Islam qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Qoy bircə satım yaxĢı fiatla bu qidayı, Oğlum! Qızım! Allam sizə gül-güllü xarayi
- Elani-qəm eylər həpsi zülmü bəladən, Göydən eniyor qətreyi-baran pəriĢan
- Adab ilədir tərbiyeyi-cənnəti-vicdan, Elm ilə edər kəsbi-Ģərəf zadeyi-insan(237, N 219).
- Ey baği-vətən gülləri, ey tazə çiçəklər! Ey cənnəti-elm içrəki nasuti mələklər!
- Firdovsi-maarif biləlim məktəbi-“Nur”i, AlqıĢlayalım xidməti-əĢxasi-qəyyuri(237, N 219).
- Bu bəzmgahi-fitrətə ətf eylə guĢini, Hər bir dəhəndən uçmada əlhani-inqilab(241, N 229).
Məhəmməd Hadi və mətbuat
199
Çıxdı niqabdan o həqiqət çiçəkləri, Millət xəyalət ilə hələ dərhicabdır
M. Hadi başqa bir əsərində, daha doğrusu “Əşari-pərişan, yaxud solğun çiçəklər” şeirində bildirir ki, vətənin şövqü ilə ürəyim qan, xəyalım isə pərişandır. Bunun səbəbi isə vətəndəki insanı dərin hüzn və üzüntülərə salmağa vadar edən olacaqlar, hadisələrdir. Bütün naqabil işlərin başında isə zülm və cəfa durur. Əkinçi, dehqan əzab - əziyyətlə, sabaha ümid dolu nəzərlərlə çalışıb-çabalayır və nəticədə əkini biçinə hazır ikən zülm əli ilə zəhməti yerə vurulur ki, onun da əli qoynunda qəm dəryasına batmaqdan başqa çarəsi qalmır.
Oğlum! Qızım! Allam sizə gül-güllü xarayi, - deyə övladlarına ümid verən, lakin arzusu elə arzu olaraq qalan dehqanın, ailəsi yanında üzüqara vəziyyətə düşən zəhmətkeşin halına yanan tapılmır və bütün bunlar zamanın ab-havası ilə üst- üstə düşür. Şerin ikinci bəndində oxuyuruq:
“Milli nəğmələr” şeiri maarifçlik ənənələrinə sadiq qalan, millətin tərəqqi və təkamülündə məktəbin rolunu yüksək qiymətləndirən müəllifin ziyalılara və millət balalarına xitabıdır. “Nur” məktəbinin millətə hansı xeyirlər verəcəyini birər-birər məktəbdə oxuyacaq balalara xatırladan və onları “Ey baği-vətəndə açılan tazə nihalan” kimi vəsf edən şair tövsiyə edir ki, onlar məktəbi bir cənnət guşəsi hesab etsinlər, çünki:
“Milli nəğmələr” şeirinin (əsər həm də “Fidovsi- ilhamat”da(377, 195-199), həm də “Seçilmiş əsərlər”də(379, 218-
İslam Qəribli
200 219)
mətnində dəyişiklik edilmədən çap olunmuşdur) yazılmasının konkret bir səbəbi və tarixçəsi vardır ki, bu tarixçə müəllif tərəfindən “Tazə həyat”da sərlövhədən əvvəl aşağıdakı şəkildə verilmişdir: “Bakıda Hacı Zərbəli məhəlləsində həmiyyətli Kərbəlayi Abdulla Zərbəliyevin təşəbbüsati-maarifpərvəranəsi ilə “Nur” məktəbi-feyzi-mənsəbi təmir edilməkdə olduğu məlumdur. Bu münasibətlə şagirdani-irfanın pirayeyi-lisani-şükranı olmaq üçün bəzi rüfəqayi-möhtərəmə tərəfindən bir nəğmeyi-milliyyənin inşadı acizlərinə təklif edildi. “Varını verən utanmaz” məsəli- məşhurunca, acizləri də məhsuli-qələmi-iqtidari olan atidəki millət mahnılarını kəmalü iczü inikaslara təqdimə cəsarət eylərəm”(237, N 219).
“M. Hadiyə görə milli intibah millətə məktblər açmaqla başlanır”(36, 46). Məktəb və maarifi təbliğ edən digər şeirlərində olduğu kimi, bu əsərində də qonşu millətlərin məhz təlim və tərbiyə sayəsində ağ günlərə çıxmasını, dünyanı və özlərini dərk etmələrini bəyan edən müəllif bildirir ki, biz də əsl insan kimi yaşamağın nə demək olduğunu anlamaq, bilmək istəyiriksə, nicat yolunun başlanğıcı olan məktəblər bina etməli, tənbəlliyin daşını atmalı, cəhalətin pəncəsindən qurtarmaq üçün səy və qeyrət göstərməliyik.
“Öz maarifpərvər əsərlərini xalqın böyük azadlıq mübarizəsinə kömək məqsədi ilə yazan, cəhalət və nadanlıq əleyhinə üsyan səsini ucaldan”(59) “Vardırmı cəhalət kimi dəhşətli fəlakət?”, - suali ilə oxucularına müraciət edən M. Hadi gələcəyə böyük ümidlələ baxaraq əsərini aşağıdakı səmimi və təhsinedici misralarla tamamlayır:
Ey baği-vətən gülləri, ey tazə çiçəklər! Ey cənnəti-elm içrəki nasuti mələklər! Balaları pərvazə qılın səyü əməklər, Sizdən vətənin gözləri hürriyyəti bəklər, Firdovsi-maarif biləlim məktəbi-“Nur”i, AlqıĢlayalım xidməti-əĢxasi-qəyyuri(237, N 219). Məhəmməd Hadi və mətbuat
201
“İnsan, onun taleyi, həyat tərzi, arzuları, ictimai mövqeyi Hadini bir filosof şair kimi həmişə məşğul etmiş”(446) və “Rəhgüzari-mətbuatda lövheyi-şəfqət, yaxud üç zavallı” adlı
(239,
N 221) qəmli bir mənzərənin təsviri verilmiş şeirdə də bu tendensiya açıq cizgilərlə görünməkdədir. “Türabi-zillətdə” sükuta qərq olmuş iki körpə qız uşağının və onların köməksiz analarının qəlb parçalayan vəziyyəti doqquz beytlik ictimai məzmunlu bu qəzəldə çox böyük ustalıqla bədii həllini tapmışdır. Şeirdən anlaşılır ki, ailə başsızdır. Ata haradadır? Başqa bir diyardamı, yoxsa ölüm şərbətini içib məzardamı? Bilinmir. Bilinən odur ki, bu bədbəxt ailənin üzündəki ələm onların tərcümeyi-halının nə qədər məşəqqətli olduğuna aydın dəlildir.
Böyük mütəfəkkir görür və yaxşı başa düşürdü ki, XX əsrin əvəlləri, xüsusən, 1906-1908 –ci illər təcəddüd və inqilablar dövrüdür. Ona görə də bu dövr lirikasında və publisistikasında o təkcə dünya inqilabi hərəkatların genişlənməsi faktlarını təsvir etməklə kifayətlənmir, inqilabların başlanmasına səbəb olan hadisələri, inqilabların mahiyyəti, xarakteri və hərəkətverici qüvvələrinin də nədən və kimlərdən ibarət olduğunu aydınlaşdırmağa cəhd edirdi. Bir çox başqa əsərlərində olduğu kimi, poetik yaradıcılığının gözəl nümunələrindən biri olan “Ədvari-təcədüd, əsari-inqilab” şeirində(241, N 229) qoyduğu suallara cavab axtaran şair bu qənaətə gəlir ki, “cəmiyyət müəyyən bir inkişaf qanunu üzrə yüksəlir, o bir yerdə dayana bilməz, irəliləməli, yüksəlməlidir. Bu da inqilaba gətirib çıxarır”(11, 145). “Tutmuş bütün əvalimi tufani-inqilab” misrası ilə başlanan on yeddi beytlik “İnqilab” rədifli şeirin ilk beytlərində oxuyuruq:
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|