəndərin  onu  təqdir 
etm əsi  n ozərd ə  tutulur.
29.  Q u l a m   -   nökər,  qul,  k ö lə.  S ü p ə h d a r -   ordu  b aşçısı,  sərkərdə. 
Q ə m x a r - d ə r d ə   şərik   olan,  tə s ə lli  verən,  dost.  S ə n   i l ə   q a z a n d ı m ,   e y  
d o s t ,   b u   b ö y ü k   ş ə h ə r d ə   ş ö h r ə t   -   Qətran  T əbrizi  “ö lk ə   yerino  çox 
vaxt  “şə h ə r ”  işlədir.  A l i c a h a   -  uca rütbəli,  yü k sək   m ə n sə b li.
32.  X ü r d ü   x a b - y e y i b y a t m a q , M a h r ü x s a r - ayüzl ü  (g ö z ə l).  T o n a b
-   ip,  kəndir.
33.  M ə  h I i q a -   ayüzlü  (g ö z ə l).
35. 
O n u n   m ü ş k   s a ç a n   n ə r g i z i n i   y a d   e t s ə m   Q o ş a   b u   n ə r -  
g i z i m i n   i a l ə   r ə n g l i   d ü r r ü   a x ar  -  B u  misralarda 
nərgiz -   göz  m ən a- 
sın d ad ır.  Beytin  m ənası:  onun  m üşk  kimi  ətir  saçan  gözlorin i  yad  etsəm , 
gözlərim d ən   lalə  rən gli  (qanlı) dürlər (g ö z yaşları)  axar.  X a r -   Burada:  tikan.
37.  D i d ə  -  göz.  V  ii s 1 ə  t — sevənin  öz sevgilisi  ilo  görüşm əsi,  ona çatması.
38.  T ü ı   k  — Burada:
61.  T u r a n   -   Q əd im   dövrlərdə  vo  orta  ə cr!ərdo  tiirkdilli  xalqların  y a şa - 
dıqlan  n əh ən g   əra z iy ə   verilon  ad.  Firdovsi  “ Şahnam ə” sinin  m ıfık  b ö lm o - 
sindo  İran  p əh ləv a n ia n n ın   osas  rəqabot  obyeiciı 
oSko.
84.  F o r i  d u n  -   İranın  qədim   o fsa n əv i  şahlarından,  Firdovsi  “Ş ah n am ə’  - 
sinin  qohrom aniarm dan  bıri.  Q üdrət,  v a r-d ö v lət,  ehtişam   vo o z o m ə t rəm zidir.

---