Ызбек диалектологияси

N.A.Baskakov tasnifi
N.A.Baskakov turkiy tillarning tasnifini yaratishda faqat har bir turkiy tilning
fonetik, grammatik, leksik xususiyatinigina hisobga olib qolmasdan, har bir turkiy
xalqning tarixiy shakllanishi jarayoni, uning etnik genezisiga ham alohida e’tibor
beradi.
1.Fonetik xususiyatlar asos qilib olingan tasniflar (V.V.Radlov tasnifi).
2.Fonetik - morfologik xususiyatlar asos qilib olingan tasniflar (F.E.Korsh,
A.N.Samoylovich).
3.Til xususiyatlaridan tashqari, genetik aloqalar ham hisobga olingan tasniflar
(I.Bentsing, K.Menges).
4.Turkiy tillarda gapiruvchi xalqlarning geografik joylashuvi asos qilib olingan
tasniflar (V.A.Bogoroditskiy tasnifi).
Ser Ali Lapin tasnifi

---

29
V.V.Radlovdan keyin, o’tgan asrning 90- yillarida Ser Ali Lapin «Sart so’zining
kelib chiqishi va ma’nosi haqida» degan ishida o’zbek adabiy tili bilan bir qatorda
to’rtta o’zbek dialekti borligi to’g’risida ma’lumot beradi.
1.Sirdaryo viloyati dialekti.
2.Farg’ona viloyati dialekti.
3.Amudaryo bo’limi va Xiva xonligi dialekti.
4.Samarqand viloyati va Buxoro xonligi dialekti.
Ser Ali Lapin tasnifida ham o’zbek dialektlarining fonetik sistemasi, grammatik
qurilishi va leksik boyligi haqida hech qanday ma’lumot keltirilmaydi. Uning bu
tasnifi o’z davriga nisbatan ma’lum qimmatga ega bo’lgan.
Nazorat topshiriqlari:
1.Turkiy tillar oilasiga kiruvchi xalqlarning tarqalish hududini aniqlash.
2.V.V.Radlov, Ser Ali Lapin, Korsh, Bogoroditskiy kabi olimlar tasnifidan o’zbek
tiliga aloqador qismini aniqlang va izoh bering.
3.Tasniflarning bo’linishi sabablarini o’rganib, amaliy soatlarda so’zlab bering.
4.Mavzu bo’yicha 5 ta ko’rgazmali qurol tayyorlash.
2-asosiy savol
O’zbek shevalarining tasnifi: E.D.Polivanov, G’ozi Olim, A.K.Borovkov,
K.K.Yudaxin va V.V.Reshetov tasniflari.