Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
64 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu dza W.K.C. Guthrie, „Fanes jest Dionizosem, gdyż w tej formie odrodził się z Zeusa” 45 . Logika orfickiej teogonii zdaje się przejrzysta. Fanes, pierwotny rodzic świata, symbolizuje zarówno świat (wielość), jak i jedność tego świata (sam jest bowiem jednością przeciwieństw męskiego i żeńskiego). Zeus zatem, chcąc przywrócić światu jedność, połyka Fanesa, i w ten sposób „Fanes [...] jest Zeusem, lub raczej Zeus stał się Fanesem wskutek połknięcia go” 46 . Dzięki temu Zeus zyskuje „moc boga” (Fanesa-Erikepaiosa), która umożliwia mu zjednocze- nie wielości. I wreszcie Dionizos, który ma ostatecznie przywrócić jedność świata, również musi być Fanesem: tylko on bowiem ma moc jednoczenia. Dionizosowi nie jest jednak dane przejęcie władzy od Zeusa. Podjudzeni bo- wiem przez Herę Tytani rozszarpują Zagreusa-Dionizosa: „[...] według orfików cztery królestwa przekazane są w tradycji. Pierwsze Uranosa, którego Kronos zastąpił, wykastrowawszy genitalia ojca. Zaś po Kronosie Zeus zapanował, strą- ciwszy ojca do Tartaru. Następnie Zeusa zastąpił Dionizos, którego samego, mó- wią (scil. orficy), zgodnie ze spiskiem Hery, Tytani rozdarli i ciało jego kosztowa- li. I tych rozgniewany Zeus poraził piorunem i z sadzy wyziewów zgromadzonych z nich materiał powstał, z którego utworzeni zostali ludzie” 47 . Tytani nie spożyli jednak Dionizosa-Zagreusa w całości: „Atena porwała serce Dionizosa, wzięła —————————— Dionizosa z Zagreusem zob. K. K e r é n y i: Dionizos. Archetyp życia niezniszczalnego. Tłum. I. K a n i a. Kraków 1997, s. 80—87; A. K r o k i e w i c z: Studia orfickie..., s. 7—78, zwłaszcza 23—25, 39—47. 45 „Phanes is Dionysos because in that form he was reborn from Zeus”. W.K.C. G u t h r i e: Orpheus and Greek Religion..., s. 101. O tożsamości Dionizosa z Fanesem (a zarazem z Ozyry- sem) wspomina Diodor Sycylijski w swej Bibliotece..., pisząc: „[...] zaś wedle starożytnych greckich mitologii niektórzy nazywali Ozyrysa Dionizosem i nadawali mu przezwisko Seirion: których słowa Eumolpos w Bachantach wspomina »jako gwiazda świecącego Dionizosa w blasku ognistym«, Orfeusz zaś »dlatego go zwą Fanesem i Dionizosem«”. tîn d par' “Ellhsi palaiîn muqolÒgwn tinj tÕn ”Osirin DiÒnuson prosonom£zousi kaˆ Se…rion par-wnÚmwj: ïn EÜmolpoj mn ™n to‹j Bakciko‹j œpes… fhsin ¢strofaÁ DiÒnuson ™n ¢kt…nessi purwpÒn, 'OrfeÝj d toÚnek£ min kalšousi F£nht£ te kaˆ DiÒnuson . D i d o r u s S i c u l u s: Bibliotheca historica, I, 11, 3, 1—7. Eds. F. V o g e l and K.T. F i s c h e r. Leipzig 1888. 46 „Phanes [...] is Zeus, or rather Zeus became Phanes by the process of swallowing him”. W.K.C. G u t h r i e: Orpheus and Greek Religion..., s. 101. 47 par¦ tù 'Orfe‹ tšssarej basile‹ai parad…dontai. prèth mn ¹ toà OÙranoà, ¿n Ð KrÒnoj diedšxato ™ktemën t¦ a„do‹a toà patrÒj: met¦ d tÕn KrÒnon Ð ZeÝj ™bas…leusen katatartarèsaj tÕn patšra: eta tÕn D…a diedšxato Ð DiÒnusoj, Ón fasi kat' ™piboul¾n tÁj “Hraj toÝj perˆ aÙtÕn Tit©naj spar£ttein kaˆ tîn sarkîn aÙtoà ¢pogeÚesqai. kaˆ toÚtouj Ñrgisqeˆj Ð ZeÝj ™keraÚnwse, kaˆ ™k tÁj a„q£lhj tîn ¢tmîn tîn ¢nadoqšntwn ™x aÙtîn Ûlhj genomšnhj genšsqai toÝj ¢nqrèpouj . O l y m - p i o d o r o s: In Platonis „Phaedonem” commentaria, I, 3, 3—10. Ed. L.G. W e s t e r i n k. Amsterdam 1976. Zbliżoną wersję przekazuje Nonnus, który stwierdza: oÙd DiÕj qrÒnon ecen ™pˆ crÒnon: ¢ll£ ˜ gÚyJ kerdalšV crisqšntej ™p…klopa kÚkla prosèpou da…monoj ¢stÒrgoio cÒlJ barum»nioj “Hrhj Tartar…V TitÁnej ™dhl»santo maca…rV ¢ntitÚpJ nÒqon edoj ÑpipeÚonta katÒptrJ . „[...] niezbyt długo zajmował on (scil. Zagreus) tron Zeusa. Podjudzeni gniewem Hery Tytani o twarzach umazanych gipsem na biało piekielnym nożem zabili go, gdy oglądał swój wizerunek w lusterku”. N o n n u s: Dionysiaca, VI, 169—173. Tłum. I. K a n i a na podstawie tłumaczenia niemieckiego Th. von S c h e f f e r a. W: K. K e r é n y i: Dionizos..., s. 226. Kosmogonie i teogonie orfickie 65 nazwę Pallas (Pall¦j) od bicia (p£llein) serca” 48 . Atena przekazała serce Dioni- zosa-Zagreusa Zeusowi; Zeus sporządził z niego napój, który dał do wypicia Se- mele. W ten sposób w synu Zeusa i Semele odrodził się Zagreus-Dionizos 49 . Dionizos nie od razu zrodził się z Semele. Zazdrosna Hera, udając piastunkę, zasugerowała Semele, aby poprosiła Zeusa o pokazanie się jej w takiej samej postaci, w jakiej pokazuje się Herze. Zeus przemienił się wówczas w błyskawicę i Semele spłonęła 50 . Wedle przekazu Eurypidesa z Bachantek Semele poroniła wtedy Dionizosa, którego Zeus wszczepił sobie w udo i zrodził, „gdy się czas dopełnił” 51 . —————————— 48 'Aqhn© mn oân t¾n kard…an toà DionÚsou Øfelomšnh Pall¦j ™k toà p£llein t¾n kard…an prosh- goreÚqh . K l e m e n s A l e k s a n d r y j s k i: Protreptikos, II, 18, 1, 3—5. Ed. C. M o n - d é s e r t. Paris 1949. 49 O przekazaniu serca Dionizosa informuje P r o c l o s w Hymnie do Ateny (Hymnus VII in Minervam 11—15): ¿ krad…hn ™s£wsaj ¢mistÚlleuton ¥naktoj a„qšroj ™n gu£loisi merizomšnou pot B£kcou Tit»nwn ØpÕ cers…, pÒrej dš ˜ patrˆ fšrousa, Ôfra nšoj boulÍsin Øp' ¢rr»toisi tokÁoj ™k Semšlhj perˆ kÒsmon ¢nhb»sV DiÒnusoj [...] która (resp. Atena) serce ocaliła niepokrojone władcy (¥naktoj) eterycznego w zagłębieniu (gu£loisi) oddzielone kiedyś od Bakcha Tytanów rękami, dar zaś ojcu zaniosła. O stworzeniu zaś napoju pisze w Fabulae 167 Hyginus: „Liber Iovis et Proserpinae filius a Titanis est distractus, cuius cor contritum Iovis Semelae dedit in potionem ex eo praegnans cum esset facta”. Zob. K. K e r é n y i: Dionizos..., s. 220; A. K r o k i e w i c z: Studia orfickie..., s. 39: „[...] i z niego (scil. serca) odrodził się Zagreus w osobie Dionizosa, syna Zeusa i Semeli”. Inną wersję przekazuje Firmicus Maternus, wedle którego Zeus stworzył postać Dionizosa z gipsu i włożył do niego serce przyniesione przez Atenę („imaginem eius ex gypso plastico opere perfecit et cor pueri ex quo facinus fuerat sorore deferente detectum, in ea parte plastes conlocat qua pecto- ris fuerant liniamenta formata”. F i r m i c u s M a t e r n u s: De errorum 6, 15, 2. Orphicorum Fragmenta. Ed. O. K e r n. Dublin—Zürich 1972, fr. 214). 50 Hyginus: Fabulae 167 i 179: „Iuno in Beroen nutricem Semeles se commutavit et ait: »alunna, pete a Iove ut sic ad te veniat, quem ad modum ad Iunonem, ut scias quae voluptas est cum deo concumbere«. Illa autem instigata petit ab Iove, et fulmine est icta” i „quod Iuno cum resciit, specie immutata in Beroen nutricem ad eam venit et persuasit, ut peteret ab Iove, ut eodem modo ad se quomodo ad Iunonem veniret, »ut intelligas«, inquit, »quae sit voluptas cum deo con- cumbere«. Itaque Semele petiit ab Iove, ut ita veniret ad se qua re impetrata Iovis cum fulmine et tonitribus venit et Semele[m] conflagravit”. 51 DiÒnuson kat£gousai [...] Ón pot' œcous' ™n çd…nwn loc…aij ¢n£gkaisi ptamšnaj DiÕj bront©j nh- dÚoj œkbolon m£thr œteken, lipoàs' a„î- na keraun…J plhg´: loc…oij d' aÙt…ka nin dš- xato qal£maij Kron…daj ZeÚj, kat¦ mhrù d kalÚyaj 5 Jedność... Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|