Məhəmməd Hadi və mətbuat
145
və öyrət ki, səadətin, hürriyyətin necə gözəl nemət olduğunu həm
özün, həm də ətrafdakılar hiss edə, başa düşə bilsinlər.
Gər istərsən MəsihvəĢ kəlamın guĢə alsınlar,
Həqiqi ruhi-qüds ol, sonra dəvayi-Məsiha qıl.
..Dilərsən misli-Ġsa baqi olsun namın aləmdə,
Məzari-cəhldə yatmıĢları feyzinlə ehya qıl.
..Gər istərsən ki, ruhun bəzmi-vəhdət içrə Ģah olsun,
Sərayi-dini islamı ədavətdən müərra qıl.
Xilafi-sözlər ilə cismü canın xəstələnmiĢdir,
Burax bu ixtilafı, cana, elm ilə müdəvva qıl.
Göründüyü kimi, bütün şeir boyu məqsəd maarif,
mədəniyyət və hürriyyəti təbliğ etmək olmuşdur.
“Füyuzat”ın 25-ci sayında M.Hadinin Sədi Şirazidən tərcümə
etdiyi “Mərəzi-ibrət, yaxud Şamda qəhətlik” adlı bir əsər də çap
olunmuşdur(176, 391-392). Sədinin “Bustan” əsərindən edilmiş
bu tərcümə mövzu və ideya baxımından M. Hadinin həmin illər
yaradıcılıq məramı ilə üst-üstə düşür. Yeri gəlmişkən, bir cəhəti də
qeyd edək ki, şeir və məqalələrində olduğu kimi, tərcümələrində
də M. Hadi ictimai mahiyyət kəsb edən əsərlərə üstünlük verir,
intim duyğuları və aşiqanə hissləri təbliğ və tərənnüm edən
əsərlərin tərcüməsinə o qədər də meyl göstərmirdi. Bu isə, heç
şübhəsiz ki, onun şair idealından və məramından irəli gəlirdi.
Tərcümədən anlaşılır ki, quraqlıq Şam şəhərində böyük bir
bəlanın yaranmasına səbəb olmuş, bulaqların suyu qurumuş, çöl-
çəmən, bağ-bağat, əkinəcək yanıb külə dönmüş, aclıq və səfalət
hər yeri bürümüş, insanlar çəyirtkə kimi qırılmaqdadır. Belə bir
acınacaqlı məqamda Sədi dostu ilə rastlaşır, aralarında M. Hadinin
tərcüməsindən gördüyümüz aşağıdakı mükalimə baş verir:
Sədi
Dedim: - Ey dusti-pakəxlaq, nolmuĢ?
Neçün gülbərgi-rüxsarın pozulmuĢ?
Nə fəqrü miskənət üz verdi, ey yar?
Mənə aç dərdi-pünhanın, qıl izhar.
İslam Qəribli
146
Rəfiq
Mənə səsləndi:- Sədi, yoxmu huĢun,
EĢitməzmi sədayi-qəhti guĢun?
Bilib də söyləmək pək nabəcadır,
Sualın əfv olunmaz bir xətadır.
Səmadan düĢməyir bir qətrə baran,
Nə də çıxmaz göyə ahi-fəqiran.
Dostuna cavabında Sədi bildirir ki, sənin gərək bu işlərdən
qorxun olmaya. Çünki hər şeyin var, bu aclıq və səfalətin sənə
qorxusu ola bilməz.
Dostu şairə bildirir ki, doğrudur, mənim çoxlu mal-
dövlətim, həddən ziyadə sərvətim və cah-cəlalım var. Lakin
bunlar indi mənə zərrəcə lazım deyil. “Hüzni-ümumi” cismimi
əritmiş, məxluqun dərdini çəkməkdən ay kimi nazilmişəm və
vücudum hazırda bir xəyala bənzər.
Əhalinin qəmindən ruyi-zərdəm,
Düçari-möhnətü alamü dərdəm.
Mərəzdən gərçi salimdir vücudum,
Görəndə xəstəni titrər vücudum.
Dilərmi hiç görsün əhli-Ģəfqət,
Vücudi-xəlqdə dərdü möhnət.
Bu mükalimədən sonra M. Hadinin özü mütərcim kimi
arzusunu aşağıdakı şəkildə bəyan edir:
XoĢ ol insana kim, rahətrəsəndir,
Nə alçaqdır o kim, əhli-ziyandır.
Səadət olsun ol zatə ki, daim-
ġu kəs sərdəftəri-rövĢəndilandır...
Son arzusunu isə M. Hadi tərcüməyə əlavə etdiyi beytdə bu
bu cür ifadə edir:
Ġlahi, bizləri ibni-təriq et,
Bizə tövfiqini yar et, rəfiq et!
Jurnalın 27-ci nömrəsində M. Hadinin orijinal əsəri çap
edilməsə də, “Nizaminin övladına nəsihəti” adlı bir tərcüməsi dərc
olunmuşdur(180, 423). Tərcümənin sonunda belə bir mütərcim
qeydi verilmişdir: “Gəncəvi Həkim Nizaminin “Xəmsə”sindən
Məhəmməd Hadi və mətbuat
147
tərcümə edilmişdir”. Tərcümənin N. Gəncəvinin hansı əsərindən
edildiyi göstərilməsə də, bu tərcümənin Nizaminin 1188-ci ildə
tamamladığı, Şirvanşah Axsitanın sifarişi və şairin öz oğlu
Məhəmmədin xahişi ilə əruz vəzninin həzəc bəhrində yazdığı
“Leyli və Məcnun”dan edildiyi bizə məlumdur. Tərcüməni
orijinalla tutuşdurduqda məzmunda bir o qədər də fərqlərin
olmadığı aşkarlandı. İndilik tərcümənin orijinala yaxınlığı və bədii
xüsusiyyətləri barədə fikir söyləməkdən uzaq olduğumuz üçün,
yalnız onu deyə bilərik ki, bu tərcüməni şair yalnız maarif və
mədəniyyəti təbliğ etmək niyyəti ilə etmiş, onu jurnalda çap
etdirməklə yanaşı, “Firdovsi-ilhamat” kitabına da salmışdır(377,
62-64).
Məlum olduğu kimi, Nizami 14 yaşlı oğlu Məhəmmədə
nəsihət edir ki, elm öyrənərək mərifət və kamal sahibi olsun. Həm
də o elmləri öyrənsin ki, onların bəşəriyyətə, insanlığa xeyri dəyir.
Nizami oğlunda şairlik istedadının olduğunu hiss etsə də, ona şair
olmamağı məsləhət görür. Məsləhət görür ki, iki elmi öyrənməyə
cəhd etsin ki, bunlardan biri “elmi-əbdan” ( təbiət, tibb elmləri - İ.
Q.), digəri isə “elmi-ədyan”dır (dini elmlər). M. Hadi həmin
hissəni belə tərcümə edir:
BuyurmuĢ Fəxri-aləm: - Elm elman,
Biri əbdan, digər elm elmi-ədyan.
Edər bunlarla millət kəsbi-qüvvət,
Fəqahətdir, sənaətdir, təbabət.
Əsasi-Ģərdir bunlarla qaim,
Səmayi-dindir bunlarla daim.
Fəqih ol, ittiqapərvər və dindar,
Fəqihi-pürdəsais olma zinhar.
Təbib ol, can bağıĢla mürdəganə
Nəinki mövt bəxĢ et zindəganə.
Qeyd edək ki, M.Hadinin tərcümə etdiyi bu hissə, Nizami
Gəncəvinin “Leyli və Məcnun” poemasında 72 misradan,
tərcümədə isə 50 misradan ibarətdir. S.Vurğun tərəfindən edilmiş
poetik tərcümədə isə həmin hissə 54 misradan ibarətdir.
Dostları ilə paylaş: | 
