I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

is ə   d oğm a  qardaşdır.  İ u d a   -   xristian  dini  əfsa n əsin ə  görə,  İsa  p e y ğ ə m b ə r in
12 şagirdindən  biri  -   İuda  İskariot.  G uya  30  güm üşə  öz  m ü əllim in i  sa tm ış, 
onun  g iz lin c ə   ə lə   k e çirilm əsin ə  im kan  yaratmışdır.  Ə dəbiyyatda  satqın,  x a in  
obrazı  kimi  istifadə  olunur.  B ə t l i m u s   -   eram ızın  II  əsrin d ə  yaşam ış  q ə d im  
yunan  alim i  K lavdi  P tolom ey.  Kainatın  quruluşu  haqqm da  təliıni  (geosen trik  
sistem )  “Ə l-m ə c is ti”  adlı  riyazi-astronom ik  əsərin d ə  ö z   ək sin i  tapmışdır.
32.  Q u r e y ş i l ə r   -   M əh əm m əd in   m ən su b   olduğu  ərəb   q əb iləsi.  P e y -  
ğ əm b ər  M ək k əd ə  yaşayan  bu  q əb ilən in   H aşim ilər  ailəsin d ən   çıxm ışdır.
33.  C e y  h u n  -   A m u -D ə r y a   çaym ın  ə r ə b c ə   adı.
3 6 . İ l a n d a n   q a ç d ı   f i r o n ,   m ə n   z ö h d   ə q i d ə s i n d ə n - d i n i   r ə v a - 
y ə tə  görə, M usa e lin d ə k i  əsan ı yerə atarkən ə s a  əjdahaya  (ilana) çevrilm iş  v ə  
Firon  bundan  qorxaraq qaçm ışdır.
42.  Ə b u - C ə h l   (hərfən:  A vam lığın   (cəh alətin )  atası  -   Əsl  adı  Ə b ü l- 
H ə k ə m   Əmr  bin  H işam dır. 
Q ureyşilər  q ə b ilə sin d ə n   çıxm ış,  M ək k əd ə 
yaşam ışdır. 
M əhəm m ədin  ən   q ızğm   əleyhdarlanndan biri  olmuşdur.
47.  Ə n a n   -  cilo v .
56.  T ə v i z   -   h əm a y il,  gözm uncuğu.  Ş ə r ə f  -   q ığılcım .  M ə c ə r   -   üz 
örtüsü  (qadınlarda).
57.  M ə d a i n   (hərfən:  şəh ərlər)  -   Bağdaddan  30  km  Cənubda  D ə c lə  
çaym m  hər  iki  sa h ilin d ə  salm m ış  qədim   İran  şəh əri. 
Sasanilərin  qış  sarayları 
burada  idi.  Orta  fars  dilində:  K tesifon.  D ə n d a n   -   diş.  H ü r m ü z   -   İran 
m ifologiyasın d a v ə   zərd ü ştilərin   dini  görü şlərin d ə  xeyir A llahı Ahura M əzd a
-  Ə hrim ənin  ziddi;  Sasani  şahlarından 
X o sro v P ərvizin  atası.  Ə t ş a n  -  susuz. 
“K ə m   t ə r ə k u ”  -   Quran  a y ə si.  T ərcüm əsi:  ço x   tərk  etmişlər.  Ş i r i n   -  
X osrov  Pərvizin  se v g ilisi  v ə   arvadı.  N izam i  G ən cəv in in   “Xosrov  v ə   Şirin” 
poem asının qəhrəm am .  C ə m r ə   (hərfən:  k içik  daş p arçası)- ziyarətdən g ə lə n  
hacılar  M əkke  yaxm lığm dakı  M ina  vad isin ə  daşlar  atırlar  ki,  bunlar  yığılıb  
təp ə  ə m ə lə   gətirdiyi  yerlərə 
C əm rə  deyilir.  Ü ç  C om rə  vardır ki, ziyarətçilər 
bunların  hər birinə  y ed d i  daş  atmalıdırlar.  Ş ə  tt  -   Y axın  Şərqdə çay  adı.
61.  H ə v a r i y y u n   -   h am ilər,  k ö m ək çilər. 
M əhəmm ədin  M ə d in əy ə 
hicrəti  zam anı  ona  tərofdar çıxan  12  adam.  A naloji  hal  xristianlıqda da m ü şa - 
h idə  edilir:  İsanın  72  h əvarisi  olm uşdur.  X aq aııid ə  bu sö z m ö m i n   x r i s t i a n  
m ənasm da  işlədilm işdir.  Ş ə r o f   a n d   i ç o n i n   v a v ı n d a d ı r ,   b i l - “V a v ” 
(v )  hərfı  ərəb  d ilin d ə  andın  ö n   h issəciyid ir.  M ə sə lə n ,  “A llaha  and  o lsu n ” 
ifad əsi  bu  dildə  “v a lla h ”  kim i  səslon ir.
6 8 .  F  ə   r  r  u  x  i  (7 - 1 0 3 8 )  -   Sultan  M ahm ud  Q əzn əv in in   (bax: 
M ahm ud) 
v ə   oğlanlarm m   saray  şairi.
1 0 7 . Q a q i m , Q u n d u z  -  yum şaq  x o z dərili heyvanlar.  B o l q a r ı s t a n  
t ü r k ü   -   V II-X V   osrlordə  V o lq a   boyunda  ınövcud  olm u ş  ə z ə m ə tli  türk- 
bolqar d ö v ləti  v ə   orada  yaşayan  zahirən  g ö zo l  türklor  n əzərd ə  tutulur.
114.  Ə   r  c  i  ş  -   V an  gölünün  vo  onun  kənarındakı  şəhərin  q əd im   adı. 
Hazırda h əm in   şəh ər  dağılm ış,  yerindo  yalnız  bir q osəb o  qalmışdır.
M Ü C İ R Ə D D İ N   B E Y L Ə Q A N İ
1.  C ə f ə r   -  
A b b a silə rin   ə n   m əşh u r  n ü m a y ən d ələrin d ən   olan  x ə lifo  
Harun  ə r -R ə ş id in   ( 7 8 3 - 8 0 9 )   v ə z ir i  C ə fə r   B ə r m ə k i  (8 0 3 - c ü   ild ə   ölm üşdür). 
Q ı z ı l   A r s l a n   ( 1 1 8 6 - 1 1 9 1 )   -   A zərb a y ca n   A ta b əy lər  d ö v lətin in   ( 1 1 3 6 -  
1225)  ü çü n cü   hökm darı.  Ş ə m s ə d d in   E ld ə g iz in   ( 1 1 3 6 - 1 1 7 5 )  oğlu.  A tası  vo 
böyük  qardaşı  M ə h o m m ə d   Cahan  P ə h lə v a n d a n   fərqli  olaraq,  Q ızıl  A rslan 
atabəylik  e tm o m iş,  ə k s in ə ,  özü  sultan  taxtm ı  ə l ə   keçirm işdir.
2.  N  ə  x  v  ə  t  -   qürur,  ö zü n ü ö y m ə.
3 . Ü n s   m ə c l i s i   -   dostlar  m ə c lis i,  h əm fık irlər.
6.  T ərk ib b ən d   ixtisarla tərcü m ə  olunm uşdur.
4 4 .  Ö v c   -   y ü k sə k lik ,  ucalıq;  ə n   y ü k sə k  n ö q tə.
4 6 .  S ə fır   -   g ö y   ro n g li  m ineral;  sapfir.
4 7.  X ə r v a r   -   bir  eşşo y in   yükü;  tə x m in ə n   3 0 0   k q -a   bərabər  olan  çəkı 
vahidi.
50.  M ü d o v v ə r - d a i r ə v i .   H a v a n ı n   y ə   c u c u n u   d ə f   e ı ə m ə k ç ı n . . .  -  
Xaqani  Ş ir\'an i  b ö lm o sin d o k i  2 - c i   şerə  aid  izaha  baxm alı.  Ç o r x i   ö k ü z ü   -  
qədim   k o sm o q o n ik   tə s ə v v ü r lə r ə   g ö r ə   Y eri  buynuzu  üstündə  saxlam ış  oküz 
n əzərd ə  tutulur.
54.  C ii n ü b -   cin si  ə la q ə d ə n   sonra  yuyunub  tə m iz lə n m ə y ə   ehtıyacı  olan.
M Ə H S Ə T İ   G Ə N C Ə V İ
56.   Ç a h i - z ə n ə x d a n   (h ərfən : 
zənəxdan  quyusu)  -   gulorkən  g ö zəlin  
yanağında  ə m ə lo   g ə lə n   çö k ək lər.
120.  M i i o z z i n  -   ə za n   verən.
M Ə H Ə M M Ə D   F Ə L Ə K İ   Ş İ R V A N İ
1.  Ə  z i m  o t  -  x o ş  n iyyət.
Q İ V A M İ   M Ü T Ə R R İ Z İ
3. 
Y u n i s   y e y ə n d i r   b a l ı q   -   “B ib liy a ” dakı  bir  ofsa n o y o   görə,  Y unis 
p ey ğ əm b o r  (İona)  d o n izd ə  qərq  olark ən   bir balıq  onu  udm uş,  sonra  is ə   sa ğ - 
saİaınat  sa h ılo   çıxannışdır.  Ə z r a ,   V a m i q   -   X   əsr  Iran  şa ın   Unsurınm  
“V am iq  v o   Ə zra”  poem asının  baş  qəhrəm anları.
5. 
S ə b ə b l ə r   s ə b o b i   -   A lla h   n əzərd ə  tutulur.  N ü v v a b  
-  N a ı b ı  
(köm okçi,  b axıcı, qulluqçu)  sözünün cəm i.  T i 1 s a n   (teylosan) -  çıyıno  salman, 
yeri  g ə lə n d ə  b aşlıq  kim i  d ə  istifa d ə  olunan parça.
İ Z Z Ə D D İ N   Ş İ R V A N İ
L M i i ş k ü   k a f u r   i l ə   e t m i ş d i   z ə m a n ə   h ə m d ə m - Kl assi k  p o e z ı- 
yada  m iişk   qarahq,  kafur  isə  ağlıq rəm zidir.

---