Ii hiSSƏ torpaq tiPLƏRİNİn coğrafi İcmali
Yüklə 132,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A qatı
- Sarı torpaqlar
- Şəkil 19.3. Sarı torpaqların bəzi yarımtipləri
meşələrin tərkibi müxtəlifdir. Məsələn, Acariyada qırmızı torpaqlar, tərkibində palıd, vələs, fıstıq və şabalıd ağacları üstünlük təşkil edən Kolxida meşələri altında inkişaf edirlər. Meşəyə bitişik sahələrdə həmişəyaşıl bitkilər bitir. Subtropik meşələrin biokütləsi 400s/h-dan çoxdur. Töküntülərin miqdarı -210 s/h–a yaxındır. Rütubətli subtropiklərin ən səciyyəvi torpaq tipi qırmızı torpaqlardır ki, öz rənginə görə adını almışdır (şəkil 19.2). Bu, torpaqəmələgətirən süxurların tərkibi ilə əlaqədardır. Qırmızı torpaqaların üzərində inkişaf etdiyi torpaqəmələgətirən süxurlar spesifik kərpici – qırmızı və narıncı rəngdə gətirilib çökdürülmüş aşınma məhsullarından ibarətdir. Bu qat bir halda əsas (sal) süxurlar, digər halda eroziyaya uğramış qədim ellüvial aşınma qabığı üzərində yerləşmişdir. Qatın rəngi gil hissəciklərinin üzərində möhkəm əlaqələndiyi dəmir hidroksidin iştirakından asılıdır. Bu əlaqə o qədər möhkəmdir ki, hətta qatın uzun müddət turş torpaq suları ilə yuyulması da onu dağıda bilmir. Acariyanın qırmızı torpaqlarının profili aşağıdakı quruluşa malikdir: A qatı – boz qəhvəyi rəngdə, köklər çoxdur, strukturu tonavaridir. Qalınlığı 15-20 sm-dir, səthində çox Şəkil 19.2. 139 vaxt bir neçə santimetr qalınlığında meşə döşənəcəyi yerləşir. B qatı – keçid illüvial qat, ilk süxurdan asılı olaraq qonur-qırmızı və ya sarı-qonur rəngdədir, bərkdir. Qalınlığı 50-60sm, qırmızı torpaqlarda bol dəmirli və manqanlı konkresiyalara rast gəlinir. C qatı – müxtəlif rənglidir, çox vaxt zolaqlı ellüvial aşınma qabığından və onun qırmızı rəngli çöküntü materiallarından ibarətdir. Yuxarı hissəsində narın dispersli mineralların pərdəsi və süzüntüsü nəzərə çarpır. Genetik qatların kimyəvi tərkibinə görə, profilin yuxarı hissəsində silisium oksidinin yüksək miqdarı diqqəti cəlb edir, onun miqdarı keçid – allüvial qatda azalır. Narındispersli hissəciklər B qatında zəif toplanırlar. Mikroskop altındakı şilliflərdə su ilə gətirilmiş gilli mineralların törəmələri yaxşı görünür. Bütün profil boyu torpağın reaksiyası turşdur. A qatında humusun miqdarı xeyli yüksəkdir - 6-8%. Profil boyu aşağı getdikcə humusun miqdarı kəskin azalır. Humusun tərkibində huminlərə nisbətən fulvoturşular üstünlük təşkil edirlər. Həddindən artıq rütubətlənmə və yuyan su rejimi qırmızı torpaqların turş torpaq məhlulları ilə yuyulmasına səbəb olur. Nəticədə qırmızı torpaqlar podzol torpaqlarla bəzi ümumi xüsusiyyətlər kəsb edir. Topraq profilinin üst hissəsindən su ilə aparılan kimyəvi elementlərin bir hissəsi parçalanmış töküntülərdən daxil olan kül elementləri ilə kompensasiya 140 edilir. Torpaqəmələgətirən süxurların kalsiumla zənginliyi torpaqdan kimyəvi elementlərin yuyulmasını çətinləşdirir. Buna görə əsas süxurların aşınma məhsulları üzərindəki torpaqlar, turş süxurların aşınma məhsulları üzərindəki süxurlara nisbətən daha az yuyulmuşlar. Tərkibində alminium hidrooksidlərinin, əsasən hidrargillitlərin olması – Acarıstan qırmızı torpaqlarının xüsusiyyətidir. Bu yerli süxurların (orta və qələvi effuzivlərin və onların torpaqlarının) aşınması ilə əlaqədardır ki, bu halda landşaftın bütün komponentlərinin səthi və sularının, bitkilərin və torpaqların alüminiumla zənginləşməsi baş verir. Acarıstan torpaqları kaolinit qalınlığının aşınma mineralları ilə zəngindir, bunun nəticəsi olaraq onlar zəif udma tutumuna malikdirlər və tərkibindəki narındispersli minerallara görə keçmiş sovet məkanında yayılmış başqa torpaqlardan fərqlənirlər. Sarı torpaqlar pis su keçirmə qabiliyyətinə malik olan gilli şistlər və gillər üzərində əmələ gəlir, nəticədə bu torpaqların profilinin yuxarı hissəsində çox vaxt qleyləşmə prosesləri inkişaf edir. Dəmir - üç oksidi konkresiyalarının əmələ gəlməsini (Romaşkeviç, 1975) bununla əlaqələndirirlər. Sarı torpaqların profilində çox vaxt lessivaj prosesi nəzərə çarpır (şəkil 19.3). 141 Şəkil 19.3. Sarı torpaqların bəzi yarımtipləri Zaqafqaziyanın rütubətli subtropik landşaftlarında orijinal torpaqlara rast gəlirik, onların profilində dəmirli yenitörəmələrlə intensiv zənginləşmiş qat vardır. Bəzi torpaqşünaslar belə güman edirlər ki, bu torpaqların əmələ gəlməsi gilli hissəciklərin yüksək enerji ilə yuyulması və su keçirən illüvial qatın əmələ gəlməsi ilə əlaqədardır. Belə qatın meydana çıxması torpağın səthdən mövsümü olaraq su ilə zənginləşməsinə, dəmirin mütəhərrik vəziyyətə keçməsinə və sonradan çoxlu miqdarda dəmir - üç oksidin toplantılarını əmələ gətirməklə onun yüksək enerji ilə miqrasiyasına səbəb olur. Çox güman ki, bu dəmirli yağıntılar qədim törəmələrinqalıqlarıdır və müasir torpaqlara irsən keçmişdir. Rütubətli subtropik meşələrin torpaqlarında azotun, eləcə də bəzi kül elementlərinin miqdarı azdır. Onların münbitliyini artırmaq üçün üzvi və mineral 142 Yüklə 132,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|