I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

Allaha  ən  yaxın  olan  m ələk lərd ən   biri.  Ona  çox  vaxt 
R u h ül-q ü d s
  və 
R uhiiləm in
  də  deyirlər.  Güya  Q uranı  M əhəm m ədə  o  çatdırmış,  merac  gecəsi 
Məhəm m ədə
  minik  gətirm iş,  İsanın  doğulması  onun  M əryəmin  biləyindən 
ülıirməsi  nəticəsində baş  vermişdir.
8.  “Qiyasəddin  M əhəm m əd  ibn  M əlikşahm   terifı”  qəsidəsi  başdan- 
ayağa  “ayinə”  rədifı  üzərində  qurulmuş  m əcazlar  sistemindən  ibarətdir. 
R ə c m  -  daşqalaq.  H  ə  r a  s -  qorxu.
9.  M ə n u ç ö h r   (1120-1160)  -  Bir çox  Şirvan  şairlərinin,  o  cümlədən 
Xaqaninin  də  hamisi  Şirvanşah  III  M ənuçöhr.  A  x  s  i  t a n  (1160-1197) -   III 
Mənuçöhrün  oğlu,  Şirvanşah  I Axsitan.  B e h i ş t i n   d ö r d   ç e ş m ə s i -  
əsatirə  görə,  behiştdə  möm in  m üsəlm anlar  üçün  dörd  çeşmə  (çay) -  su,  süd, 
bal  və  şərab  çeşmələri  axır.
10.  V ə q v a q -  donqultu. N a m i y ə -  vegetasiya;  qovuşub inkişaf etmə. 
B ə n a t ü n n ə ş  -  Böyük Ayı  bürcü.
11.  Ə d ə n - C ə n u b i  Ə rəbistanda (indiki  Yəm ondə)  sahil  şəhəri.  Əhalisi 
qədim  dövrlərdən  dəniz  ticarəti  ilə,  xüsusən  dəniz  mirvarisi  istehsalı  ilə 
məşğul  olmuşdur.  K lassik  poezıyada  “Ə dən  dürrü”  m əşhur  olmuşdur. 
Z ü l f i q a r   (Əsli: 
Z ü lfə q a r -
  onurğalı)  -   rəvayəto  görə, 
Məhəm m ədin
  B ədr 
yaxınhğmdakı  vuruşmada  qənim ət  aldığı,  sonralar  isə 
Ə liy ə
  məxsus  olan 
qılınc.  İkiağızlı  olduğundan ona Z ülfəqar deyirmişlər.
12. Z ə r d ü ş t -  Zərdüştiliyin banisi.  Rəvayəto görə, muğlar sülaləsindən 
olub  e.ə.  VII  əsrdə  doğulmuşdur.  Sonralar  atəşpərəstlikdo  islahat  aparmağa 
cəhd  etdiyinə  görə  teqiblərə  m əruz  qalıb,  Şorqi  İrana  qaçmağa  məcbur 
olmuşdur.  “Avesta”nm  (bax: 
Z ə n d  A vesta)
  müəllifı  hesab  edilir.
13.  D e y 1 ə m -  İranın şimalında Gilan  əyalətinin bir hissəsini təşkil edən 
dağlıq  ərazinin  adı.  Əhalisi  IX -X   əsrlərin  siyasi  hadisələrində  mühüm  rol 
oynamışdır.
14.  İ n d i   s ö z   g ü n ə ş i   a l o m d ə   m ə n ə m ;   Ş a i r l ə r d ə n   üç  q a t  
u c a d ı r   r ü t b ə m .  -  Şərq astroloji  təsovvürlərinə göro, Günəş yeddi təbəqə- 
dən  ibarət  olan  göylərin  dördüncü  qatmda  yerləşir.  Xaqani  özünü  söz  günəşi 
adlandırmaqla  dördüncü  təbəqədə,  yoni  başqa  şairlordon  üç  qat  yuxarıda 
durduğunu  iddia edir.
17.  T u b  a -  əfsanəyə  göro,  behiştdə  bitən  ağac.
18.  Q o n b ə r  -  
Ə lin in
  on  yaxın  və  sodaqətli  köməkçisi.
19.  M ə r y ə m   -   İsa  peyğəm bərin  (Bax: 
M ə s ih )
  anası.  Z ə h r a   (hərfən: 
gözəl,  parlaq) -  M əhəm m ədin  böyük  qızı,  Əlinin  arvadı,  Həsən  və Hüseynin 
anası  (Fatimeyi-Zəhra).  Z ü l e y x a   -   Yusifın  sevgilisi.  Əfsanəyə  görə,  Y usif 
şöhrətə  çatandan  sonra  qoca  qarı  olm uş  Züleyxa onun  yanma gəlir və  Allaha 
yalvarır  ki,  cavanlaşıb  Yusifə  qovuşsun.  Allah  onun  xahişini  yerinə  yetirir. 
N ə c a ş i   —  Həbəşistan  imperatorlarınm  titulu.  Ü v e y s   (ərəbcə:  qurd)  -  
M əhəm m ədin müasiri və torəfdan olan Bəni Murad tayfasından Üveys Qəmi. 
Süfyan  döyüşündə  şiə  imamı  Əlinin  tərəfındə  vuruşaraq  657-ci  ildə  öldü- 
rülmüşdür (Bax: 
Ə li Ə k b ə r D ehxuda.
  Lüğətnamə,  Tehran,  1318,  5-ci  cild).
21.  B o k r a t   -   Q ədim   Y unanıstanın  tibb  alimi  Hippokratm  ərəbcə  adı. 
E.ə.  V  əsrd ə  yaşadığı  güman  edilir.  Ə sərləri  bütün  dünyada  məşhurdur.  Qaf 
dağı -  Y axın və O rta Şerq folklorunda, eləcə də islam kosmologiyasında dün- 
yanın ətrafım  ehatə edən uca və keçilm əz bir dağ.  Əfsanəvi Ənqa quşunun da 
Qaf  dağm da  yaşadığı  güman  edilirdi.  R ə  f r ə  f  
Bu  söz  haqqmda  şərhlər 
mübahisəlidir.  Şərhçilərin  çoxunun  fikrinə  görə,  M əhəm m əd 
M e r a c
  gecəsi 
göyə  əv v ə l 
B ü ra q la ,
  sonra iso  R əfrəflə  getmişdir.
22.  Ə 1 ə m -  y ə c i d k o 
Səni  tapmadımı?  R əvayəte  görə,  M əhəm m əd 
uşaqlıqdan  yetim  qalmış,  əm isi  Əbu  Talib  (Əlinin  atası)  Onu  tapıb  tərbiyo 
etmişdir.  V ə n n a s   -   Quranın  axırıncı  surəsinin  son  sözüdür.  “V ənnas”a 
çatmaq  -   Quranı  oxuyub  başa  çıxm aq  deməkdir.  M ü b o r r i d   (826-898)  - 
Orta  əsrlordə  ərəb  dili  üzrə  m əşhur alim lərdən biri.
23.  S ə f i d r u d   ç a y ı  -  İranda çay  adı.  K u h i s t a n  İranın  dağlıq  hissəsi. 
X u z i s t a n  -   İranın  şəkər qamışı  ilə  m əşhur olan cənub  vilayətlərindon  biri. 
Z ö h r a k  -   şahlığı  qanunsuz  olaraq  C əm şiddən  zəbt  etmiş  mifik  İran  höknı- 
darı.  G uya  iblislə  əlaqəyə  girdiyinə  görə  çiynindən  çıxmış  iki  ilana  insan 
beyni  yedirirm iş.  M in  il  hökm ranlıq  etdikdən  sonra 
G avə
  üsyan  edorok  onu 
taxtdan  salmış  və  tacı  qanuni  varisinə -  
F ə rid u n a
 vermişdir.
24.  Y a r ı m  h i 1 a 1 -  dodaq.  Y u n -  xırda pul.  H ü b a b -  köpük.
29. “ Z ə r ”  s ö z ü n d o   v a r   i k i   h ə r f ,   h e ç   q o v u ş m a z - Ə r o b ə l i f b a s ı  
ilə  “Z ə r”  sözü  ( J J )   bir-birindən  ayrı  yazılan  “z”  və  “r ”  hərflormdon 
ibarotdir.  S a m i r i   t i y n ə t l i y ə m ,   M u s a   t ə b i ə t   o l m a r a m   -   Quranda 
Musa  ilo  bağlı  rəvayətlərdən  birinə  işarədir.  Guya  samiri  tayfası  qızıldaıı  bir 
buzov  düzəldib  ona  Allah  kimi  səcdə  edirmişlər.  K i m ü x t  -  maya.  X ii l' tan
-  pambıqlı  arxalıq.  N o ğ a l a -   dəvə  üçün  yoğrulub  hazırlanan  yemok.  Q a ı a  
d a ş   -   Bax: 
Kəbə.
  Bu  -   L ə h ə b   (hərfən:  alovun  atası,  yoni  cohonnomlik) 
Əsl  adı  Ə biil-Ü zza  bin  Əbdül-M üttəlibdir. 
M əhəm m ədin
  dayısı  vo  düşmoııi. 
Quranda  axırmcı  surələrdon  bıri  Ə bu-L əhebin  qarğtşma həsr edilmişdir.
30.  S u r   -   dini  əsatirə  görə,  qiyamot  günü  İsrafil  adlı  moləyin  çalaraq 
bütün  ölonlori  oyadacağı  şeypurun  adı.  Guya  Sura bircə dofo  üfürülocok,  Ycr 
üzü  parçalanacaq,  dağlar  yerindon  oynayacaq,  göylər  dağılıb  tökiilocok, 
məloklor  göyün  otrafında  düzüləcəklər.  Necə  iki  olif  durar  bir  “otona 
söziindo,  “Ton”in  o  cür  dayanmışam  arxasında,  önündo.  “Ton”  sözü  orob 
əlifbası  ilo  bu  cür (o*-l=>) _ “ətən a”  sözü  isə  bu  cür (U*Jal) yazılır.  Xaqaniniıı 
bu  bcytini  M.Ə.Sabir moşhur “Şəkibayi”  şerində  ustahqla  işlotmişdir:  Scyli- 
ton  öylo  tomovvüclə  alıb  dövrü  bərim,  Bənzorəm  bir  qocaman  dağa  ki, 
doryado  durar!..  Dunnuşam  pişü  pəsi-təndo,  Sabir,  neco  kim,  o  oliflor  ki, 
posü  pişi-otənado  durar.  A b b a s i l o r   -   öz  köklorini  Mohommodin  dayısı 
Abbasa  bağlayan  ərəb  müsolman  xəlifələri  sülalosi  (750-1258).  Sülalonin 
baııisi  Ə bül-A bbas  əs-Səffahdır.  Xaqaninin  yaşadığı  dövrdo  xilafəto  onlar 
başçılıq  edirdilər.  S ə l c u q i l ə r   -   X I-X IV   osrlərdə  bir  sıra  Yaxm  və  Oıta 
Şorq  ölkəlorində  hökmranlıq  etmiş  türk  sülaləsinin  sultanları.  Y o h u d a ,
İ b n  Y o  m i n -  Yusifin qardaşlarından  ikisinin adı.  Yəhuda ögey,  İbn  Yomin

---