Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AsayiĢin behiĢti açılmaz bu yerdə kim, Ta yağmasa o gülĢənə barani -inqilab(241, N 229)
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Baxdıqca millətin bu sükuti sümutuna, Vallahi ağlayır bizə çeĢmani-inqilab.
- ... Afaq hər dəqiqə təcəddüdnüma ikən, Ənfasımızda yox hələ imkani-inqilab(241, N 229).
- ĠnĢa elədi əhli-xirəd “durnəvisi” Bizlər oxuruz qisseyi-Leyla ilə Qeysi (242, N 230).
- Dünya cəsəd, ərbabi-dühaət ona candır, Azadədilan Ģöleyi-miĢkati-cahandır.
- II.4. PUBLĠSĠSTĠKASINDA QƏRB VƏ ġƏRQ MƏSƏLƏLƏRĠ.
İslam Qəribli
202
Beytlərin mənasından anlaşıldığı kimi, M.Hadi belə bir fikrə gəlib çıxmışdır ki, cəmiyyətədə əmin-amanlığın, asayişin bərpa edilməsi, tərsinə dönmüş işlərin məcrasına düşməsi üçün inqilaba ehtiyac var və bu ehtiyac da zamanın tələbidir. Çünki elə bir məqam yetişib ki:
AsayiĢin behiĢti açılmaz bu yerdə kim, Ta yağmasa o gülĢənə barani-inqilab(241, N 229)
“Az sözlə öz fikrini ifadə etməyi, obrazlı təfəkkürə xüsusi yer verməyi sevən”(45, 423) M. Hadi qeyd edir ki, inqilab yağışı yağmayınca asayişin gülşənlərində güllər, çiçəklər aça bilməz. Qurumuş, sinəsi cadar-cadar olmuş təbiət bahar yağışına möhtac olduğu kimi, cəmiyyət də yeni bir nəfəsə, hürriyyət “yağışına” möhtacdır.
“Nə ilə nəticələnəcəyi, gələcəkdə hansı yolu tutacaı bilinməyən inqilablar romantikləri yeni əsrin yeni hadisəsi kimi, ictimai bir hərəkat olmaq etibarı ilə maraqlandırırdı”(403, 193) və M. Hadi də millətin gələcəyində inqilabların roluna böyük önəm verirdi. Şair qeyd edir ki, millətin, camaatın əmniyyətini təkmil hala gətirmək üçün dünyanın bir çox yerlərində inqilab bayraqlarının dalğalandığı, “Bolqar elində azani-inqilab” yüksəldiyi halda, “Mənbərnişin millətə lay-lay çalır hənüz”, inqilab günəşi aləmləri işıqlandırıb, bizim üləma isə: “yat-yat, balam,- deyir , - hələ rahət zamanıdır”.
“Minbərnişin”in əksinə olaraq M. Hadi bildirir ki, tarixin milli azadlıq hərəkatlarının genişlənməsinə şərait yaratdığı bir zamanda azadlıq uğrunda mübarizəyə qoşulmaq lazımıdr. Çünki haqq verilməz, onu almaq lazımdır. Şair qətiyyətlə elan edir ki, inqilab dövründə tərəqqi və təkamülə çatmaq üçün ciddi fəaliyyət lazımdır:
Alovlu vətənpərvər və beynəlmiləçi olan, dünyanın “bir çox ölkələrində baş verən hadisələrdən, milli-azadlıq hərəkatlarından ruhlanan şair inamla söyləyir ki, yaşadığımız Məhəmməd Hadi və mətbuat
203 dövr inqilabi tufanlar dövrüdür, xalqlar yuxudan ayılıb öz tarixi müqədaratlarını həll etməyə başlamışdır”(401, 102). Başqa millətlərdə oyanışı görən M. Hadi təəssüflə qeyd edir ki, bizdə hələ ki, bir tərpəniş yoxdur və:
Baxdıqca millətin bu sükuti sümutuna, Vallahi ağlayır bizə çeĢmani-inqilab. Bilməm ki, müstəid deyilmiyiz təcəddüdə, Yoxsa düĢünürmüzmü Ģani-inqilab? ... Afaq hər dəqiqə təcəddüdnüma ikən, Ənfasımızda yox hələ imkani-inqilab(241, N 229).
M. Hadinin “Təzə həyat” qəzetində çap olunan sonuncu əsəri məsnəvi formasında olan on səkkiz beytlik “Mizani-əqvam” şeiridir(242, N 230). Inkişaf etmiş millətlərlə səfalət və cahalət pəncəsində vurnuxan millət və qövmlərin vəziyyətini müqayisə edib öz millətini bu müqayisədən ibrət götürməyə çağırış məqsədilə yazılmış bu fəlsəfi əsərdə şair bildirir ki, dünya bir rəqabət meydanıdır. Bu meydanda hünər göstərənlər səadətə çatar, hünərsizlər isə əsarət və zəlalətdə olarlar. Qərb ölkələrində “şəmsi-hünər olmaqda şariq” (hünər günəşi parlamqda, nur saçmaqda), Şərqin göyləri isə hələ də buludlarla örtülüdür. Firavanlığa, xoşbəxtliyə doğru bir addım atmırıq və yarasa kimi işığa, aydınlığa düşmən kəsilmişik. Fikrimizi qat-qat vahimələr bürüdüyündən, içərimizdən bu əndişələrə əncam çəkən bir fərd tapılmır. Nədir bunun səbəbi? Səbəb elmsizliyimiz, ürəyimizdə vətən, millət sevgisinin olmaması, köhnə qaydalarla yaşayıb yeniləşməkdə olan dünya hadisələrindən baş çıxarmamamız, “Allaha təvəkkül”,- deyərək qəflət yuxusundan oyanmamağımızıdr.
Ağıllı insanlar göydə gəzən təyyarələr (“xaneyi-səyyar”- göy, səma evləri), səsi hifz edib qoruyan cihazlar (radio, səs yazan aparatlar, patefon və s.) icad ediblər, bizlər isə xürafat yuxusunun ağuşunda mürgüləyirik. Millətlər teleqrafi (durnəvis) kəşf etdi:
Bizlər oxuruz qisseyi-Leyla ilə Qeysi(242, N 230). İslam Qəribli
204
Ağıllı insanlar təbiəti özlərinə heyvanları ram etdikləri kimi ram edirlər, “bizlərsə bəhaim kimi məhkumi-əsarət” olduq. Bəşər övladı elmin, maarifin gücü ilə “mədənləri, məxzənləri, əbharı (dənizləri), cibalı (dağları)” kəşf etdi, öz mənafeyinə uyğun olaraq onlardan istifadə etdi, arzusuna, kamına çatdı, bizlər isə “əhli-zəka” ikən zəkasızlar cərgəsinə qoşulduq. Şairin gəldiyi son nəticə bundan ibarətdir ki, mədəniyyət və hürriyyət kəsb edilməyincə bəşərin, dar mənada isə millətin əhvalı pərişan olacaq, çünki:
Azadədilan Ģöleyi-miĢkati-cahandır. Təslim olunub bunlara rayati-fütuhat, Bunlardır olan fatehi-iqlimi-künuzat(242, N 230).
Nəzərdən keçirdyimiz poetik nümunələr deməyə əsas verir ki, “Təzə həyat” qəzetinin səhifələrində dərc etdirdiyi şeirlərində M. Hadi öz məram və əqidəsinə sadiq qalaraq əhatəsində olan hadisələrə isti-isti qiymət vermiş, millətinə və bəşərə xeyir verə biləcək məsələləri tərənnüm etmiş, insan və bəşər taleyi ilə üst- üstə düşməyən gerçəkləri alt-üst etməkdən çəkinməmişdir.
II.4. PUBLĠSĠSTĠKASINDA QƏRB VƏ ġƏRQ MƏSƏLƏLƏRĠ.
BƏġƏR TARĠXĠ VƏ TALEYĠ HAQQINDA DÜġÜNCƏLƏR “Vətəndaşlıq romantizmi olan XX əsr Azərbaycan romantiz- minin”( 71, 63) ideya-estetik prinsiplərini poeziyasında olduğu kimi, publisistikasında əsaslandırmağa çalışan, dünya ağalığı iştahında olan, istkələrini müxtəlif yollarla gerçəkləşdirməyə çalışan imperialist dövlətlərin işğalçılıq niyyətlərini açıq şəkildə tənqid edən M. Hadi “Təzə həyat” qəzetində dərc etdirdiyi məqalələrində Qərb ölkələrindəki tərəqqi və maarifdən ürək dolusu danışıb həmin ölkələri Şərq ölkələrinə nümunə göstər- məklə bərabər, Qərbin Şərq siyasətini, xüsusilə müsəlman ölkələ- Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|